Wieczna zmarzlina

Z Wikipedii

Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) permafrostem - zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej -11 stopni Celsjusza). Obejmuje około ⁴/₅ Alaski, większość północnej Kanady i ²/₃ Syberii (ciągła zmarzlina występuje prawie wyłącznie we wschodniej Syberii, w zachodniej jest obecna tylko na północnym wybrzeżu oceanu). Ciągła zmarzlina sięga aż do północnej Mongolii, punktowo występuje też w Górach Skandynawskich i w Grenlandii. Natomiast nieciągłe zmarzliny zajmują także większość Tybetu, sa też znane z Alp.

Jej głębokość na tych obszarach, na których przetrwała od plejstocenu waha się w granicach od 150-300 metrów w północnej Kanadzie (maksymalnie dochodzi tam do 700m), we wschodniej Syberii dochodzi do 1500  m. Przeważnie ma kilkadziesiąt metrów. W miesiącach letnich wierzchnia warstwa gruntu - do około 2 metrów - ulega rozmarznięciu, wskutek czego staje się on często grząskim bagnem, w głąb którego nie może (z powodu zamarzniętych głębszych warstw) wsiąknąć nadmiar wody. Sytuacja ta utrudnia rozwój roślinności, uniemożliwiając m.in. zasiedlanie pokrytych wieczną zmarzliną obszarów drzewom o głębszym systemie korzeniowym, także z powodu niedostatecznej spoistości gleby w miesiącach letnich.

Wieloletnia zmarzlina ma charakter reliktowy. Jest pozostałością zlodowacenia, które w plejstocenie obejmowało znaczną część obszarów lądowych półkuli północnej. Zanikanie zmarzliny (podobnie jak zanikanie lodowców i lądolodów) jest, wbrew obiegowym opiniom, zjawiskiem naturalnym, nie indukowanym przez człowieka.

Bliższy prawdzie jest termin "wieloletnia zmarzlina", gdyż w przyrodzie nic nie jest wieczne. Jak mawiał jeden z polskich geografów "Wieczne jest tylko odpoczywanie, zmarzlina jest wieloletnia".

---

Marzłoć to warstwa gruntu, leżąca na różnych głębokościach, która co najmniej przez dwa kolejne lata zachowuje temperaturę niższą niż 0°C (poniżej punktu zamarzania). Rodzaje marzłoci:

• sucha – nie zawiera lodu jako materiału spajającego (np. skała)
• wilgotna – najczęściej spotykana, lód wypełnia wolne przestrzenie gruntu lub pory skał

Typy marzłoci (ze względu na zasięg warstwy odmarzającej):

• ciągła - grunt pozostaje zamarznięty na całym obszarze, przy średniej temperaturze roku poniżej –8°C
• nieciągła – z niezamarzniętymi "wyspami", przy średniej temperaturze roku od –4°C do –8°C
• sporadyczna - płaty marzłoci w niejednolicie zamarzającym gruncie, przy średniej temperaturze roku od –1°C do –4°C

Poziom amplitudy zerowej to głębokość, na której ustają wahania temperatury wiecznej marzłoci.

Warstwy w strefie marzłoci (od powierzchni w głąb gruntu, ich grubość może być różna):

• warstwa czynna - odmarzająca w lecie (ok. 1 w ciągłej, ok. 3 m w nieciągłej zmarzlinie),
• pereletok – warstwa przejściowa, czasem odmarza, czasem pozostaje zamarznięta.
• marzłoć
  • strop wieloletniej zmarzliny), "zwierciadło marzłoci", nieprzepuszczalny dla wody, odporny na ciśnienie
  • spąg wieloletniej zmarzliny
• talik, na terenach sporadycznej i nieciągłej marzłoci - warstwa wewnątrz wiecznej marzłoci, rozmarzająca w lecie.

Odległość pomiędzy stropem a spągiem to miąższość wieloletniej zmarzliny

[edytuj] Bibliografia

• Barry Lopez. Zamrożony pejzaż. National Geographic (polska edycja), 12.