Wanda (legendarna księżniczka)
Z Wikipedii
Wanda (Wąda[1]) – bohaterka znanej legendy. Według najbardziej znanej wersji Wanda, polska księżniczka, nie zgodziła się na małżeństwo z księciem niemieckim. Urażony książę najechał ze swoimi wojskami ziemie polskie. Armia pod dowództwem Wandy zdołała jednak odeprzeć atak. Wanda jednak zdecydowała się na samobójstwo, rzucając się w nurt Wisły, aby nie prowokować kolejnych napaści (według innej wersji była to ofiara za odniesione zwycięstwo).
Postać najprawdopodobniej wymyślona przez Wincentego Kadłubka[2]. Według Kadłubka Wanda rządziła Polską po odsunięciu od władzy syna Kraka, splamionego zbrodnią bratobójstwa[3]. Najechana przez niejakiego "tyrana Lemańskiego" (czyli niemieckiego) staje na czele wojsk i zmusza wroga do odwrotu. Wódz Lemański wygłasza pochwalną pieśń na cześć Wandy i... popełnia samobójstwo[4]. Zaś królewna rządzi długo i szczęśliwie, zostając do śmierci dziewicą. Kadłubek dodaje:
Od niej ma pochodzić nazwa rzeki Wandalus, ponieważ ona stanowiła ośrodek jej królestwa; stąd wszyscy, którzy podlegali jej władzy, nazwani zostali Wandalami.
Nie ma tu najmniejszej wzmianki o utopieniu się w Wiśle[5]. Pojawia się ona dopiero w późniejszej Kronice wielkopolskiej[6]. Powszechnie znaną wersję zawdzięczamy natomiast Janowi Długoszowi, który nadał najeźdźcy niemieckiemu imię Rytygier[7].
W kronikach polskich i zagranicznych (Długosz i Georgius Aelurius[8]) wspomina się niekiedy o jej dwóch siostrach. Jedną z nich miała być założycielka Pragi, Libusza, a drugą, Waleska, uchodząca za założycielkę Kłodzka[9].
Motyw Wandy był często wykorzystywany politycznie jako dowód, że w Polsce może panować kobieta (Jadwiga, Anna Jagiellonka) oraz w propagandzie antyniemieckiej (Wanda leży w naszej ziemi, bo nie chciała Niemca).
Historia Wandy jest tematem wielu utworów literackich, zwłaszcza z okresu walki o niepodległość.
Być może nawiązuje do losu Wandy śmierć Ofelii, córki Poloniusza, w Hamlecie Williama Szekspira. Pisał o niej także Goethe. Z przedstawień plastycznych najbardziej znany jest obraz Piotrowskiego z krakowskich Sukiennic oraz cykl "Dzieje Wandy" M. Stachiewicza z klasztoru w Mogile. Ten ostatni zainspirował Norwida do napisania dramatu "Wanda". Za grobowiec Wandy uchodzi kopiec znajdujący się dziś na terenie Nowej Huty, niedaleko wejścia do kombinatu. Jej imię nosi także: osiedle, dom handlowy, stadion sportowy i most. Dzień jej imienin (23 czerwca) jest jednocześnie dniem rozpoczęcia budowy Nowej Huty.
Przypisy
- ↑ Kronika Wielkopolska wyprowadza imię Wandy od wędki: "Wąda nomine, que latine hamus nominatur"; zob. Boguphali Chronicon Poloniae, ed. A. Maciejowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872, s. 473.
- ↑ K. Kumaniecki, Podanie o Wandzie w świetle źródeł starożytnych, Pamiętnik Literacki 22 - 23 (1925 - 1926); wykazanie źródła wymysłu w różnych dziełach starożytnych; K. Römer, Podanie o Kraku i Wandzie, Biblioteka Warszawska 1876; pogląd o pochodzeniu z mitów słowiańskich oraz o etymologii imienia "woda" - "Wanda".
- ↑ Po czasowym bezkrólewiu panowanie miał jej powierzyć ogół społeczeństwa (Senat, możni, chłopi), ponieważ była ostatnią z rodu Kraka; Mistrz Wincenty Kadłubek, Kronika Polska, tłum. B. Kürbis, Wrocław 2003, s. 16.
- ↑ Potem pada zdanie zaczerpnięte z Owidiusza (Metamorfozy) - "Życie zaś gniewne między cienie uchodzi ze skargą" (M. Wincenty..., op. cit., s. 17, uw. 44.) - co wyraźnie naprowadza o antycznym pochodzeniu opowieści (K. Kumaniecki, op. cit.); Na podstawie uczestnictwa niemieckiego i pieśni pochwalnej (prawdopodobnie pogańskiego zaklęcia) i związanego z nią samobójstwa G. Labuda (Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Poznań 1988) wyraził pogląd o pochodzeniu skandynawskim podania.
- ↑ dlatego kronikarz nie miał powodu by "topić Wandę"; M. Wincenty, op. cit., s. 17; zob. lit. do problemu w uw. 45 na tej samej stronie.
- ↑ Tam jako "odpowiedź" na ofiarę Niemców; kronika w ten sposób tłumaczy powstałą już u Kadłubka nazwę Wisły "Wandal"; zob. Boguphali Chronicon Poloniae..., s. 474.
- ↑ J. Banaszkiewicz, Rüdgier von Bechelaren, którego nie chciała Wanda. Przyczynek do kontaktu niemieckiej Heldenepik z polskimi dziejami bajecznymi, Przegląd Historyczny, 75 (1984).
- ↑ Glaciographia, Lipsk 1625.
- ↑ Połączenie z podaniem Kosmasa Kroniki Czechów (tłum. M. Wojciechowska, Wrocław 2006), gdzie występuje Krok z trzema córkami: Kazią, Tetką i Luboszą (s. 90 - 91).
