Wielopole (jurydyka)

Z Wikipedii

Wielopole to jurydyka założona w roku 1693 dla rodziny Wielopolskich, skąd przyjęto nazwę. Obecnie obszar jej znajduje się w granicach dzielnic Śródmieście i Wola m.st. Warszawy. Ratusz jurydyki znajdował się przy ulicy Krochmalnej 17 (hip. 1011).

Projekt urbanistyczny na zlecenie Marii Anny Wielopolskiej, siostry królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, wykonał Tylman z Gameren. Zlokalizowana została na przedłużeniu ul. Senatorskiej i znajdowała się w obrębie ulic: Elektoralnej, Żabiej, Granicznej, Grzybowskiej i Ciepłej^[1].

Z założenia jurydyka ta skupiać miała najzamożniejszą szlachtę, okresowo przebywającej w stolicy przy okazji elekcji i sejmu. W związku z tym Wielopole przewidziane było od początku pod parcelację z uwzględnieniem trzech typów zabudowy:

wzdłuż granic jurydyki zlokalizowano zabudowa segmentowa przeznaczona na wynajem,
pasa dworów szlacheckich przylegających do pasa zewnętrznego,
wnętrze jurydyki przeznaczone zostało na magnackie założenia pałacowe.

Około 1730 przerwana została planowana zabudowa jurydyki poprzez przymusowy wykup ziemi przez króla Augusta II pod budowę Koszar Gwardii Koronnej^[1] na późniejszym Mirowie.

W gabinecie rycin BUW zachowało 17 planów tej jurydyki^[1], wynika z nich m.in. że jurydyka została rozplanowana na nieforemnym czworoboku o wymiarach podanych w łokciach, a odpowiadających w metrach: 525,98 x 508,19 x 450,12 x 657,04. Teren założenia, podzielony został na cztery części o zbliżonej powierzchni z wrysowanym krzyżującym się układem głównych ciągów komunikacyjnych i był z czasem modyfikowany.

Dużą rolę w jurydyce odegrał rynek, tzw. Targowica Wielopolska, która wraz z sąsiednim placem Mirowskim i uliczkami stała się później największym warszawskim targowiskiem. W 1712 rozpoczęto tu budowę Pałacu Lubomirskich, a w 1759 roku powstała pierwsza warszawska kawiarnia. Jurydyka ta miała też znaleźć się na zachodnim krańcu Osi Saskiej, jednak kolidujący z planem Pałac Lubomirskich nie został rozebrany^[2]. Rynek jurydyki z czasem zyskał nazwę Plac Żelaznej Bramy.