Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

Z Wikipedii

Brama cmentarna w 2007

Cmentarz żydowski przy ulicy Ślężnej stanowi obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej, które jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. Jego łączna powierzchnia to 4,6 ha, znajduje się na nim około 12 tysięcy nagrobków. Znajdują się tutaj groby Żydów przybyłych z odległych stron, m.in. z Gdańska, Warszawy, Bonn, Hamburga czy Bostonu. Nekropolia jest miejscem szczególnie ważnym dla historyków, jako miejsce pochówku wielu znanych osób nie tylko z Wrocławia, ale i z Europy.

Cmentarz wyraźnie odróżnia się od kirkutów Europy Wschodniej. To miejsce różnorodnych form sztuki nagrobnej, bogatej symboliki, niezwykłego zdobnictwa macew oraz budowli. Niektóre z nich wzorowane są na styl mauretański czy egipski. Fakt ten sprawia, iż po przekroczeniu bramy cmentarnej odnosi się wrażenie, że czas się zatrzymał.

Cmentarz można zwiedzać codziennie w godzinach 10.00-18.00. Za wstęp pobierana jest niewielka opłata (5 ulgowy 7 normalny zł - informacja z 13/10/2007). Telefon: 071 791 59 03.

[edytuj] Historia

Oryginalne rzeźby na nagrobkach

Początki historii cmentarza sięgają 1856 r. Wówczas to w celu stworzenia nowego miejsca pochówku wrocławska gmina żydowska zaczęła nabywać działki we wsi Gabitz przy Lohestrasse (obecnie ul. Ślężna). Zakupiony teren został otoczony murem, uporządkowany, następnie wyznaczono na nim alejki. Jego powierzchnia wynosiła wtedy około 3 ha. Kilka lat później obszar ten został powiększony. Jego łączna powierzchnia wynosi od tamtej pory 4,6 ha.

W początkowej fazie istnienia cmentarza wzniesiono dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie inspektora cmentarza. Budynki te jednak, przede wszystkim ze względu na zły stan oraz możliwość pomieszczenia niewielkiej liczby osób zostały zastąpione w 1912 r. nowymi. Autorami projektu byli bracia: Paul i Richard Ehrlich. Wzniesiono wówczas dwupiętrowy dom zarządu cmentarza, w którym znajdowały się mieszkania inspektora oraz grabarza, biuro i kwiaciarnia, oraz kaplica i latarnia, które zostały postawione przy bramie wejściowej do nekropolii.

Pierwszy oficjalny pochówek odbył się 17 listopada 1856 r. Był to pogrzeb kupca – Lobela Sterna. Ziemia cmentarna została wówczas pobłogosławiona przez rabina Abrahama Geigera. Można tu znaleźć jednak nagrobki o wiele starsze, bo pochodzące z istniejącego w średniowieczu cmentarza żydowskiego. Były one odkrywane na przełomie poprzednich stuleci w różnych miejscach miasta i następnie przenoszone do centralnego lapidarium. Najstarszy z nich ma wyrytą datę 4 sierpnia 1203 r. i wzniesiony został Dawidowi, kantorowi "o głosie miłym".

Wraz z nadejściem II wojny światowej pogrzeby na cmentarzu zaczęły powoli ustawać, a w 1943 r. został on całkowicie zamknięty. Na niektórych macewach znajdują się ślady po kulach, jest to związane z faktem, iż cmentarz był terenem działań zbrojnych w czasie walko o miasto w 1945 r.

Nekropolia 24 maja 1975 r. została wpisana do rejestru zabytków. Niedługo po tym fakcie zaczęły się prace nad odnową otaczającego ją muru, konserwacją nagrobków i alejek. Od 1988 r. możemy odwiedzać to miejsce jako Muzeum Architektury Cmentarnej. Obecnie stanowi ono Muzeum Sztuki Cmentarnej i jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia.

[edytuj] Lokalizacja

Cmentarz znajduje się przy ulicy Ślężnej^[1], w dzielnicy Wrocław-Południe. Otoczony jest wysokim białym murem. Wejście do cmentarza znajduje się od strony ul. Ferdynanda Lassalle.

Dojazd do cmentarza zapewnia linia tramwajowa nr: 9, – przystanek: "Wiśniowa" oraz linie autobusowe 133 i 134 – przystanek: "Akademia Ekonomiczna".

Jeden z kwartałów cmentarza; w tle: po lewej wieża ciśnień przy al. Wiśniowej, po prawej kościół św. Augustyna przy ul. Ślężnej

[edytuj] Nagrobki sławnych osób i symbolika

Nagrobek Ferdinanda Lassalle – twórcy pierwszej partii robotniczej w Niemczech

Nagrobek Ferdinanda Juliusa Cohna – wybitnego botanika

Interesujący grobowiec rodziny Kauffmannów, gdzie jest pochowany m.in. Max Kauffmann – przemysłowiec

Ciekawe zdobienia na grobowcu Friedmannów

Cmentarz stanowi miejsce spoczynku dla wielu sławnych ludzi nie tylko z Wrocławia, ale i z całej Europy.

Do najsłynniejszych pochowanych osób należą m.in.:

Lassalle Ferdinand (1825-1864) – uczestnik Wiosny Ludów, założyciel i przywódca pierwszej partii robotniczej w Niemczech,
Tiktin Gedalje (1810-1886) – rabin gminy wrocławskiej, syn Salomona i wnuk Abrahama, sławnych wrocławskich rabinów; od 1854 r. pierwszy Królewski Rabin Krajowy dla Śląska,
Cohn Ferdinand Julius (1828-1889) – botanik, pierwszy zaliczył bakterie do królestwa roślin, współpracował z Robertem Kochem w badaniach nad wąglikiem i szczepionkami przeciw tej chorobie,
Graetz Heinrich (1817-1891) – twórca szkoły historycznej, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do XIX wieku, wykładowca Seminarium i Uniwersytetu,
Galewsky Louis (1819-1895) – założyciel wytwórni wódek i likierów, produkującej m.in. popularny trunek o nazwie "Breslauer Dom" ("Wrocławska Katedra"),
Kempner Friederike (1828-1904) – pisarka, zwana "śląskim łabędziem" lub "żydowskim słowikiem" ze względu niezwykły komizm jakim posługiwała się w liryce; walczyła o prawa człowieka i obywatela,
Sachs Clara (1862-1921) – znana malarka, impresjonistka,
Stein Auguste i Siegfried (1849-1936 i 1844-1897) – rodzice Edyty Stein – żydówki wrocławskiej, która przyjęła katolicyzm i jako siostra Teresa Benedykta od Krzyża została zamordowana w Auschwitz; od 1987 r. błogosławiona, od 1998 r. święta Kościoła Rzymskokatolickiego

Asch Sigismund – lekarz,
Auerbach Leopold – lekarz, biolog, profesor Uniwersytetu,
Berger Oskar – lekarz, profesor Uniwersytetu,
Brann Marcus – historyk, wykładowca Seminarium,
Bruck Julius – lekarz stomatolog, profesor Uniwersytetu,
Cohn Ferdinand Julius – botanik,
Cohn Hermann – lekarz, ojciec pisarza E. Ludwiga,
Frankel Daniel – rabin, wykładowca Seminarium,
Frankel Ernst – lekarz, radny miejski, profesor Uniwersytetu,
Frankel Siegmund – orientalista, profesor Uniwersytetu,
Freund Wilhelm Salomon – adwokat, poseł,
Friedenthal Isidor – kupiec, radca komercjalny,
Gottstein Jacob, Georg – lekarze, profesorowie Uniwersytetu,
Guttmann Jacob – rabin gminy,
Haber Siegfried – starszy miasta,
Hainauer Arthur – kupiec,
Heimann Heinrich – bankier,
Hirschberg Felix – radca prawny,
Horowitz Saul – rabin, wykładowca Seminarium,
Kauffmann Max – przemysłowiec,
Kauffmann Meyer, Salomon, Julius, Robert – przemysłowcy,
Kempner Friederike – pisarka,
Lazarus Leser – rabin, dyrektor Seminarium,
Levy Israel – radca sanitarny, kurator Fundacji Fraenckela,
Lewy Otto – przemysłowiec, kupiec,
Marck Eugen – bankier,
Neustadt Pinchas – rabin,
Ollendorff Paula – starsza gminy,
Priebatsch Leopold, Felix – wykładowcy,
Pringsheim Fedor – bankier,
Prinz Joseph – bankier, kurator Fundacji Fraenckela,
Rosanes Jacob – matematyk, profesor Uniwersytetu,
Rosenthal Ferdinand – rabin gminy, wykładowca Seminarium,
Rosin David – rabin, wykładowca Seminarium,
Sachs Eduard – starszy gminy,
Salo Schottlaender – wydawca,
Schottlander Julius – ziemianin,
Tikin Gedalje – rabin krajowy,
Zuckermann Benedict – wykładowca Seminarium, bibliotekarz.

Na murze cmentarnym znajduje się tablica, która upamiętnia śmierć 450 Żydów poległych w czasie I wojny światowej.

Symbolika:

Macewy na Starym Cmentarzy Żydowskim są bogato ozdobione. Wiele z nich posiada wyrzeżbione symbole, mówiące wiele na temat zmarłego. Najczęściej powtarzające się motywy, to:

złamane drzewo lub kwiat – nagła i niespodziewana śmierć
dłonie kapłana wyrażające gest błogosławieństwa – symbol znajdujący się na grobach osób pełniących posługę w świątyni
księga – pochowany był uczonym w piśmie, rabinem