Prymas

Z Wikipedii

Prymas (łac. primas, od primus - pierwszy), tytuł arcybiskupów katolickich związany z niektórymi stolicami biskupimi i ich historyczną rolą.

Określani dziś jako "pierwsi między równymi" nie posiadają szczególnej władzy, pełniąc najczęściej funkcje reprezentacyjne.

Herb prymasa (nie kardynała)

W Średniowieczu prymas pełnił rolę najważniejszego biskupa kraju, który często reprezentował Watykan. Przewodniczył też synodom wewnątrz państwowym. Do władzy prymasa należało m.in. mianowanie archidiakonów oraz zmienianie granic diecezjii i metropolii.

W Polsce tytuł prymasów był związany z pierwszą stolicą arcybiskupią w Gnieźnie. Prymasi Polski nosili tytuł "legata urodzonego" oraz posiadali przywilej noszenia stroju kardynalskiego nawet wówczas, gdy nie byli kardynałami. Od 1572 roku prymas pełnił funkcję interreksa, głowy państwa w czasie wakującej monarchii, koronował i grzebał królów, udzielał im i ich rodzinom sakramentów i pełnił inne funkcje polityczne.

Pierwszym prymasem w Polsce był od 1417 roku Mikołaj Trąba (według Jana Długosza tytuł prymasa nadał Trąbie Sobór w Konstancji).

W okresie 1807-1831 istniał prymas również w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.

Bez uzgodnienia ze Stolicą Apostolską w 1817 r. cesarz Franciszek I utworzył godność prymasa Galicji i Lodomerii, związaną ze stolicą arcybiskupią obrządku łacińskiego we Lwowie (pierwszym został Andrzej Ankwicz); Franciszek Józef I przeniósł tytuł na arcybiskupa lwowskiego obrządku greckiego Michała Lewickiego (1848). Po śmierci Lewickiego tytuł nie był przyznawany.

W 1992 r. nastąpiło oddzielenie godności prymasa Polski od stolicy metropolitalnej w Gnieźnie. Józef Glemp zachował po reformie administracyjnej kościoła polskiego tytuł prymasa jako kustosz relikwii św. Wojciecha, przestał jednocześnie pełnić funkcję arcybiskupa Gniezna. W 1994 r. rozdzielono także funkcje prymasa i przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski; przez pierwsze dwie kadencje przewodniczącym Konferencji pozostawał nadal wybierany kardynał Glemp, od marca 2004 r. przewodniczącym - niezależnym od prymasa - jest arcybiskup Józef Michalik.

W chwili obecnej prymas Polski jest wyłącznie tytułem honorowym.

W innych krajach prymasami są arcybiskupi: Lyonu (Francja), Toledo (Hiszpania), Pragi (Czechy), Esztergom (Węgry), Armagh (Irlandia), Canterbury i York (Anglia); prymasem Rzeszy Niemieckiej był arcybiskup Moguncji, Austrii arcybiskup Salzburga, Belgii arcybiskup Brukseli-Mechelen, prymasem Włoch patriarcha Rzymu (czyli papież), Portugalii patriarcha Lizbony i Bułgarii (w XIII wieku) arcybiskup Tyrnowa.