Środa Wielkopolska
Z Wikipedii
Współrzędne: 52°14' N 017°17' E
| Środa Wielkopolska | |||
|
|||
| Województwo | wielkopolskie | ||
| Powiat | średzki (wielkopolski) | ||
| Gmina - rodzaj |
Środa Wielkopolska miejsko-wiejska |
||
| Burmistrz | Wojciech Ziętkowski (e-mail) |
||
| Powierzchnia | 17,98 km² | ||
| Położenie | 52° 14' N 17° 17' E |
||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
21 631 1203,1 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
61 | ||
| Kod pocztowy | 63-000 | ||
| Tablice rejestracyjne | PSR | ||
| TERC10 (TERYT) |
4303925044 | ||
| Miasta partnerskie | Vitre | ||
|
Urząd miejski3
ul. Daszyńskiego 563-000 Środa Wielkopolska tel. 61 286-77-00; faks 61 286-77-02 (e-mail) |
|||
| Strona internetowa miasta | |||
Środa Wielkopolska to miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie średzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Środa Wielkopolska. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 21 631 mieszkańców.
Spis treści |
[edytuj] Historia
O istnieniu osad i skupisk ludzkich na terenie okolic Środy świadczą znaleziska archeologiczne z okresu młodej epoki kamiennej (2300-2000 lat p.n.e.). Odkryto ślady cmentarzyska prasłowiańskiego z epoki Kultury Łużyckiej w pobliżu dzisiejszego cmentarza w Środzie. Te i inne odkrycia świadczą o istnieniu ciągłości osadniczej na tych terenach.
Z przekazów historycznych dowiadujemy się, że pierwsze grodzisko znajdowało się prawdopodobnie na wzniesieniu pomiędzy dzisiejszą kolegiatą, a Nowym Rynkiem. Na miejscu dzisiejszego ratusza, za Władysława Jagiełły w latach 1402 -1413, został pobudowany gotycki zamek królewski, w którym gościł król w przejeździe do Krakowa.
Wzdłuż dzisiejszych ulic: Górki, Szamarzewskiego i Marchlewskiego rozciągała się fosa, a za nią osada, która z czasem stała się targową. Plac targowy, był w kształcie trójkąta. Plac ten, na przełomie XVIII i XIX wieku Niemcy zabudowali, wznosząc gmach poczty konnej ze stacją telegraficzną. Budynek ten do dziś nazywa się Starą Pocztą. W obrębie grodu książęta zakładali osady służebne, do obrony i jako wyspecjalizowane grupy produkcyjne, jak: Mączniki (1240r.), Zielniki (1399r.), Kobylniki (1281r.) i inne.
Środa prawdopodobnie w 1261r. otrzymuje prawa miejskie. W XV wieku miasto było jednym z największych w Wielkopolsce. Nazwa w źródłach pojawia się poczynając od roku 1228: terram Srodie (1228), Sroda (1261), Srzoda (1287), Sroda (1349), Srzoda (1391,1578), w sredzie (1789), Śrzoda (1846), Środa (1890), Środa (1967). Człon Wielkopolska pojawił się w nazwie po roku 1967, celem odróżnienia od Środy Śląskiej.
Od 1454r. aż do okresu rozbiorowego staje się miejscem sejmików woj. poznańskiego, kaliskiego, a później i Gnieźnieńskiego. Senat obradował w miejscowej farze a posłowie na cmentarzu przykościelnym.
Pod Środą, od strony Moskawy istniały mokradła trudne do przebycia. Moskawa w rejonie Środy zasilana jest dwoma strumieniami: Sporą i Źrenicą. Źrenica płynie doliną od Dębicza i Mącznik do wioski Źrenica (daw. Resnica, Reźnica), pod którą wpada do Moskawy. Spora płynie z zachodniej strony w kierunku Topoli, zatacza łuk między Żabikowem i Koszutami i wpada do Moskawy (daw. Maskawa, Maszkawa). Należy zaznaczyć, że faktyczną Moskawę mieszkańcy nazywają dziś Strugą Średzką a Źrenicę - Moskawą. Zmiany w nazewnictwie dokonali w XIX w. Niemcy.
