Jèrriais
Z Wikipedii
| Jèrriais | |
| Obszar | Jersey, Sark (Sercquiais) |
| Liczba mówiących | 2600 (ok. 10000 posługuje się nim w jakimś stopniu) |
| Ranking | brak danych |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki italskie **Języki romańskie ***Języki zachodnioromańskie ****langues d'oїl *****Normand ******Jèrriais |
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Jersey z angielskim oraz Sark (w lokalnej odmianie Sercquiais) |
| Regulowany przez | La Société Jersiaise |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | brak |
| ISO 639-2 | roa |
| SIL | brak |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Jèrriais nalezy do grupy języków Normand, jest używany na Jersey, jednej z Wysp Normandzkich. W ciągu ostatniego wieku jest coraz bardziej wypierany przez angielski zarówno w oświacie, handlu jak i administracji. Podobny do niego język Dgèrnésiais jest używany na sąsiedniej wyspie Guernsey. Na wyspie Sark (kolejnej z Wysp Normandzkich), na której w XVI w. osiedlili się koloniści z Jersey, istnieje odmiana Jèrriais, zwana Sercquiais. Osoby posługujące się tymi językami mogą zrozumieć zarówno siebie nawzajem, jak i tych pochodzących z kontynentalnej Francji mówiących dialektem normandzkim.
Jèrriais bywa często nazywany przez osoby anglojęzyczne "Jersey French" (Jersey-Francuski) lub "Jersey Norman French", jako że nie istnieje odpowiedni angielski przymiotnik nazywający ten język. Należy jednak uważać, aby nie pomylić tego języka z "Jersey Legal French" (francuski do celów prawnych Jersey), używanym w umowach, zarządzeniach prawnych oraz administracji rządowej.
W języku polskim, jak dotąd również nie utrwaliła się odpowiednia nazwa przymiotnika. W potocznym użyciu funkcjonują: jerseyski, jersejski, dżersejski a nawet jersjański. Ten ostatni zwłaszcza upodobali sobie mieszkający na Jersey Polacy.
Spis treści |
[edytuj] Użycie
Ostatni spis powszechny (w 2001 r.), pokazał że tylko około 3% mieszkańców wyspy posługuje się Jèrriais na co dzień w osobistych kontaktach. Jednakże zanotowano równocześnie po raz pierwszy wzrost popularności tego języka wśród dzieci. Ma to związek zarówno z wprowadzeniem Jèrriais do szkół, jak i panującą wśród rodziców obecnie modą na powrót do tradycji i poszukiwanie własnej tożsamości.
States of Jersey (rząd wyspy) finansuje program nauczania Jèrriais w szkołach, oraz wspiera prywatnych przedsiębiorców, wywieszających napisy i reklamy w Jèrriais. Debatowane jest podpisanie Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Języków Mniejszości, nakładającej obowiązki dalszego chronienia i wspierania ginącego języka.
Obecnie dostępne są w tym języku audycje radiowe oraz prasa.
[edytuj] Historia
Do XIX wieku, był to ojczysty i pierwszy język większości mieszkańców wyspy. W czasie II wojny światowej posługiwała się nim nawet połowa mieszkańców. Co prawda nawet do dziś nie została nań przetłumaczona cała Biblia (jedynie fragmenty), jako że francuski był do XX wieku dominującym językiem kościoła na Jersey (choć np. w rejonach wiejskich kazania były wygłaszane w Jèrriais).
Koła inteligenckie zauważyły wymieranie języka w XIX wieku. Z zagranicznych językoznawców, Louis Lucien Bonaparte, odwiedził wyspę i zainteresował się jej językiem i literaturą. Wiktor Hugo przebywający na Jersey w trakcie swojego wygnania, miał kilku pisarzy języka Jèrriais za przyjaciół.
 |
|
|
Wpływ Sir Roberta Pipon Marett'a pomógł wytworzyć ruch ku standaryzacji zapisu, w oparciu o ortografię francuską. Trend ten, przelał się później na Normandię, wpływając na posługujących się normandzkim Francuzów, doprowadził do odnowy twórczości literackiej w tym języku. Ostatecznie zaadaptowano nieco odmienne (choć wzajemnie zrozumiałe) formy zapisu w Jersey, Guernsey i Normandii.
Angielski zaczął dominować w XX wieku, wtedy też zaczęto nawoływać do zachowania języka. Podjęto odpowiednie środki: przejrzano i poszerzono XIX-wieczne glosariusze (autorstwa: Philippe'a Langlois, A. A. Le Gros i Thomas'a Gaudin'a), wydając w 1924 Glossaire du Patois Jersiais. Zaczęto wydawać kwartalnik w 1952. Słownik Jèrriais-francuski opublikowano w 1966. Słownik angielsko-Jèrriais w 1972. Kompletną gramatykę w 1985. Od tego momentu wydano także kasety, podręczniki i inne materiały.
Wiele osób pochodzących z Jersey było zaangażowanych w gospodarczy rozwój i eksploatację Nowego Świata (stąd np. New Jersey), zwłaszcza na półwyspie Gaspé w Quebecu, gdzie większość przemysłu rybnego była jeszcze na początku XX wieku kontrolowana przez firmy z Jersey. Zatrudniały one ludzi z Jersey, język Jèrriais stał się popularny także i tam. W latach 60. nadal można się tam było nim porozumieć.
Należy także odnotować, że w trakcie II wojny światowej mieszkańcy używali Jèrriais między sobą, jako języka niezrozumiałego zarówno dla niemieckich okupantów wyspy, jak i ich francuskich tłumaczy.
[edytuj] Inne źródła wiedzy
- Lé Jèrriais Pour Tous Paul W. Birt, 1985
- Dictionnaire Jersiais-Français, 1966
- Jèrriais: Jersey's Native Tongue Mari C. Jones, 2003 ISBN 1-904210-3-1
- Dictionnaithe Jèrriais-Angliais, 2005 ISBN 0-901897-40-X
- Les Chroniques du Don Balleine/Les Nouvelles Chroniques du Don Balleine, (magazine), Jersey 1979 – current
[edytuj] Linki zewnętrzne
- La Société Jersiaise – La Section de la langue Jèrriaise
- La Société Jersiaise – Les Pages Jèrriaises
- BBC Radio Jersey – Jèrriais
- modlitwy w Jèrriais
- Jèrriais i Sercquiais dziś Dr Mari C. Jones - z BBC (język angielski)
