Kolej sowiogórska

Z Wikipedii

Przęsło wiaduktu sowiogórskiej kolejki zębatej

Kolej sowiogórska (także: kolejka sowiogórska), (niem. Eulergebirgsbahn) - nazwa dawnej normalnotorowej linii kolejowej prowadzącej z Dzierżoniowa przez Pieszyce, Srebrną Górę, Przełęcz Srebrną, Wolibórz, Słupiec do Ścinawki Średniej. Niekiedy tą nazwą określany jest jedynie jej górski odcinek ze Srebrnej Góry do Woliborza, na którym miejscami zamontowana była dodatkowa szyna zębata.

Budowniczym kolei była spółka akcyjna Eulengebirgsbahn AG, powołana specjalnie do realizacji tego przedsięwzięcia. Należały do niej: przedsiębiorstwo kolejowe Lenz & Co, pruski skarb państwa, powiat dzierżoniowski i inne miejscowości leżące na trasie kolei.

Projekt trasy opracowano w latach 1895–1896. Miała ona służyć przede wszystkim jako atrakcja turystyczna, lecz także na potrzeby transportu węgla z kopalń w Słupcu i Nowej Rudzie do Dzierżoniowa. Pierwsze prace rozpoczęto w 1897 roku, a oddawano do użytku w kilku etapach:

1 czerwca 1900 - odcinek Dzierżoniów – Pieszyce Górne,
1 października 1900 - przedłużenie do Bielawy,
12 grudnia 1900 - przedłużenie do Srebrnej Góry,
5 sierpnia 1902 - odcinek Srebrna Góra – Ścinawka Średnia.

Szczególnie trudny w budowie był odcinek między Srebrną Górą a Woliborzem - wymagał m. in. wybudowania dwóch wiaduktów (żdanowskiego, wys. 24 m i srebrnogórskiego, wys. 28 m) o łącznej długości 260 m, głębokich wkopów w litych skałach i wysokich nasypów. Maksymalne nachylenie na odcinku Nowa Wieś Kłodzka - Przełęcz Srebrna wyniosło 5% a na odcinku Srebrna Góra - Przełęcz Srebrna nawet 6%. Wymusiło to zastosowanie na odcinku 6,6 km dwulistwowej szyny zębatej, zamocowanej na stalowych podkładach pośrodku torowiska. Odcinek zębaty obsługiwany był przez specjalne parowozy, które kursowały wyłącznie między stacjami w Srebrnej Górze i Woliborzu.

Do wybuchu I wojny światowej linia cieszyła się dość dobrym powodzeniem, chociaż w żadnym momencie jej istnienia nie uchodziła za bardzo zyskowną, głównie z powodu wysokich kosztów eksploatacji i niewielkiej przepustowości odcinka zębatego (parowozy obsługujące go mogły uciągnąć zaledwie 125-tonowy skład, same ważąc po 56 ton).

Początek I wojny to również początek końca kolei sowiogórskiej. Ruch turystyczny, dostarczający większej części zysków, załamał się. Zakończenie wojny nie przyniosło jego pełnego odrodzenia ze względu na utrzymujący się kryzys ekonomiczny. Transport węgla z noworudzkich kopalń do Dzierżoniowa okazał się być bardziej opłacalny liniami wiodącymi wokół Gór Sowich. Ponadto tabor, torowiska i wiadukty zestarzały się, wymagając remontów, a szalejąca hiperinflacja roztopiła rezerwy finansowe właścicieli przeznaczone na te cele.

12 października 1931 r. zawieszono całkowicie ruch z Woliborza do Srebrnej Góry, a 11 maja 1932 r. ze Ścinawki Średniej do Woliborza. W latach 1933-34 rozebrano tory między Woliborzem a Srebrną Górą, ostatecznie zamykając historię kolei sowiogórskiej, jedynej kolei zębatej pozostającej w dzisiejszych granicach Polski.

[edytuj] Źródła

Leszek Kumor Koleją zębatą w Sudetach Środkowych w: miesięcznik "Na Szlaku", nr 11 (65), listopad 1994 (wersja internetowa: http://www.kolej.one.pl/~halski/linie/sowiogorska/eulen.htm, dostęp: styczeń 2006).
Leszek Kumor, Andrzej Ubysz Kolejka Sowiogórska - część północna w: w miesięcznik "Na Szlaku", nr 11 (89), listopad 1996 (wersja internetowa: http://www.kolej.one.pl/~halski/linie/sowiogorska/eulen.htm, dostęp: styczeń 2006).
Andrzej Szynkiewicz Eulengebirgsbahn - czyli nierealne marzenie jakie zrealizowano w: "Turysta Dolnośląski" nr 3/2003 (wersja internetowa: http://www.kolej.one.pl/~halski/linie/sowiogorska/eulen2.html, dostęp: styczeń 2006).