Zgrupowanie Pułku Baszta

Z Wikipedii

Odznaka Pułku Baszta

Tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu Bałtyk Pułku Baszta na ul. Dąbrowskiego(dawniej ul. Szustra)

Tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu Olza Pułku Baszta na rogu al. Niepodległości i ul. Racławickiej

Dowódca Pułku "Baszta" podpułkownik Stanisław Kamiński "Daniel", dokonuje przeglądu Kompanii "Krawiec" przed domem na ulicy Puławskiej 134. Kompania "Krawiec" właśnie przebiła się z Lasów Kabackich przez Wilanów na Mokotów przynosząc broń. Od Lewej stoją: "Daniel", podporucznik Henryk Maciejewski "Lech" (z ręką na temblaku), Jerzy Rossudowski "Stary" (w głębi), Kazimierz Pyrka "Andrzej" (z granatem za pasem) i podchorąży Ksawery Frank "Kejstun" (w czapce z daszkiem).

Kompania "Krawiec" przed domem na ulicy Puławskiej 134, na Mokotowie, podczas przeglądu przez Stanisława Kamińskiego "Daniela". Po lewej dowódca kompani Stanisław Milczyński "Gryf", w cyklistówce kapitan podchorąży Tadeusz Kozłowski "Kozak", a obok niego kapral Władysław Zygański "Żuk".

Żołnierze Kompanii O 3. Pierwszy z prawej kapral "Sęp".

Zgrupowanie Pułku Baszta - jednostki wojskowe Armii Krajowej walczące w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Odznaczone srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari za walki w powstaniu warszawskim. Nazwa "Baszta" powstała jako skrócenie wyrażenia batalion ochrony sztabu, który był zalążkiem pułku. Pułk Baszta stanowił główną siłę całego zgrupowania, jednak obok tej jednostki w jego skład wchodziły również inne oddziały formowane już w trakcie walk z przebywających na Mokotowie jednostek (np. pułk Waligóra, pułk Szwoleżerów, Grupa Artyleryjska Granat, czy część dywizjonu Jeleń)

[edytuj] Okres konspiracji

W listopadzie 1939 roku z inicjatywy ówczesnego kpt. dypl. Tadeusza Wojciechowskiego pseudonim "Ryszard", oficera sztabu Komendy Głównej Organizacji Służba Zwycięstwu Polski, harcmistrz Ludwik Berger (ps. "Goliat", "Michał", "Hardy") - z zawodu aktor, reżyser teatru "Reduta", i jego przyjaciel por. rez. Zdzisław Dąbski, spośród harcerzy hufca żoliborskiego 14, 16, i 17 drużyny harcerskiej Szarych Szeregów na Żoliborzu, rekrutujących się przeważnie z części uczniów Gimnazjum i Liceum im. księcia Józefa Poniatowskiego, tworzą oddział konspiracyjny, który stał się zalążkiem batalionu. Następnie wraz z innymi oddziałami AK batalion "Baszta", przekształca się w pułk "Baszta". W pierwszej fazie do końca 1940 roku batalion zajmuje się wyszukiwaniem ukrytej od 1939 roku broni oraz zbieraniem i kompletowaniem innego sprzętu wojskowego.

8 grudnia 1939 oddział podporządkował się gen. bryg. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu, komendantowi głównemu Służby Zwycięstwu Polski. Wiosną 1940 został zorganizowany w dwie szkieletowe jednostki - "Kotłownia" (później B1) pod dowództwem Ludwika Bergera i "Warsztaty" (później K1) pod dowództwem Zdzisława Dąbskiego. Całość zgrupowania pod dowództwem "Mrowca" otrzymała kryptonim "Fabryka".

Jesienią 1940 "Fabryka" została przekazana do sztabu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem Kazimierza Bąbińskiego - ps. "Luboń". Wiosną 1941 "Fabryka" została przekształcona w batalion ochrony sztabu baon "Baszta", pod dowództwem kpt. Eugeniusza Ladenbergera - ps. "Kazimierz".

Na początku 1942 roku, po przekształceniu się Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową, "Baszta" przeszła pod komendę V oddziału Komendy Głównej, dowodzonego przez ppłk Kazimierza Plutę-Czachowskiego.