Pod zaborem pruskim Środa stała się ważnym miejscem walki o polskość, o wyzwolenie spod zaborcy. W 1848 r. zawiązał się tu największy obóz powstańczy na terenia Wielkopolski pod dowództwem płk. A. Brzeżańskiego. Tu z początkiem kwietnia były skierowane główne siły wojsk pruskich. W Powstaniu Wielkopolskim Środa wystawiła 4 kompanie ochotników.
W drugiej połowie XIX w. w Środzie powstaje kilka inwestycji, m.in.:
- 1867 - wybudowano przy rynku nowy sąd i więzienie,
- 1871/72 - średzcy żydzi pobudowali nową synagogę (między Ratuszem a Nowym Rynkiem)
- 1873-1875 - od Solca n/Wartą przez Środę do Poznania wybudowano kolej poznańsko - kluczborską.
- 1875r. - wybudowano dworzec, który został przebudowany dopiero w 1967r.
- 1880/81 - na miejscu kościoła św. Krzyża klasztoru dominikańskiego pobudowano kościół protestancki.
- 1905 r. - w okresie działalności osławionej Ostmarkenvereinu (HAKATY), przeciwstawiając się jej. Wawrzyniec Korcz skupował po wyższej cenie ziemię w mieście aby ta nie przeszła w ręce niemieckie. Wybudował też kilka czynszowych kamienic czynszowych dla robotników (czynsz był niższy), zwanych odtąd Korczejewem
- 1934r. - teren Środy zwiększył się, gdyż przyłączono do miasta Źrenicę.
- 1 kwietnia 1934r. - uruchomiono w mieście kino dźwiękowe, które przeszło remont kapitalny w latach 1960-62 (wyposażono je w ekran panoramiczny).
17 IX 1939r. na łąkach kijewskich gestapo zamordowało 21 Polaków uprzednio zmasakrowanych, a 20 X 1939r. żandarmeria rozstrzelała na rynku 29 Polaków.
19 września burmistrzem miasta, przejmując urząd od Kazimierza Kubickiego, zostaje Niemiec Koerner, a starostą powiatowym Bierbach. W 1940r. zamknięto kościół parafialny, w którym urządzono magazyn.
Pozmieniano nazwy ulic, i tak:
- Dąbrowskiego - Kaiser Wilhelm Strasse
- Kościuszki - Baltenland str.
- Kilińskiego - Posenerstr.
- Piotra Wawrzyniaka - Schillerstr.
- Hallera - Bismarckstr.
- Paderewskiego - Scheunenstr.
- Piłsudskiego - Hindenburgstr.
- Górki - Rigaenstr.
- Bartosza Głowackiego - Friedenstr.
- Żeligowskiego (Kasprzaka, Norwida) - Muchlenstr.
- Prądzyńskiego - Blumenstr
23 stycznia 1945 roku. przyszło wyzwolenie dla Środy. Ukonstytuował się Tymczasowy Komitet Porządkowy na miasto i powiat, a po 5 dniach działalności został rozwiązany i mianowano burmistrzem Środy Leona Kaźmierczaka. W międzyczasie zorganizowano także Milicję Obywatelską.
W 1964r. wybudowano Szkołę Podstawową Nr 3 im. Aleksandra Zawadzkiego, z 15 izbami lekcyjnymi, 3 pracowniami, salą gimnastyczną, świetlicą i stołówką. W 1965r. wybudowano w dawnym parku starościńskim (obecnie za targowiskiem) Zoo, w którym m.in. był niedźwiedź, lama, świnia wietnamska. Jednocześnie, w tym samym czasie powstał plac zabaw i gier przy Szkole Podstawowej Nr 1, między ul. Armii Czerwonej (Lipowej) a Liceum Ogólnokształcącym.
