Heide (vegetatie)
Heide is een benaming voor vegetatie vooral bestaand uit dwergstruiken uit de Hei- en Kraaiheidefamilie. Heide komt in een beperkt aantal landen voor. Behalve in Nederland en Vlaanderen ook in de kuststook van West-Europa, Groot-Brittannië en Ierland. Het is een typische vegetatie die zich thuis voelt in streken met een hoge luchtvochtigheid, niet te warme zomers en geen strenge winters. De heide is een cultuurlandschap. Zonder menselijk ingrijpen ontwikkelt de heide zich tot bos.
In Nederland komen heidevelden voor op zandgronden (Oostelijk Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Oostelijk Utrecht, Het Gooi, Noord-Brabant en Noord Limburg), de Waddeneilanden en in de kalkarme duingebieden ten noorden van Bergen. In Vlaanderen komen heidevelden voor in de provincies Antwerpen en Limburg.
Inhoud |
[bewerk] Flora
De droge heide is hoofdzakelijk begroeid met struikheide (Calluna vulgaris) en bochtige smele (Deschampsia flexuosa). Verder komen er korstmossen waaronder Rendiermos- en bekertjesmossoorten voor. Karakteristieke struiken zijn de brem (Cytisus scoparius) en de jeneverbes (Juniperus communis). Vooral op de Waddenedilanden, en verder in het noorden van het land en op de Veluwe komt ook kraaiheide, (Empetrum nigrum) voor.
De vochtige heide wordt gedomineerd door dopheide (Erica tetralix) en pijpenstrootje (Molinia caerulea). Andere soorten van de vochtige heide zijn ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia), gagel (Myrica gale), klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) en beenbreek (Narthecium ossifragum).
De vennen en hoogvenen op de heiden hebben een bijzondere flora.
[bewerk] Fauna
De fauna is vertegenwoordigd in de vorm van hazen, konijnen, vossen en verschillende soorten muizen. Ook komen er vele insectensoorten voor, alsook amfibieën zoals rugstreeppad, hazelworm en zandhagedis. Wat vogels betreft moeten we denken aan korhoenders, de zeldzaam wordende nachtzwaluw en de veldleeuwerik.
[bewerk] Geschiedenis
De heiden ontstonden aan het eind van de middeleeuwen. De afgelegen gebieden werden overdag begraasd door schapen die 's nachts in de stal bleven, waarvan de bodem jaarlijks met verse heiplaggen bedekt werd. De stalmest werd ieder jaar naar de akkers gebracht, die daardoor geleidelijk werden opgehoogd. Deze vorm van landbouw met de karakteristieke esdorpen en herdgangen bleef tot het einde van de 19e eeuw bestaan. In 1898 was nog ruim 20% van de oppervlakte van Nederland "woeste grond" en die bestond hoofdzakelijk uit heiden.
De uitvinding van de kunstmest verminderde de behoefte aan schapenmest en maakte het mogelijk de heiden tot landbouwgrond te ontginnen. Daarnaast werden veel heiden in bos omgezet. Speciaal met dit doel werd staatsbosbeheer opgericht. Ongeveer tegelijkertijd ontstond de belangstelling voor de heide bij natuurbeschermers. Als gevolg hiervan zag staatsbosbeheer af van de bebossing van waardevolle heiden en kocht Natuurmonumenten grote heiden, waaronder de Kampina. Aan het eind van de 20ste eeuw bestond nog minder dan 1% van Nederland uit hei. Behalve de militaire oefenterreinen zijn vrijwel alle overgebleven heiden thans eigendom van staatsbosbeheer, de Vereniging Natuurmonumenten en de provinciale landschappen.
[bewerk] Huidige toestand
De heide in Nederland komt tegenwoordig steeds meer onder druk te staan, onder andere door recreatie en militaire activiteiten. Maar ook doordat er steeds meer behoefte is aan ruimte voor wegen, bebouwing en industrie. Door de opkomst van de industrie, intensieve veeteelt en het verkeer vanaf de jaren 1950 is de emissie van stikstofoxiden en zwaveldioxide verbindingen enorm toegenomen. Vanaf begin jaren 1970 kwam hier vanuit de landbouw nog een enorme toename van de ammoniak uitstoot bij. Op ecosysteem niveau leidde dit tot een toename van voedingstoffen en verzuring. Dit heeft een negatief effect gehad op het klassieke heidebeeld zoals we het van “vroeger” kennen. De heide is enorm aan het vergrassen. Tevens zijn veel van de kruidensoorten, korstmossen en mossen aan het verdwijnen. Deze afname van de flora diversiteit heeft direct zijn impact op de fauna. Op de heide worden bijvoorbeeld veel minder vlindersoorten aangetroffen dan voorheen.
Het beheer van de resterende heide is vooral van de mens afhankelijk. Hiervoor is het schaap een goede hulp om de heide te onderhouden. De beste methode om de heide kort te houden is door deze periodiek te plaggen. Maar deze manier is te kostbaar en wordt daarom achterwege gelaten, met het gevolg dat veel van de heide "vergrast" met planten zoals de bochtige smele (Deschamsia felxuosa) en het pijpestrootje Molinia caerulea.
[bewerk] Moet heide kunstmatig behouden blijven
Heide is een kunstmatig, door de mens geschapen 'milieu'. Moeder Natuur laat heide verdwijnen, tenzij de mens continue ingrijpt. Het is vreemd om heide te zien als een te beschermen milieu: heide is een gevolg van milieu-rampen uit het verleden. Het manipuleren van heide om te 'behouden' werkt slecht en is duur; Moeder Natuur gaat een andere weg op. Vergelijk: we dumpen geen ruwe olie in de zee om het 'unieke' milieu dat dan ontstaat in stand te houden.
