Sztaksel

Z Wikipedii

Sztaksel – na żaglowcu jest to ogólna nazwa każdego żagla rozpiętego w płaszczyźnie symetrii jednostki, czyli wiszącego swoim przednim likiem (przednią krawędzią) na sztagu (linie usztywniającej maszt). W przeważającej większości przypadków są to żagle trójkątne. Na jednym sztagu wisi zazwyczaj tylko jeden sztaksel. Sztaksle (poza wyjątkami) nie posiadają własnych drzewc.

[edytuj] Konstrukcja typowego sztaksla

lik przedni – krawędź sztaksla wzdłuż sztagu, przymocowana jest do sztagu suwliwie za pomocą rzędu okuć w kształcie obręczy zwanych raksami
lik dolny – krawędź dolna, pozioma
lik wolny – krawędź boczna, pionowa
róg fałowy – górny róg sztaksla, przy sztagu – przymocowane do niego liny, to: fał służący do stawiania (podnoszenia) żagla, oraz (stosowany na większych jednostkach) kontrafał do ściągnięcia żagla w dół
róg halsowy – dolny róg sztaksla, przy sztagu – przy postawionym żaglu jest on zazwyczaj nadal w okolicach pokładu (lub bukszprytu), jedynie przy sztakslach pracujących wysoko (np. latacz) do rogu halsowego przymocowana jest lina o nazwie hals, służąca do napinania żagla wzdłuż sztagu, jednak do ściągania żagla na pokład ona nie nadaje się, gdyż mogłaby rozedrzeć żagiel, stąd równolegle z nią stosowany kontrafał
róg szotowy – trzeci i ostatni róg sztaksla, ten, który nie jest przy sztagu – przymocowane do niego są dwie liny – szot prawy i lewy, służące do napinania żagla w zależności od tego, z której burty wieje wiatr

[edytuj] Podział sztaksli

sztaksle przednie – wiszące przed przednim masztem, na sztagach schodzących w dół do dziobowej części pokładu lub do poszczególnych części bukszprytu. Liczba sztaksli dochodzi zazwyczaj do czterech, ale w skrajnych przypadkach może dojść nawet do sześciu. Sztaksle przednie noszą jednostki wszystkich typów, a więc zarówno te zaopatrzone w ożaglowanie rejowe, jak i te z ożaglowaniem mieszanym, lub wyłącznie skośnym.
sztaksle międzymasztowe – wiszące na sztagach następnych masztów, noszone są zazwyczaj tylko przy ożaglowaniu rejowym, lub mieszanym, natomiast przy ożaglowaniu wyłącznie skośnym (szkunery nieurejone) występują rzadko.
achtersztaksel – żagiel wiszący na achtersztagu, czyli linie biegnącej od masztu do rufy, stosowany na jednostkach jednomasztowych z masztem przesuniętym ku przodowi jednostki.

[edytuj] Nazewnictwo sztaksli

Na dużych jednostkach, gdzie jednocześnie pracuje kilka sztaksli dziobowych, sztaksle te mają swoje nazwy własne, natomiast sztaksle międzymasztowe nazywa się sztakslami – z dodaną nazwą, masztu lub jego części, z której schodzi sztag niosący dany żagiel, aczkolwiek niektóre z tych żagli (szczególnie na trochę mniejszych jednostkach) też mogą mieć nazwy własne (np. apsel, krojcsztaksel).

Czasami sztaksle przednie nazywa się zbiorczo kliwrami, a wtedy skrótowo sztakslami nazywa się ogół sztaksli międzymasztowych.

Na mniejszych jednomasztowcach, szczególnie tych bez bukszprytu, stosuje się wymiennie na przednim sztagu rozmaite żagle, czasami również kilka na raz, wszystkie one również mają swoje nazwy własne.

[edytuj] Sztaksle na jednostkach różnych typów

[edytuj] Sztaksle przednie na coraz większych jednostkach

fok – typowy pojedynczy sztaksel na jednomasztowcu
kliwer – pojawia się przy dwóch sztakslach, spychając foka do tyłu; wtedy zwykle fok łączy się z dziobem jednostki, a kliwer z końcem bukszprytu
latacz – pojawia się przy co najmniej trzech sztakslach, wisi na sztagu przed kliwrem, ale także wyżej od pozostałych sztaksli przednich, które wszystkie (oprócz niego) stoją w rzędzie; latacz występować będzie już teraz w prawie wszystkich konfiguracjach, zawsze na pierwszym sztagu
bomkliwer – pojawia się przed kliwrem; jest żaglem pierwszym, lub drugim (gdy stosowany jest latacz)
sztafok lub foksztaksel – pojawia się jako ostatni ze sztaksli przednich, począwszy od jednostek dwumasztowych, ponieważ "dotychczasowy" fok, funkcjonuje teraz jako nazwa głównego żagla pierwszego masztu; dwie występujące tu nazwy zwyczajowo stosuje się wobec konkretnych typów ożaglowania
fokstensztaksel – pojawia się na bukszprycie za kliwrem

Gdy występuje wszystkie sześć sztaksli dziobowych, to mają one następującą kolejność: 1-latacz, 2-bomkliwer, 3-kliwer, 4-fokstensztaksel, 5-foksztaksel, 6-sztafok.

[edytuj] Sztaksle międzymasztowe

W miarę przybywania tych żagli na coraz większych jednostkach ich nazwy nie pojawiają się kolejno, lecz pochodzą od nazw poszczególnych fragmentów masztu. Na masztach rejowych może dochodzić do czterech sztaksli międzymasztowych, zaś na masztach ożaglowania skośnego wystarczają trzy. I tak, licząc od góry, są to:

w przypadku grotmasztu rejowego: 1-grotbombramsztaksel, 2-grotbomsztaksel, 3-grotstensztaksel, 4-grotsztaksel
w przypadku grotmasztu "skośnego": 1-grotbramsztaksel, 2-grotstensztaksel, 3-grotsztaksel
w przypadku stermasztu: 1-sterbombramsztaksel, 2-sterbramsztaksel, 3-sterstensztaksel, 4-stersztaksel
w przypadku bezanmasztu: 1-bezanbramsztaksel, 2-bezanstensztaksel, 3-bezansztaksel

Nietypowym sztakslem międzymasztowym jest fisherman.