Cytadela warszawska
Z Wikipedii
Cytadela Warszawska, w okresie rozbiorów: Cytadela Aleksandrowska – twierdza rosyjska zbudowana na rozkaz cara Mikołaja I Romanowa w Warszawie, po upadku powstania listopadowego, z zamysłem kontroli nad miastem, będącym ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Pełniła także rolę ciężkiego więzienia (X Pawilon Cytadeli Warszawskiej) oraz miejsca straceń działaczy narodowych i rewolucjonistów.
Powstała według projektu generała majora Iwana Dehna, który wzorował się na cytadeli antwerpskiej. Prace na terenach XVI-wiecznego folwarku Fawory i XVII-wiecznego konwiktu Pijarów rozpoczęto 31 maja 1832. Kamień węgielny wkopał namiestnik Królestwa Polskiego feldmarszałek Iwan Paskiewicz. Teren miał powierzchnię 36 ha i plan pięcioboku, którego najdłuższy bok przylegał do skarpy wiślanej.
Przy pracach zatrudniono siłę roboczą sprowadzaną z Rosji jak i żołnierzy i chłopów. Na budowie pracowało do 2000 robotników dziennie. Na potrzeby fortyfikacji wyburzono 76 domów, zajęto ponad 64 tys. posesji oraz wysiedlono do 15 tys. okolicznych mieszkańców.
4 maja 1834 w dniu uzyskania pełnoletności przez carewicza Aleksandra, następcę tronu Rosji, dokonano uroczystego otwarcia twierdzy. Ostatecznie ciągle wznawianie prace modernizacyjne zakończono 1874. Całkowity koszt budowy wyniósł 11 milionów rubli, czyli 8,5 tony czystego złota (128 miliony euro), pożyczonych z kasy miejskiej Warszawy i Banku Polskiego. Ten drenaż pogorszył sytuację ekonomiczną Kongresówki i był jeszcze jedną karą za powstanie.
W czasie pokoju stacjonowało tam 5000 żołnierzy, ale np. w czasie powstania styczniowego w 1863 garnizon wzrósł aż do 16 000. W 1837 wyposażona była w 217 dział, 1843 już 247, 1863 aż 555. W ich zasięgu (1500 m) znajdowały się całe Stare i Nowe Miasto. Wokół cytadeli wybudowano 104 kazamaty więzienne mogące pomieścić do 2940 ludzi.
Od początku XX w. rozpoczął się jej powolny upadek związany z utratą znaczenia starych fortyfikacji w obliczu wprowadzenia artylerii o lufach gwintowanych. W 1913 planowano nawet jej kasację. Okupujące Warszawę w czasie I wojny światowej wojska niemieckie dokonały rozbiórki niektórych fortów.
Po odrodzeniu Polski cytadelę przejęło Wojsko Polskie (WP), którego jednostki zajmowały ją do wybuchu II wojny światowej. 13 października 1923 agenci bolszewickiego wywiadu w WP, oficerowie Walery Bagiński i Antoni Wieczorkiewicz w ramach sabotażu wysadzili skład amunicji w Cytadeli, zginęło 28 osób, a przeszło 40 zostało ciężko rannych.
W czasie powstania warszawskiego blokowała połączenie zgrupowań AK na Żoliborzu i Starym Mieście. W 1945 stała się siedzibą dowództwa Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Obecnie cytadela wciąż pozostaje w użyciu WP, aczkolwiek na jej terenie działa również szereg instytucji całkowicie cywilnych, dzierżawiących pomieszczenia od wojska, m.in. Europejska Akademia Sztuk. Obecnie na Cytadeli mieści się Dowództwo Wojsk Lądowych i 3. batalion zabezpieczenia Dowództwa Wojsk Lądowych.
Na jej stokach straceni zostali m.in. Romuald Traugutt, Stefan Kunicki, Piotr Bardowski, Marcin Kasprzak, Stefan Aleksander Okrzeja, Henryk Baron, Michał Ossowski i wielu innych.
