Węch

Z Wikipedii

Węch to jeden z dwóch, oprócz smaku, zmysłów chemicznych. Istota tego zmysłu zasadza się na umiejętności rozpoznawania występowania określonych związków chemicznych lub ich mieszanin w otoczeniu.

Zapachy odczuwa się na skutek kontaktu związków o własnościach zapachowych z wyspecjalizowanymi komórkami zwanymi receptorami, które "potrafią" je rozpoznawać i przesyłać odpowiednie sygnały do mózgu. Struktura tych związków jest szerzej omówiona w artykule zapach.

U człowieka receptory zapachowe znajdują się w kanałach nosowych, w ich szczytowej części, tuż pod oczami i częściowo między nimi. Są one zgrupowane w dwa obszary, o powierzchni ok. 2.5 cm², zawierające w sumie przeciętnie ok. 50 000 000 komórek receptorowych. Każda z tych komórek jest bezpośrednio połączona bardzo krótkimi fragmentami układu nerwowego z mózgiem, stąd przekaz tych bodźców ma charakter bardzo szybki i bezpośredni, w odróżnieniu od np.: zmysłu dotyku czy wzroku. Dokładny mechanizm molekularny interakcji związków zapachowych z receptorami jest wciąż nieznany. Wiadomo tylko, że związki te muszą mieć zdolność do przeniknięcia przez błonę śluzową, którą są otoczone receptory i że sama błona dokonuje już "wstępnej" selekcji zapachów i dopuszcza określone grupy związków do określonych grup receptorów.

Węch jest bardzo czułym zmysłem. Niektóre związki chemiczne są wyczuwalne przez człowieka już przy stężeniach rzędu 0.5 ppm. Słabych wrażeń zapachowych nie odbiera się jednak świadomie, zaś silniejsze działają na zasadzie nie do końca uświadamianego "impulsu"

Wrażenia zapachowe są sprawą bardzo osobniczą. Ludzie posiadają większą bądź mniejszą wrażliwość ogólną na wszystkie zapachy, a także na poszczególne związki chemiczne. Np.: wrażliwość na octan izoamylu posiada tylko ok. 75% populacji w Europie, a pozostałe 25% jest nań prawie zupełnie niewrażliwa. Na dodatek jeden i ten sam związek chemiczny może dawać wrażenie zapachu przyjemnego lub przykrego w zależności od stężenia, a także w jakiej kombinacji występuje z innymi związkami chemicznymi.

Na koniec wreszcie wrażenia zapachowe zależą silnie u jednej i tej samej osoby od okoliczności, nastroju, stanu zdrowia i cyklu rozwojowego. Np.: u dorosłych kobiet wrażliwość na poszczególne zapachy zmienia się wraz cyklem miesiączkowym, zaś kobietom ciężarnym i karmiącym węch zmienia się bardzo radykalnie i są one w tym okresie zdolne do czucia zapachów, na które inni ludzie są całkowicie niewrażliwi i jednocześnie nie czują one w tym czasie części zapachów normalnie odczuwanych przez większość ludzi.

Wszystko to powoduje, że węch jest najtrudniejszym ze zmysłów do badania metodami naukowymi, mimo że przemysł kosmetyczny i spożywczy kieruje na te badania duże sumy pieniędzy. Ponadto, ze względu na znaczenie komercyjne, część wyników tych badań jest zatajana.

Z węchem jest związana skaza genetyczna zwana anosmią. Pewien procent ludzi (2-3% w każdej populacji) jest zupełnie niewrażliwy na całe grupy zapachów (np.: z grupy "miętowej"). Przypomina to trochę rodzaj zapachowego daltonizmu. Anosomii można się także nabawić środowiskowo, na skutek stałego przebywania w miejscach, gdzie występował intensywnie jakiś zapach. Przypadłość ta obejmuje coraz liczniejsze grupy ludzi w krajach wysokozamożnych, gdzie obserwuje się stały spadek ogólnej wrażliwości ludności na zapachy. W USA szacuje się, że częściową anosomią, na różne grupy zapachów jest objęta niemal połowa ludności, zaś około 10% ma anosomię zupełną na jedną lub kilka grup zapachów.