Maria Cunitz

Z Wikipedii

Maria Cunitz lub Maria Kunicka (inne wersje nazwiska: Cunitia, Kunicia, Cunitiae) (ur. około 1610 w Świdnicy, zm. 24 sierpnia 1664 w Byczynie) - śląska astronom.

Była najstarszą córką Marii Schultz i dra Henryka Cunitza ze Świdnicy. Pochodziła z polsko-niemieckiej rodziny, doskonale znała język polski. Była wybitnie uzdolniona, otrzymała staranne wykształcenie, znała język grecki, łacinę, francuski, włoski i hebrajski, interesowała się m.in. medycyną, matematyką, astronomią i historią. W wieku 19 lat spotkała znanego matematyka i astronoma Eliasza Kreczmara, który za swoje dzieło Horologium Zodiacale uzyskał tytuł szlachecki Leonibus (von Löwen). Dzięki tej znajomości Maria przeniosła swoje wcześniejsze zainteresowania astrologią na najważniejszy problem ówczesnej astronomii jakim była zapoczątkowana przez Kopernika debata nad budową Wszechświata. W 1630, po śmierci ojca Marii, wychodzi za mąż za Eliasza. Wraz z nim wspólnie obserwuje (z dachu swojego domu w Świdnicy) planety: Wenus i Jowisza pracując w nocy a śpiąc w dzień.

Ze względu na jej wielkie dokonania zwano ją Śląską Pallas (Ateną), a jej praca, Urania propitia wydana własnym sumptem w Oleśnicy w 1650 roku, będąca udoskonaleniem tablic rudolfińskich, przyniosła jej europejską sławę. Napisała ją w wiosce Lugnitz (ob. Latowice ?), niedaleko klasztoru w Ołoboku, gdzie wraz z mężem znalazła schronienie przed wojną trzydziestoletnią u boku Zofii Łubieńskiej. Swoje dzieło zadedykowała cesarzowi Fryderykowi III. Urania propitia zawierała nowe tablice astronomiczne, nowe efemerydy, oraz w bardziej jasny i prosty sposób rozwiązywała (korygując wcześniejsze obliczenia) "problem Keplera", który zagęszczał maksymalnie sfery w trójwymiarowej przestrzeni. W 1656 podczas pożaru Byczyny spaliła się większość jej dorobku naukowego: notatek i rękopisów.

Maria i Eliasz prowadzili kilkuletnią korespondencję z Heweliuszem, a nastepnie z francuskim astronomem Ismaëlem Boulliau. Znany jest też fakt jej korespondencji z Johannem Albrechtem Portnerem z Ratyzbony oraz z sekretarzem królowej Polski, Pierrem Desnoyersem. Niestety kształt tej korespondencji nie jest znany i być może wciąż czeka na odkrycie.

Była najbardziej znaną w Europie kobietą-naukowcem od czasów Hypatii z Aleksandrii. Maria Cunitz owdowiała w roku 1661 i potem zaprzestała działalności naukowej.

W czasach nowożytnych jeden z nielicznych kraterów uderzeniowych na Wenus na jej cześć nazwano Cunitz.

[edytuj] Doniosłość dzieła Urania propitia

Wielkość Marii Cunitii oraz wpływ jej dzieła na rozwój astronomii europejskiej są współcześnie mało znane. Jednak aż do początków XX wieku jej nazwisko zajmowało poczesne miejsce we wszystkich leksykonach naukowych. Mimo, że Maria Cunitia nie dokonała istotnego przełomu w rozumieniu budowy świata, jej dzieło przyczyniło się do szybkiego rozpowszechnienia się wiedzy o odkrytych przez Keplera prawach ruchu planet. Było to możliwe dzięki dwóm cechom tego dzieła:

Maria nie tylko poprawiła napisane przez Keplera tablice rudolfińskie, ale również znacznie uprościła zaproponowane przez Keplera schematy obliczeniowe, m. in. odchodząc od nowatorskich wtedy, a więc i słabo rozumianych logarytmów.
Maria zerwała z dotychczasową tradycją pisania dzieł naukowych wyłącznie po łacinie. Urania propitia jest jednocześnie wydana w dwóch wersjach językowych, pierwsza część jest napisana po łacinie, druga po niemiecku w jego ówczesnej śląskiej wersji. Dzięki napisaniu Uranii również w języku potocznym, powszechnie zrozumiałym, dzieło Marii stało się dostępne dla znacznie szerszego grona badaczy.

Obie te cechy jak ulał wyrażają zamysł autorki wyrażony w samym tytule dzieła: Urania propitia, czyli astronomia przybliżona czytelnikowi, uczyniona zrozumiałą. Intencje Marii okazały się w pełni owocne: astronomii keplerowskiej uczono nie tyle z dzieł Keplera, co właśnie z dzieła Marii Cunitii.

W Uranii znajduje się też novum. Jest to pierwsze dzieło astronomiczne które zawiera efemerydy faz Wenus.