Rok 1967 to rok szczególny dla miasta; obchodzono uroczystość 700-Lecia nadania praw miejskich, wybudowano przystanek PKS przy ulicy Paderewskiego, wybudowano łaźnię miejską przy ul. Wiosny Ludów (obecnie jest to siedziba Zakładu Gospodarki Komunalnej), która dysponowała: dla mężczyzn - 5 wanien i 5 natrysków, a dla kobiet - 6 wanien i 4 natryski.
W 1972 roku oddano zbiornik retencyjny na Moskawie, o powierzchni ok. 40 ha, który rozciąga się od Mącznik, koło Janowa (daw. nazwa Przykuty - Niemcy dokonali zmiany nazwy w XIX w.), i kończy się zaporą w Środzie, przy "Łazienkach" (obecnie baseny są już zasypane).
W odległych o 5 km od Środy Koszutach (nazwa od wyrazu koszut tj. jeleń), w dworku po Zabłockich a później Rekowskich, utworzono Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej i zgromadzono w nim liczne zbiory dokumentów historycznych regionu średzkiego.
Źródło: "Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu"
[edytuj] Zabytki
Turystów przyciągają do miasta przede wszystkim zabytkowe kościoły i domki senatorskie. W pobliżu rynku wznosi się monumentalna późnogotycka kolegiata farna z lat ok. 1423-28, przebudowana w końcu XV lub na początku XVI w. Do prezbiterium przylega późnorenesansowa kaplica Gostomskich z lat 1598-1602, zamkniętą kratą z tego samego okresu. Obok kościoła neogotycka dzwonnica z roku 1869. W pobliżu kolegiaty, przy ul. Zamkowej, budynek z XIX w., a przy ul. Wiosny Ludów – neoromański poewangelicki kościół z lat 1881-88. Przy wieży ciśnień znajduje się pierwszy w Polsce pomnik generała Jana Henryka Dąbrowskiego z 1997 r. (aut. Roberta Sobocińskiego). Na trasie Środa Wlkp. – Zaniemyśl kursuje jedna z ostatnich w Polsce parowa kolejka wąskotorowa. Pierwszy odcinek kolei oddano do użytku w 1902 roku. Kolejka posiada dwa zabytkowe parowozy Px48 ze specjalnym zestawem wagonów turystycznych.
[edytuj] Parki i ochrona przyrody
Przy wjeździe do miasta znajduje się obszar chronionego krajobrazu, wybrany jako miejsca lęgowe przez ponad 30 gatunków ptaków z rzędu chruścieli i siewkowatych.
[edytuj] Baza turystyczna
Baza turystyczna Środy Wlkp. to ponad 195 miejsc noclegowych stałych w trzech hotelach i jednym zajeździe oraz 90 sezonowych w okresie wakacyjnym.
[edytuj] Edukacja
- Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Wielkopolskich
- Zespół Szkół Rolniczych im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego
- Zespół Szkół Zawodowych im. Hipolita Cegielskiego
- Gimnazjum nr 1
- Gimnazjum nr 2
- Gimnazjum nr 3
- Szkoła Podstawowa nr 2
- Szkoła Podstawowa nr 3
[edytuj] Osoby związane ze Środą Wielkopolską
Franz Mertens - matematyk
Arthur Greiser - nazistowski polityk, namiestnik Rzeszy w Kraju Warty
Zygmunt Czarnecki - działacz społeczny i samorządowy
Ryszard Berwiński - poeta, folklorysta, publicysta i działacz polityczny
Klaus von Klitzing - laureat Nagrody Nobla
Danuta Muszyńska-Zamorska - malarka
Rafał Wieruszewski - lekkoatleta
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy i zdjęcia satelitarne
- Środa Wielkopolska i okolice
- Galeria Ziemi Średzkiej
To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. wielkopolskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.
