Zofia Kielan-Jaworowska

Z Wikipedii

Zofia Kielan-Jaworowska (ur. 25 kwietnia 1925 w Sokołowie Podlaskim) – polska paleobiolog, emerytowana profesor w Instytucie Paleobiologii PAN w Warszawie.

Studiowała na Uniwersytecie Warszawskim, w czasie II wojny światowej na tajnych kompletach, potem na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Stopień doktora uzyskała w 1953 roku, a profesora w 1972.

Brała udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka.

W początkach pracy naukowej badała trylobity ordowiku i dewonu Środkowej Europy. W latach 1963-1971 była organizatorem i kierownikiem serii wypraw Polsko-Mongolskiej Ekspedycji Paleontologicznej, które na pustyni Gobi dokonały odkryć szeregu nowych gatunków dinozaurów i pierwotnych ssaków z epoki późnej kredy. Ze skał kredy, ale także paleogenu, pozyskano także cenne okazy krokodyli, jaszczurek, żółwi i ptaków. Opracowania tych znalezisk trwają do dziś i ukazują się w czołowych światowych pismach i monografiach. W czasie ekspedycji mongolskich głównym tematem badawczym Kielan-Jaworowskiej stały się prymitywne ssaki (wieloguzkowce - Multituberculata) i w zakresie badań nad pierwotnymi ssakami została jednym z czołowych specjalistów na świecie. Jest pomysłodawczynią oraz głównym i wiodącym autorem książki Mammals from the Age of Dinosaurus (Ssaki ery dinozaurów), wydanej przez Columbia University Press 2004, za którą uzyskała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Wykładała na wielu uczelniach, m. in. na Harvard University, Université de Paris VII oraz Universitetet i Oslo. Jest członkiem PAN, Norweskiej Akademii Nauk, Academia Europea i wielu innych towarzystw naukowych. Od jej imienia i nazwiska nazwano dziesiątki gatunków i rodzajów prehistorycznych zwierząt (np. Kielanodon, Kielantherium, Zofiabaatar).

Żona Zbigniewa Jaworowskiego.

[edytuj] Nagrody i wyróżnienia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1966)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1973)
Warszawski Krzyż Powstańczy (1985)
doktorat honoris causa Uniwersytetu Camerino we Włoszech (1989)
Nagroda im. Alfreda Jurzykowskiego Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (1994)
Walter Granger Memorial Award - nagroda przyznawana za działalność eksploratorską w Stanach Zjednoczonych (1988)
Romer-Simpson Medal - najwyższe odznaczenie przyznawane przez Towarzystwo Paleontologii Kręgowców w Stanach Zjednoczonych (1995)
Krzyż i tytuł Weterana Walk o Wolność i Niepodległość (1999)
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2002)
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2005

[edytuj] Ważniejsze publikacje

Kielan, Z. 1953. Les trilobites Mésodévoniens des Monts des Sainte-Croix. Palaeontologia Polonica, 6: 50 pp.
Kielan-Jaworowska, Z. 1968. Scolecodonts versus jaw apparatuses. Lethaia, 1: 39-49
Kielan-Jaworowska, Z. 1969. Discovery of a multituberculate marsupial bone. Nature, 222: 1091-1092.
Kielan-Jaworowska, Z. and Sochava, A. V. 1969. The first multituberculate from the Uppermost Cretaceous of the Gobi Desert . Acta Palaeontologica Polonica, 14: 355-371.
Kielan-Jaworowska, Z. 1970. Unknown structures in multituberculate skull. Nature 226: 974-976.
Butler , P. M. and Kielan-Jaworowska, Z. 1973: Is Deltatheridium a marsupial? - Nature 245: 105-106.
Kielan-Jaworowska, Z. 1975. Possible occurrence of marsupial bones in Cretaceous eutherian mammals. Nature, 255: 698-699
Crompton, A. W. and Kielan-Jaworowska, Z. 1978. Molar structure and occlusion in Cretaceous therian mammals. In Butler , P. M. and Joysey, K. A. (eds.), Studies in the Development, Function and Evolution of Teeth: 249-289. Academic Press, London and New York.
Kielan-Jaworowska, Z. 1979. Pelvic structure and nature of reproduction in Multituberculata. Nature, 277: 402-403.
Lillegraven, J. A., Kielan-Jaworowska, Z. and Clemens, W. A. (eds.), Mesozoic Mammals. The First Two-thirds of Mammalian History. University of California Press, Berkeley: 99-149.
Kielan-Jaworowska, Z. 1980. Absence of ptilodonoidean multituberculates in Asia and its paleogeographic implications. Lethaia, 13: 169-175.
Fosse, G., Kielan-Jaworowska, Z. and Skaale, S. G. 1985. The microstructure of tooth enamel in multituberculate mammals. Palaeontology, 28: 435-449.
Kielan-Jaworowska, Z., Presley, R. and Poplin, C. 1986. Cranial vascular system in taeniolabidoid multituberculate mammals. Transactions of the Royal Society of London , B. Biological Sciences, 313: 525-602.
Kielan-Jaworowska, Z., Dashzeveg, D. and Trofimov, B. A., 1987. Early Cretaceous multituberculates from Asia and a comparison with British and North American Jurassic forms. Acta Palaeontologica Polonica, 32: 3-47.
Kielan-Jaworowska, Z., Crompton, A. W. and Jenkins F. A. 1987. The origin of egg laying mammals. Nature, 326: 871-873.
Hopson, J. A., Kielan-Jaworowska, Z. and Allin, E. F. 1989. The cryptic jugal in multituberculates. Journal of Vertebrate Paleontology, 9: 201-209.
Kielan-Jaworowska, Z. and Nessov, L. A. 1990. On the metatherian nature of the Deltatheroida, a sister group of the Marsupialia. Lethaia, 23: 1-10.
Kielan-Jaworowska, Z. and Ensom, P. 1992. Multituberculate mammals from the Purbeck Limestone Formation (Late Jurassic) of Southern England. Palaeontology, 36: 95-126.
Krause, D. W., Kielan-Jaworowska, Z. and Bonaparte, J. F. 1992. Ferugliotherium the first multituberculate from South America . Journal of Vertebrate Paleontology, 12: 351-376.
Kielan-Jaworowska, Z. and Ensom, P. C. 1994. Tiny plagiaulacoid multituberculate mammals from the Purbeck Limestone Formation of Dorset, England. –Palaeontology, 37: 17-31.
Kielan-Jaworowska, Z. 1997. Characters of multituberculates neglected in phylogenetic analyses of early mammals. Lethaia, 29: 249-266.
Kielan-Jaworowska, Z., Cifelli, R. and Luo, Z. 1998. Alleged Cretaceous placental from down under. Lethaia 31: 267-268.
Luo: Z.-X., Cifelli, R. L., and Kielan-Jaworowska, Z. 2001. Dual origin of tribosphenic mammals. Nature 409: 53-57.
Kielan-Jaworowska, Z. and Hurum, J. H. 2001. Phylogeny and systematics of multituberculate mammals. Palaeontology 44: 389-429.
Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli, and Zhe-Xi Luo, 2004. Mammals from the age of dinosaurs : origins, evolution, and structure. New York: Columbia University Press.