Mannréttindi
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Mannréttindi eru hugmyndin um að allir menn njóti ákveðinna grundvallarréttinda sem ekki verða af þeim tekin og eru í gildi í hvaða lögsögu sem er og óháð þáttum eins og kyni, þjóðerni eða kynþætti.
Sameinuðu þjóðirnar hafa beitt sér fyrir samþykkt fjölmargra þjóða á yfirlýsingu, sem kallast Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna og er hún eða efnisatriði hennar víða stjórnarskrárbundin, eða með öðrum hætti tryggt að borgararnir njóti þess réttar sem þar er áskilinn. Sumar svæðisbundnar stofnanir hafa einnig samþykkt mannréttindasaminga, þróaðasta dæmi þess er Mannréttindasáttmáli Evrópu á vegum Evrópuráðsins. Sá samningur hefur mikið vægi í aðildarríkjunum og einstaklingar innan þeirra geta farið með kvörtunarefni sín fyrir sérstakan dómstól.
[breyta] Gerðir mannréttinda
Mannréttindum er gjarnan skipt niður í neikvæð og jákvæð réttindi. Neikvæð réttindi eru þau sem að krefjast aðgerðarleysis af hálfu ríkisins (að borgararnir séu látnir í friði) og eru til dæmis tjáningarfrelsi, trúfrelsi og fundafrelsi. Jákvæð réttindi eru aftur á móti þau sem að ríki hafa jákvæða skyldu til að tryggja borgurum sínum, eins og réttur til menntunar, heilbrigðis og lífsviðurværis. Þetta er þó einföldun enda þurfa líka að koma til jákvæðar aðgerðir að hálfu ríkis til að tryggja svokölluð neikvæð réttindi.
Mannréttindum er einnig stundum skipt í kynslóðir samkvæmt hugmynd Karel Vasak:
- Fyrsta kynslóð mannréttinda nær yfir hin svokölluðu borgaralegu og stjórnmálalegu réttindi.
- Önnur kynslóð nær yfir félagsleg og efnahagsleg réttindi.
- Þriðja kynslóðin, svokölluð „samstöðuréttindi“, t.d. réttur til friðar og óspillts umhverfis.
Þriðja kynslóðin nýtur minnstrar viðurkenningar enn sem komið er.