Żołnierze batalionu "Baszty" brali udział w wielu akcjach bojowych, zdobywając broń od wroga. Na przełomie 1942 i 1943 zgrupowanie składało się z pięciu kompanii i liczyło ok. 1500 żołnierzy. Ze względu na niebezpieczeństwo dekonspiracji zmieniono też kryptonim na "Tatry". Zgrupowanie wzmocnione zostało batalionami: Bałtyk, Olza i Karpaty. Dowodził nimi ppłk Stanisław Kamiński ps. Daniel.

Latem 1943 KG AK rozbudowała "Basztę" do stanu pułku składającego się z trzech pełnych batalionów i oddziałów pomocniczych w sile ok. 2300 ludzi. Było to możliwe po podporządkowaniu się Armii Krajowej organizacji o nazwie Powstańcze Oddziały Specjalne Jerzyki. Na wypadek wybuchu powstania terenem operacyjnym pułku miał być górny Mokotów w granicach od ul. Narbutta na południu do terenu Wyścigów Konnych na północy. Jako rejon zakwaterowania KG przewidziano ul. Pilecką. 1 sierpnia 1944 roku pułk liczył 2200 żołnierzy i był jedynym oddziałem w południowej Warszawie, w tak zwanej "niemieckiej dzielnicy mieszkaniowej", który nie uległ rozsypce i utrzymał zajęty teren. Od 1 sierpnia 1944 roku aż do momentu kapitulacji 27 września 1944 roku - 44 oddziały Baszty walczyły w powstaniu warszawskim na Górnym Mokotowie i Dolnym Mokotowie, (Sielce, Czerniaków, Sadyba.)

Spotkania byłych żołnierzy AK z Baonu "Baszta" od lat odbywają się około godziny 17.00 w Warszawie na Mokotowie, w lokalu położonym na ulicy Tureckiej, położonym za popiersiem gen. Sikorskiego.

[edytuj] Szlak bojowy

1 sierpnia o godz. 17.00 pułk przystąpił do realizacji wyznaczonych zadań bojowych:

• batalion Bałtyk pod dowództwem Eugeniusza Ladenbergera - ps. Burza uderzył na "Basy" - budynek Szkoły Rękodzielniczej przy ul. Narbutta, broniony przez oddział SS w sile ok. 400 ludzi;
• kompania B 3 dowodzona przez por. Michała Juchnickiego - ps. Michał z powodzeniem przeprowadziła atak na budynek "Róży" - szkoły powszechnej przy ul. Różanej. Po jej zdobyciu, kompania wsparła natarcie batalionu Bałtyk. Natarcie załamało się pod silnym ogniem niemieckich ciężkich karabinów maszynowych, działek przeciwlotniczych i czołgów;
• kompania O 3 w sile 120 żołnierzy dowodzona przez por. Ludwika Kotowskiego - ps. Ludwik uderzyła na "Polę" - budynek przy ulicy Willowej, broniony przez 50 żandarmów niemieckich oraz na domy Wedla przy ul. Puławskiej bronione przez oddział gestapo liczący ok. 120 ludzi. Atak załamał się pod ciężkim ogniem nieprzyjaciela;
• kompania O 1 pod dowództwem por. Zdzisława Hecolda - ps. Zbójnik, uderzyła na "Raka" - Fort Mokotowski przy ul. Racławickiej, który był obsadzony przez 450 Niemców. Pod ciężkim ogniem. kompania poniosła 80% strat w ludziach i zmuszona była do wycofania się. Ranni byli dobijani, a wzięci do niewoli rozstrzeliwani jako "bandyci".
• kompania O 2 dowodzona przez por. Juliusza Opanię - ps. Zych, ze względu na spóźnioną koncentrację, nie podjęła ataku na obiekt "Koła" - szkoły powszechnej przy ul. Woronicza, bronionej przez oddział SS w sile ok. 100 ludzi. Do wykonania zadania skierowano pierwszy pluton kompanii B 1, który po odniesieniu ciężkich strat musiał się wycofać.
• batalion Karpaty pod dowództwem mjr. Józefa Hofmana - ps. Majster przystąpił do akcji w celu opanowania południowej części górnego Mokotowa. Natarcie zostało podjęte przez kompanie: K 1 por. Mariana Ślifierza - ps. Wirski, K 2 Piotra Słowikowskiego - ps. Pawłowicz i K 3 por. Antoniego Woszczyka - ps. Tosiek. Natarcie poszło na tory Wyścigów Konnych na Służewcu, obsadzonych przez oddział kawalerii SS, żołdaków brygady RONA i stacjonujących tam lotników - razem ok. 800 dobrze uzbrojonych i wyszkolonych ludzi. Wobec przewagi nieprzyjaciela, dużych strat i braku łączności z dowództwem pułku, kompanie wycofały się do Lasów Kabackich. Jednak kilka dni później szeregi zgrupowania zostały wzmocnione przez żołnierzy wracających z Lasów Chojnowskich.

