Traktat ryski (1921)

Z Wikipedii

Traktat ryski lub inaczej pokój ryski to traktat pokojowy podpisany 18 marca 1921 roku przez Polskę, Rosję Radziecką i Ukrainę Radziecką. Kończył on wojnę polsko-bolszewicką z lat 1919-1920, ustalał przebieg granic między tymi państwami oraz regulował inne sporne dotąd kwestie.

[edytuj] Okoliczności rozpoczęcia rokowań

Rokowania polsko-sowieckie rozpoczęły się już w lipcu 1920 roku w Mińsku w sytuacji zagrożenia przez wojska sowieckie niepodległości Polski. Jesienią 1920 roku przeniesione zostały na bardziej neutralny grunt do Rygi. Po zwycięstwie w bitwie warszawskiej i kampanii niemeńskiej polska delegacja miała znacznie korzystniejsze karty w swych rękach. Jako przedstawicieli RP do Rygi wysłano Jana Dąbskiego, Henryka Strasburgera i Leona Wasilewskiego. Większość składu grupy (poza Wasilewskim i Strasburgerem) należała do stronnictw prawicy, przeciwnej budowie federacji polsko-białorusko-litewskiej i niepodległości Ukrainy. Już na początku właściwych rozmów polska delegacja uznała ZSRR, zrywając jednocześnie stosunki z URL, z którą wiązała Polskę umową sojusznicza z wiosny 1920 roku. Nie da się tego nazwać inaczej jak zdradą sojusznika, tym bardziej, że osłabieni czteroletnią wojną bolszewicy byli w stanie zgodzić się na warunki bardzo korzystne dla RP: proponowali oddanie Białorusi w granicach z 1772 roku (z Mińskiem, Połockiem i Witebskiem), opory stawiali tylko w kwestii ukraińskiej (Kijów koniecznie chcieli zatrzymać przy sobie), istniało jednak znaczne pole przetargu, którego strona polska nie wykorzystała.

[edytuj] Postawa polskiej delegacji

Na prawicy obawiano się, że powstanie niepodległej Ukrainy doprowadzi wcześniej czy później do sojuszu tejże z Niemcami i odebrania Polsce Lwowa i Wołynia. Zwolennicy teorii inkorporacji przestrzegali również, że przyjęcie w skład RP całej, prawosławnej w większości Białorusi zniweczy plany polonizacyjne tych ziem. Na budowę federacji z Litwą i Białorusią nie chcieli się z kolei godzić, bojąc się odstąpienia im Wilna i Grodna, a więc zmniejszenia Polski do granic etnograficznych.

[edytuj] Granica

Polska otrzymała ziemie na wschód od Bugu, należące przed 1914 rokiem do Rosji: zachodnią część Wołynia i Polesia z Brześciem, Pińskiem i Łuckiem, gubernie: grodzieńską oraz wileńską wraz z zachodnią częścią Mińszczyzny (Nieśwież). Rosja i Ukraina uznały polskie prawa do Galicji Wschodniej, przed 1914 rokiem wchodzącej w skład monarchii habsburskiej. Granica polsko-ukraińska, polsko-białoruska i polsko-rosyjska przebiegała w zasadzie wzdłuż linii II rozbioru z 1793 roku (z korekturą na rzecz Polski w postaci części Wołynia i Polesia, z malowniczo położonym miastem Pińskiem).

Po stronie polskiej pozostawiono w Rydze ogromne połacie ziem ukraińskich i białoruskich (w szczególności Wołyń i Polesie, ale też tereny późniejszego województwa stanisławowskiego), z kolei po radzieckiej stronie kordonu znalazła się całkiem spora mniejszość polska i katolicka (tereny wokół Słucka i Mińska, wschodni Wołyń i Kijów).

[edytuj] Inne postanowienia

Poza tym traktat przewidywał wypłatę Polsce tytułem rekompensaty za wkład ziem polskich w budowanie gospodarki rosyjskiej (w okresie rozbiorów) kwoty 30 mln rubli w złocie (ustalenia te nie zostały jednak nigdy spełnione). Zobowiązywał też stronę radziecką do zwrotu zagrabionych w czasie zaborów dzieł sztuki i zabytków (zwrócono naprawdę niewiele, m.in. pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, który do 1924 roku umieszczony był w Homlu jako ozdoba pałacu Paskiewicza).

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej reprezentowali: