Posseël
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
'n Posseël dien as bewys vir die vooruitbetaling van 'n bepaalde posgeld. Meesal is dit 'n klein reghoekige gegomde stukkie papier met een of meer afbeeldings, wat op 'n koevert of poskaart geheg word om aan te toon dat die afsender vir die aflewering reeds vooraf betaal het.
Alhoewel daar nou in baie lande ook moderne massaseëls met eenvoudige uitleg bestaan, wat in outomate of met spesiale sagteware gedruk kan word, bly tradisionele seëls nog steeds miniatuurkunswerke, wat kulturele, historiese, politiese of ander onderwerpe behandel, historiese gebeurtenisse gedenk of maatskaplike en ander doeleindes met hulle gedrukte boodskap van prente, tekeninge en teks kan bevorder. Die poskantore van die verskillende lande ding gereeld met mekaar mee om die mooiste posseëls uit te reik, en danksy 'n groot aantal seëlversamelaars, wat die seëls koop sonder om van die daarmee betaalde diens gebruik te maak, speel seëls ook 'n belangrike ekonomiese rol en is 'n vername bron van inkomste vir baie kleiner lande.
Inhoud |
[wysig] Geskiedenis
Die posseël is 'n uitvinding van die Britte Rowland Hill en James Chalmers. As 'n voorloper gebruik Hill vanaf 1837 kwitansies vir die vooruitbetaling van posgeld. Die eerste seël ter waarde van een pennie, die beroemde One Penny Black, word op 6 Mei 1840 deur die Koninklike Britse Poskantoor in die vorm van 'n portret van die destydse koningin Victoria uitgegee. Die dikwels onaangename smaak van die gom is al vroeg as 'n probleem beskou; vir die eerste seëls word dus tropiese akasiabome gebruik om die gom van 'n meer aanvaarbare smaak te voorsien.
Die nuwe seëls is as 'n rewolusie van die posverkeer beskou. Voor die jaar 1840 is dit gewoonlik die ontvanger van 'n brief wat die posgeld moes betaal - en meesal teen 'n baie verhoogde prys. Dikwels het die ontvangers geweier om 'n besonder duur brief aan te neem omdat hulle dit nie kon bekostig nie. Die geval van 'n jong Britse vrou, wat nie die posgeld vir 'n brief van haar verloofde kon betaal nie, gee vir Hill ook die aanleiding om 'n goedkoper oplossing te vind. Uiteindelik neem hy die besluit om die afsender die posgeld te laat betaal, en wél teen 'n duidelik laer prys.
Die invoering van die posseël as bewys vir die voorafbetaling is van die begin af 'n groot sukses. Talle lande begin hulle posstelsel hervorm en reik posseëls uit. Die erste gebiede is die Switserse kantons Genève en Zürich asook Brasilië (1843), die Verenigde State en Mauritius (1847), Frankryk (1849), die Kaapkolonie, Chili en Portugal (1853).
Met die eeuwisseling van die 19de tot die 20ste eeu bereik die gebruik van seëls sy hoogtepunt. Danksy die voortdurende uitbou van die spoorwegnet word die brief die belangrikste kommunikasiemiddel, en die oplaesyfers skiet die hoogte in. Die Oostenrykse standaardseëls van vyf en tien heller, wat in die jaar 1908 uitgegee is, het destyds 'n oplaag van sowat drie miljard elk.
Die uitgifte van vervalste seëls neem al vroeg 'n aanvang, maar dit bereik 'n hoogtepunt tydens die twee wêreldoorloe en die Koue Oorlog, toe vervalste stukke veral vir propagandistiese doeleindes gedruk en in vyandelike gebied in omloop gebring is. Totalitêre state gebruik seëls dikwels vir hulle eie politieke propaganda.
Met die toenemende gebruik van frankeermasjiene in ondernemings en in die poskantore en later ook deur die gewildheid van telefone, faksmasjiene en rekenaars (vir e-pos) neem die belangrikheid van seëls in die alledaagse lewe geleidelik af.
[wysig] Die verskillende soorte seëls
- Vastereeksseëls is die oudste soort seëls wat vir 'n langer tydperk algemeen in omloop is. Dikwels bevat die reeks tenminste een seël vir elke belangrike posgeldtarief. Vastereeksseëls is byvoorbeeld ook beskikbar as seëlboekies en rolseëls, wat onder meer in seëlverkoopmasjiene gebruik word.
- Spesiale seëls word elke jaar in 'n beperkte aantal benewens die lopende reeks vaste seëls uitgereik om sekere historiese gebeurtenisse of ander geleenthede te herdenk, of as eerbetoon aan verdienstelike mense. Daarnaas bevorder spesiale seëls kuns, kultuur, toerisme, welvaart, jeugsorg en ander maatskaplike aktiwiteite. Die uitreiking van spesiale seëls met gewilde motiewe is 'n belangrike bron van inkomste vir baie klein lande soos byvoorbeeld Liechtenstein, Vatikaanstad, San Marino en Monaco.
- Lugposseëls word in sommige lande as spesiale uitgiftes vir die vooruitbetaling van lugposgeld uitgereik. Hulle mag nie vir gewone briewe en poskaarte gebruik word nie. Hulle uitreiking is onder meer aan die feit te danke dat lugpos in die eerste helfte van die 20ste eeu nog 'n uitsondering is, wat met spesiale seëlreekse gewaardeer is. In die meeste Europese lande is lugposseëls met die einde van die Tweede Wêreldoorlog afgeskaf, terwyl hulle byvoorbeeld in die VSA en Kanada nog dekades lank uitgereik is.
[wysig] Filatelie
Die filatelie, die stelselmatige versameling van posseëls, is byna net so oud soos die seëls self. Die term filatelie gaan terug op die Fransman Georges Herpin en word vir die eerste keer op 15 November 1864 in die Paryse tydskrif vir seëlversamelaars Le Collectioneur de timbres-postes gebruik.
Seëls word vandag na aanleiding van hulle land of gebied van herkoms of hulle motiewe versamel. Ook die moontlike waardestyging spel 'n rol, alhoewel die meeste hedendaagse seëls 'n oplaag van dikwels talle miljoene eksemplare het. 'n Uitsondering is seëls, wat per ongeluk misdruk is of - nadat die uitgawe gekanselleer is - om een of ander rede per ongeluk tog gebruik is.
Die "Blou Mauritius" is destyds die bekendste historiese seël, alhoewel nie die duurste of seldsaamste nie. Tans is daar nog twaalf eksemplare, waarvan sewe op koeverte. Die waardevolste enkele seël is die Sweedse Tre-Skilling-Banco, wat in 1855 uitgegee is en in die jaar 1996 op vandusie teen meer as R 13 miljoen verkoop is.
[wysig] Seëls in Suid-Afrika
Die Kaapse Driehoeke, wat in 1852 in Brittanje gedruk en op 1 September 1853 in die Kaapkolonie uitgereik is, is die eerste posseëls van Suid-Afrika.
Weëns 'n tekort aan die een- en vier-pennieseëls in die jaar 1860 is die sogenaamde "houtblokseëls" aan die Kaap gedruk. Net soos in ander lande neem die posverkeer in Suider-Afrika danksy die uitreiking van posseëls vinnig toe. Na die Groot Trek na die Suid-Afrikaanse binneland begin ook die nuutgestigte Boererepublieke hul eie posseëls druk of maak gebruik van oorgedrukte Kaapse seëls.
Die Filatelieburo, wat in 1949 deur die Suid-Afrikaanse Poskantoor gestig is, help die versameling van seëls te bevorder deur onder meer toonbanke by poskantore aan te bied.
Die Filateliese Federasie van Suider-Afrika is in die jaar 1923 gestig en gee in dieselfde jaar ook sy maandblad South African Philatelist vir die eerste keer uit. Suid-Afrika se Filateliestigting is op 9 Junie 1975 gestig.
 |
Vir woordeboekinligting, sien die bladsy posseël op WikiWoordeboek |