Ciężkie i krwawe walki trwały na Mokotowie do 26 września. Przewaga sił niemieckich, brak broni i amunicji spowodowało, że dowodzący zgrupowaniem mjr Kazimierz Szternal - ps. Zryw podjął decyzję o kapitulacji. Niemcy zobowiązali się traktować powstańców jako jeńców wojennych stosując przepisy Konwencji Genewskiej. Tego samego dnia Niemcy wymordowali ok. 120 powstańców wychodzących z kanałów na ul. Dworkowej.

27 września Mokotów skapitulował.

[edytuj] Niektórzy żołnierze

• Eugeniusz Ajewski ps. "Kotwa"
• Kazimierz Barkan ps. "Orkan"
• Zofia Beisert ps. "Kama"
• Bohdan Belica ps. "Czarny"
• Ludwik Berger ps. "Goliat", "Michał", "Hardy"
• Celiński Józef ps. "Mamut"
• Bogdan Ciszewski ps. "Artur"
• Jacek Cydzik ps. "Ran"
• Stefan Dypczak ps. "Zaranek"
• Jerzy Ficowski ps. "Wrak"
• Stefan Gajczak
• Tadeusz Jankowski ps. "Wiesław" (por. Lekarz)
• Anna Aleksandra Jasielska
• Rajmund Kaczyński ps. "Irka"
• Stanisław Kamiński ps. "Daniel"
• Ludwik Kotowski ps. "Ludwik"
• Juliusz Krzyżewski ps. "Julek", "Juliusz Ehren", "Juliusz Ehrenkreutz"
• Tadeusz Kubalski ps. "Zbroja"
• Jan Józef Lipski ps. "Grabie"
• Ryszard Łazarski ps. "Ryś"
• Ewa Matuszewska ps. "Mewa"
• Leon Matuszewski ps. "Niuś"
• Wojciech Militz ps. "Bystry"
• Jerzy Młokosiewicz ps. "Wolski"
• Zbigniew Kupczyk ps. Pełka
• Paweł Murza_Mucha ps. "Wilk"
• Jan Czesław Nowicki ps. "Jacek 1"
• Krzysztof Pełczyński ps. "Kasztan"
• Marian Podkowiński ps. "Czarny"
• Ireneusz Rudnicki
• Danuta Stawińska ps. "Hanka"
• Stefan Starzyński
• Jerzy Stefan Stawiński ps. "Łącki" i "Lucjan"
• Aleksander Stępniewski ps. "Stefan"
• Jerzy Strzałkowski
• Kazimierz Szternal ps. "Zryw"
• Halina Cichowska Sas Komarnicka ps. "Sas"
• Jerzy Swat ps. "Oliver"
• Zbigniew Wrzosek ps. "Zoja"
• Mirosław Wypych
• Eugeniusz Kurdziel ps. "Euka"

[edytuj] Bibliografia

• Mokotów Walczy 1944, Tom 1, 1990; Eugeniusz Ajewski.
• Mokotów Walczy 1944, Tom 2, 1992 ; Eugeniusz Ajewski "Kotwa".
• Eugeniusz Ajewski "Kotwa": Tom 3.
• Eugeniusz Ajewski "Kotwa": Tom 4, ISBN 83-85746-31-5
• Mokotów Walczy 1939 - 1944, BIOGRAMY, Tom 5, Eugeniusz Ajewski "Kotwa", ISBN 83-86919-80-9
• Eugeniusz Ajewski "Kotwa": Tom 6, ISBN 83-88690-66-3
• Eugeniusz Ajewski "Kotwa": Tom 7, ISBN 83-88690-64-7
• Lesław M. Bartelski: Mokotow 1944. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972. 

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Baon Baszta
• What For
• Muzeum Powstania Warszawskiego - Archiwum Historii Mówionej
• "Baszta"
• Muzeum Powstania Warszawskiego - notka biograficzna
• Obwód V Mokotów
• Armia Krajowa
• Koło byłych żołnierzy Armii Krajowej - Oddział Londyn
• Powstanie Warszawskie
• struktura organizacyjna
• Miejsca pamięci