[edytuj] Frontispis dzieła

Strona tytułowa dzieła Urania propitia.

Nazwa dzieła, Urania propita, to dwa pierwsze słowa strony tytułowej której pełna treść brzmi:

Urania propitia sive Tabulae astronomicae mire faciles, vim hypothesium physicarum a Kepplero proditarum complexae; facillimo calculandi compendio, sine ullâ logarithmorum mentione, phaenomenis satisfacientes. Quarum usum pro tempore praesente, exacto, & futuro, (accedente insuper facillimâ superiorum Saturni & Jovis ad exactiorem, & coelo satis consonam rationem, reductione) duplici idiomate, Latino & vernaculo succincte praescriptum cum Artis Cultoribus communicat Maria Cunitia

a nastepnie:

Das ist: Newe and Langgewünschete / leichte Astronomische Tabelln / durch derer vermittelung auff eine sonders behende Arth / aller Planeten Bewegung / nach der länge / breite / und andern Zufällen / auff alle vergangene / gegenwertige / ung künfftiege Zeits-Puncten fürgesteller wird. Den Kunstliebenden Deutscher zu gutt / berfürgegeben

Sub singularibus Privilegiis perpetuis, sumptibus Autoris, Bicini Silesiorum

Excudebat Typographus Olsnensis Johann Seyffertus, Anno M. DC L.

[edytuj] Narodowość Marii

W Polsce wśród osób zainteresowanych postacią Marii podnoszone jest pytanie o jej ewentualną polskość. Podobnie jak w przypadku Kopernika i Heweliusza to pytanie zawiera w sobie podstawową pułapkę związaną z faktem, iż współczesne pojęcie narodowości pojawiło się dopiero w XIX wieku i nie jest w stanie oddać ówczesnej rzeczywistości. Jak wiele rodów szlacheckich i mieszczańskich na Śląsku, rodzina Cunitzów może wywodzić się ze słowiańskiej ludności Śląska. Stąd wysuwa się hipotezę o możliwej polskiej wersji ich nazwiska: Kuniccy bądź Kunicowie (kunica to futro zajęcze bądź lisie, które spełniało funkcje pięniądza). Ta hipoteza jednak nie jest zbadana. W czasach Marii żywioł słowiański występował w zasadzie tylko wśród ludności wiejskiej zaś mieszkańcy miast, nawet jeśli wywodzili się z tego żywiołu, podlegli dalekiej germanizacji. Maria znała bardzo dobrze język polski, co jednak nie musi oznaczać, iż tym językiem posługiwano się na codzień w domu Cunitzów. Może być tylko efektem jest uzdolnień leksykalnych i faktu, iż język polski był głównym językiem leżącej niedaleko Rzeczypospolitej. W istocie sama Maria udziela odpowiedzi na ewentualne pytanie o swoją tożsamość narodową. Decydując się bowiem na wydanie Uranii nie tylko po łacinie, ale też w języku potocznym, wybrała nie język polski, ale niemiecki. Należy tez zwrócić uwagę na fakt iż we frontispisie w jego części niemieckiej Maria poświęca swoje dzieło dla dobra wszystkich badaczy narodu niemieckiego.

Mimo wątpliwości co do jej ewentualnej polskości, należy jednak łączyć dorobek Marii z Polską, gdyż w istocie napisała swoje dzieło w trakcie swojego kilkuletniego pobytu w Rzeczypospolitej. Być może Maria i Eliasz na stałe osiedliby w Polsce, gdyby nie drobny konflikt jaki wywiązał się między nią a ówczesnym królem Polski, Janem Kazimierzem. Wkrótce po wybuchu wojny miedzy Rzeczpospolitą a Szwecją, Jan Kazimierz poprosił ją o postawienie horoskopu, którą to prośbę Maria odrzuciła.

[edytuj] Recepcja postaci

Mimo swej doniosłości, a także związków z Polską, Maria Cunitia jest w naszym kraju praktyczne nieznaną postacią. Nie można jej co prawda porównać z Kopernikiem, lecz jej ważkość jest porównywalna z Heweliuszem. Ślady upamiętnienia jej imienia w Polsce są nieliczne. Należy do nich tablica pamiątkowa umieszczona na kamienicy Pod Złotym Chłopkiem - jej rodzinnym domu na świdnickim rynku oraz ulica jej imienia (Marii Kunickiej) w Świdnicy.

[edytuj] Źródła

Bierter Band, Allgemeine Deutsche Biographie, Leipzig, 1876
AG Kästner, Geschichte der Mathematik, iv. 430 (1800);
Nicolaus Henelius, Silesiographia renovata, cap. vi. s. 684;
JC Eberti Schlesiens wohlgelehrtes Frauenzimmer, s. 25 (Breslau, 1727); Allgemeine deutsche Biographie (Schiminelpfenning).
Christian Jöcher, Allgemeines Gelehrten Lexicon, Leipzig, MDCCL