Fuþorc

Z Wikipedii

Fuþorc lub Futhorc to alfabet runiczny wyprowadzony ze Starszego Fuþarku, używany do zapisu języków: staroangielskiego i starofryzyjskiego.

[edytuj] Historia

Istnieje kilka teorii dotyczących początków Fuþorcu. Według jednej z nich, alfabet ten rozwinął się we Fryzji, skąd później dotarł do Anglii. Inna koncepcja głosi, iż runy najpierw dotarły do Anglii ze Skandynawii. Fuþorc miał rozwinąć się w Anglii i stamtąd przeniknąć do Fryzji.

Wczesny Fuþorc był niemal identyczny ze Starszym Fuþarkiem, z wyjątkiem rozdzielenia runy ᚨ na trzy inne: ᚪ āc, ᚫ æsc i ᚩ ōs. Było to konieczne w związku z rozdzieleniem długiego i krótkiego a. W Anglii alfabet nadal rozszerzano, najpierw do 28, a następnie do 33 run. Zastępowanie Fuþorcu alfabetem łacińskim rozpoczęło się w IX wieku. Jednakże, run þorn i wynn zaczęto używać do zapisywania nieistniejących w łacinie ludowej dźwięków angielskich. Po inwazji normańskiej w 1066, Fuþorc ostatecznie zanikł, a pamiątką po nim są używane aż do połowy okresu średnioangielskiego w historii języka angielskiego znaki þ, æ, ð i ƿ.

[edytuj] Runy

Fuþorc składał się z następujących run:

Obok nazwy runy podano transliterację oraz wymowę w IPA:

1. ᚠ feoh f [f], [v]
2. ᚢ ur u
3. ᚦ þ þ, ð [θ], [ð]
4. ᚩ os o
5. ᚱ rad r
6. ᚳ cen c [k]
7. ᚷ gyfu g [g], [j]
8. ᚹ wynn w, ƿ [w]
9. ᚻ hægl h
10. ᚾ nyd n
11. ᛁ is i
12. ᛄ ger j
13. ᛇ eoh eo
14. ᛈ peorð p
15. ᛉ eolh x
16. ᛋ sigel s [s], [z]
17. ᛏ tir t
18. ᛒ beorc b
19. ᛖ eh e
20. ᛗ mann m
21. ᛚ lagu l
22. ᛝ ing ŋ
23. ᛟ eðel œ
24. ᛞ dæg d
25. ᚪ ac a
26. ᚫ æsc æ
27. ᚣ yr y
28. ᛡ ior ia, io
29. ᛠ ear ea
30. ᛢ cweorð kw, wariant peorð
31. ᛣ calc k (podwojona – kk)
32. ᛥ stan st
33. ᚸ gar g

[edytuj] Zobacz też:

• alfabet łaciński
• cyrylica
• Fuþark
• głagolica
• runy