Język akadyjski

Z Wikipedii

Język akadyjski (akad. lišānum akkadītum, Kod ISO 639: akk) - język z grupy semickiej, używany w Mezopotamii od połowy III do początków I tysiąclecia n.e. Nazwa wywodzi się od starożytnego miasta Akad. Jego podstawowe dialekty to: staroakadyjski, babiloński i asyryjski. W drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. był używany w kontaktach dyplomatycznych między państwami Egiptu, Mezopotamii, Anatolii, Palestyny i Syrii.

Spis treści

1 Pismo
2 Fonetyka
- 2.1 Spółgłoski
- 2.2 Samogłoski
3 Gramatyka
4 Liczebniki
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Pismo

Język akadyjski zapisywany był sumeryjskim pismem klinowym, zawierającym znaki logograficzne i sylabiczne. Pismo to nie pozwalało oddać wielu typowo semickich dźwięków mowy, takich jak spółgłoski emfatyczne. Z drugiej strony zapis ten uwzględniał samogłoski, czego nie czyni współczesne pismo arabskie i hebrajskie.

[edytuj] Fonetyka

[edytuj] Spółgłoski

Spółgłoski	Zwarte dźwięczne	Zwarte bezdźwięczne	Szczelinowe dźwięczne	Szczelinowe bezdźwięczne	Nosówki	Półotwarte / Półsamogłoski
Wargowe	b	p			m	w
Zębowe	d	t	z	s	n	r, l
Emfatyczne		ţ [tˁ]		ş [sˁ]
Podniebienne				š [ʃ]		j
Miękkopodniebienne	g	k
Języczkowe		q		h [χ]

W porównaniu do innych języków semickich wyróżnia się utratą spółgłosek [ɣ], [ħ], [ʕ] i [h].

W dialekcie asyryjskim fonem š był zastępowany przez s (zjawisko analogiczne do polskiego mazurzenia).

[edytuj] Samogłoski

W języku akadyjskim istniały cztery samogłoski: a,e,i,u. Samogłoska e pojawiła się po zaniku spółgłosek gardłowych jako rekompensata - np. "cztery" to po akadyjsku erbe a po arabsku 'arba`ah. Iloczas był fonemiczny, podobnie jak w arabskim i hebrajskim. Nie było tonów.

[edytuj] Gramatyka

[edytuj] Rzeczownik

W języku akadyjskim istniały trzy przypadki (mianownik, dopełniacz i biernik), dwa rodzaje (męski i żeński) i trzy liczby (pojedyncza, podwójna i mnoga).

Poniżej zamieszczony jest pełna odmiana rzeczownika "król" (rdzeń šarr):

Liczba pojedyncza

M. šarrum
D. šarrim
B. šarram

Liczba podwójna

M. šarrūn
D. šarrīn
B. šarrīn

Liczba mnoga

M. šarrū
D. šarrī
B. šarrī

Formy żeńskie tworzono przez dodanie morfemu -at- po rdzeniu wyrazu: królowa ( w mianowniku liczby pojedynczej) to šarratum. Liczbę mnogą rzeczowników żeńskich tworzono wydłużając samogłoskę: królowe to šarrātum.

Jeśli dany rzeczownik występował tylko w rodzaju żeńskim, to nie przyjmował żeńskiej końcówki w liczbie pojedynczej. Matka to po akadyjsku ummum, ale matki to ummātum.

Rzeczownik określany przez inny rzeczownik lub przymiotnik występuje w stanie konstrukcji, fonetycznie często tożsamym z rdzeniem. Dom króla, pałac to po akadyjsku bīt šarrim. Liczba mnoga rzeczownika w stanie konstrukcji ma końcówkę -ū (bītu šarrim - pałace).

[edytuj] Przymiotniki

Przymiotniki, podobnie jak w języku polskim, odmieniały się przez liczby, rodzaje i przypadki.

Wyraz określający następował zawsze po wyrazie określanym, tak jak w innych językach semickich, np. ezzūtu šārū "porywiste wiatry", dosłownie "wiatry porywiste"

[edytuj] Czasownik

Akadyjskie czasowniki odmieniały się przez osoby,czasy i strony. Istniały cztery czasy: statywny, teraźniejszy, przeszły dokonany i przeszły niedokonany. W drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej i w trzeciej osobie liczby mnogiej formy czasownika wykazują zróżnicowanie w zależności od rodzaju podmiotu: tarappud i tarappudī znaczą "ty biegniesz", ale pierwszej formy używano zwracając się do mężczyzny, drugiej - do kobiety.

W języku akadyjskim istnieje jako forma fleksyjna kauzatywność czasownika - np. dummuqum "czynić dobrym" wobec damāqum "być dobrym". Istnieje też forma intensywna - np. šitappurum "ciągle pisać" wobec šaparum "pisać".

[edytuj] Szyk zdania

Język akadyjski charakteryzuje się zmianą szyku zdania z VSO na SOV, prawdopodobnie pod wpływem sumeryjskiego substratu. Pod koniec I tysiąclecia p.n.e., pod wpływem języka aramejskiego szyk zdania wrócił do VSO.