Zamek w Oświęcimiu

Z Wikipedii

Zamek w Oświęcimiu – budowla wzniesiona w średniowieczu na szczycie wzgórza, na prawym brzegu rzeki Soły w Oświęcimiu.

Zamek składa się z XIII-wiecznej wczesnogotyckiej wieży obronnej krytej dachem, dwukondygnacyjnego, podpiwniczonego budynku wzniesionego na planie prostokąta (stare skrzydło zamku z początku XVI wieku) i łącznika z lat 1929-1931 wybudowanego na miejscu starszej zabudowy. Znaczną część fortyfikacji zabrała zmieniająca przez wieki swój bieg rzeka.

Na wzgórzu zamkowym znajdują się resztki murów obronnych, bastei. Pod zamkiem ciągną się dwa tunele: starszy (zbudowany przed 1914 r.) i drugi wydrążony przez Niemców (1940-1944). Tunel ten pełnił funkcję schronu przeciwlotniczego.

[edytuj] Opis zamku

Wieżę zbudowano na rzucie kwadratu o boku 10,5 m, jej ściana zachodnia została wysunięta poza obrys murów o około 2 m, a cała wieża 1,5 m ponad poziom najstarszej części muru. Po wzniesieniu kamiennej budowli do wysokości 1,7 m nad poziom fundamentów, prace z nieznanych przyczyn przerwano, a po wznowieniu budowy zmieniono materiał budowlany na cegłę. Zastosowano technikę opus emplectum, cegły ułożono w wątku wendyjskim. Obwód wieży u podstawy wynosi ok. 4 m, zachowały się dwa piętra z tego okresu i dobudowana kondygnacja, w miejscu niezachowanej, z XVI wieku. Dach, kryty gontem, wieńczą dwie miedziane kule. Wewnątrz na wyższej kondygnacji jest duże pomieszczenie mieszkalne z kominkiem, od strony północno wschodniej widnieje okno strzelnicze z reliktem dawnego pomostu (drewniana belka wbita w mur). Od południowej strony na poziomie dziedzińca znajduje się wejście wykonane w XIX wieku. Pierwotne, zwieńczone ostrołukowym portalem, znajduje się 10 m wyżej. Styl budowli, pomimo wielu napraw i rekonstrukcji, pozostał niezmieniony.

Na podstawie zachowanych dokumentów lustracyjnych zamku można opisać wyposażenie i wygląd pomieszczeń. By wejść do zamku trzeba było przejść po dwóch drewnianych mostach; pomieszczenia w których podejmowano przybyłych mieściły się na piętrze. Składały się na nie duża izba sądowa, dwa pokoje i dodatkowa sala. Po drugiej stronie zamku, też na piętrze, znajdowało się kilka izb i kaplica, pod nimi kancelaria i "sklepy" (pomieszczenia dobrze zabezpieczone, być może przechowywano tam księgi grodzkie).

Wieża miała dwie lub trzy kondygnacje połączone wewnątrz schodami. Wejście na znacznej wysokości wymagało przystawiania drabiny. W XVI wieku dobudowano drewniane schody zewnętrzne, które nie przetrwały do czasów współczesnych. W dolnej części, do której nie było dostępu z zewnątrz, mieściło się więzienie. Na elewacji wieży widniał zegar.

W budynku sąsiadującym z wieżą, oprócz pomieszczeń mieszkalnych, była piekarnia, spiżarnie, sklepione piwnice, kuchnia, browar, słodownia. W zbrojowni przy pierwszej bramie przechowywano hakownice, kusze, działa kopijnicze, pawęże, sulice (krótkie włócznie z żelaznym ostrzem), włócznie, proch strzelniczy, kule żelazne, sypy do kusz.

[edytuj] Historia

Pierwsze wzmianki o kasztelani oświęcimskiej pochodzą z okresu, gdy została ona przyłączona do księstwa opolskiego (lata 1177-1179). Przebudowę i umocnienie obronne zamku przypisuje się synowi Mieszka Plątonogiego księciu Kazimierzowi. Świadczyć o tym mogą odkrycia archeologiczne w pobliżu wieży potwierdzające istnienie obiektu murowanego na wzgórzu zamkowym w pierwszej połowie XIII wieku.

W 1241 gród i okolice splądrowali Tatarzy pod dowództwem Baidara, zmierzający na Śląsk. Po tym wydarzeniu miasto odbudowano i otoczono murami, a na wzgórzu rozpoczęto wznoszenie kamiennego stołpu na planie kwadratu. Koło tej wieży po uzyskaniu przez Oświęcim w 1291 przywileju sądowniczego kat, nazywany "mistrzem świętej sprawiedliwości", wykonywał wyroki.

W 1314 lub (1315) zamek został siedzibą pierwszego władcy księstwa oświęcimskiego – księcia Władysława I.

W latach 1414-1433, przez cały okres swojego panowania, rezydował w zamku książę Kazimierz I, syn Przemysława.

W 1453 zamek przetrwał oblężenie byłego właściciela Jana IV, który nie mogąc się pogodzić z utratą rezydencji, dążył do jego odzyskania.

W 1454 zamek wraz z księstwem oświęcimskim został oddany w hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, a trzy lata później 21 lutego sprzedany. Ponieważ król nabył lenna czeskie, musiał porozumieć się z królem Czech co do statusu tych włości. Na mocy traktatu głogowskiego (1462) zamek, jako część ziemi oświęcimsko-zatorskiej, stał się częścią Korony. Pierwszym kasztelanem został Mikołaj Słop. Król otoczył nowy nabytek, położony w sąsiedztwie Śląska, szczególną troską. Polecił odrestaurować zamek i mury miasta, umocnić system obronny i pogłębić fosy. Prace sfinansowali mieszkańcy ziemi oświęcimskiej i krakowskiej jednorazową dobrowolną daniną.

W 1503 pożar strawił drewniane zabudowania, ocalał jedynie stołp i fundamenty. Odbudowa trwała wiele lat, a na potrzeby budowy zamku uruchomiono w 1512 cegielnię i w 1525 kamieniołom. Prace zakończono w 1534. Koszty odbudowy pokrył ustanowiony podatek powszechny i opłaty uzyskane za korzystanie z mostu zbudowanego w 1504. Zezwolenie na budowę mostu musiał potwierdzić sam król Aleksander Jagiellończyk, ponadto zwolnił miasto na 15 lat z podatków. Była to ostatnia wielka przebudowa zamku i jego otoczenia. W późniejszych latach budowla systematycznie chyliła się ku upadkowi, traciła swój obronny charakter.

Pożar spowodowany przez Szwedów w 1656 przypieczętował upadek zamku. Lustracja z 1765 wykazała zniszczenia wszystkich zabudowań oprócz wieży i budynku południowego zamku. Powodzie w 1805 i 1813 podmyły wzgórze i zniszczyły mury obronne oraz budynki gospodarcze. Przez pewien czas w zamku mieścił się skład soli, po czym władze austriackie przeznaczyły go do rozbiórki, czego jednak nie zrealizowano. Ostatnie przebudowy z lat 1904-1906 i 1929-1931 ostatecznie zmieniły charakter zamku. O jego dawnym przeznaczeniu i obronności świadczyła tylko gotycka wieża.

W czasie II wojny światowej w zamku była siedziba niemieckich władz okupacyjnych. Obecnie jest własnością Urzędu Miejskiego w Oświęcimiu. W 2007 zakończył się pierwszy etap remontu współfinansowanego przez Unię Europejską. W drugim etapie zostanie odrestaurowana gotycka wieża.

[edytuj] Źródło

• Dzieje Oświęcimia na tle dziejów ziemi oświęcimsko-zatorskiej. W: Elżbieta Skalińska-Dindorf: Kronika Oświęcimia. Oświęcim: Oświęcimskie Centrum Kultury, 2007. ISBN 978-83-7204-614-7.