Albert Wielki

Z Wikipedii

Albertus Magnus (fresk, 1352, Treviso, Włochy)

Św. Albert Wielki Albert z Kolonii, Albert z Lauingen, łac. Albertus Magnus - (ur. 1205? w Lauingen (Szwabia), zm. 15 listopada 1280 w Kolonii) - doktor Kościoła (znany jako doctor universalis lub doctor expertus), filozof scholastyczny, teolog, dominikanin. Znany także z obszernej wiedzy przyrodniczej, przypisuje mu się także zajmowanie się alchemią.

Albert jako jeden z pierwszych w systematyczny sposób łączył filozofię Arystotelesa z teologią katolicką - w Arystotelesie dostrzegł możliwość pogodzenia wiedzy przyrodniczej i wiary. Jako jeden z pierwszych głosił też odrębność metody teologii od metody nauk przyrodniczych oraz inny charakter prawd wiary i prawd naukowych. Te podstawy metodologiczne umożliwiły mu znaczne poszerzenie wiedzy w dziedzinie botaniki. Wszystkie te założenia przejął jego genialny uczeń, Tomasz z Akwinu.

Albert pozostaje pod wpływem Awicenny, któremu zawdzięcza zbliżoną do emancyjnej koncepcję stworzenia i pojęcie Boga jako pierwszej przyczyny stwarzającej hierarchię bytów, a także - przy całym swoim głębokim arystotelizmie - pewne skłonności neoplatońskie.

[edytuj] Życie

Urodzony w bawarskiej miejscowości Lauingen w rodzinie rycerskiej, jako najstarszy syn hrabiego Bollstädt. Większość historyków uznaje za rok jego urodzenia 1205 lub 1206, chociaż niektórzy przesuwają go aż na 1193. Przydomek Wielki nie ma charakteru nadanego przez potomnych wyrazu uznania, ale jest tłumaczeniem jego nazwiska (de Groot).

Nie wiadomo nic pewnego co do tego, gdzie pobierał pierwsze nauki - prawdopodobnie w domu rodzinnym lub pobliskiej szkole. Wyższe nauki pobierał najpierw w Padwie, gdzie zapoznał się z pismami Arystotelesa. Miasto to zostało wybrane ze względu na to, że mieszkał tam wuj Alberta, być może także dla tego, że już wtedy Albert żywił zainteresowanie bujnie rozwijającą się na włoskich uniwersytetach wiedzą przyrodniczą. Nie znamy dokładnej daty jego udania się do Padwy.

Gdy objawiła mu się Maryja, wstąpił do zakonu dominikańskiego (1223 lub 1221), w ramach którego studiował teologię (prawdopodobnie w Bolonii i w innych miastach): do zakonu przyciągnęły go kazania bł. Jordana z Sakosnii, drugiego przełożonego dominikanów. Następnie od 1233 nauczał w Kolonii (gdzie wcześniej prawdopodobnie odbywał nowicjat i przyjął święcenia kapłańskie), Ratyzbonie, Fryburgu (bryzgowijskim), Strasbourgu i Hildesheim jako lektor przy miejscowych konwentach zakonnych. Gdy przebywał w Kolonii i komentował Piotra Lombarda zakon polecił mu przenieść się do Paryża (1245), gdzie otrzymał tytuł doktora teologii i przez pewien czas nauczał, z wielkim powodzeniem. Właśnie w okresie nauczania w Kolonii i w Paryżu znalazł się wśród jego słuchaczy św. Tomasz z Akwinu, wtedy jeszcze cichy, zamyślony młodzieniec - którego geniusz św. Albert rozpoznał i któremu przepowiedział wielką przyszłość. Uczeń towarzyszył nauczycielowi w Paryżu, a w 1248 powrócił razem z nim do Kolonii, gdzie wspólnie zakładali studium generale, późniejszy Uniwersytet Koloński: Albert objął funkcję regenta, a Tomasz drugiego profesora i magistri studentium.

W 1254 Albert został wybrany prowincjałem Zakonu Dominikańskiego na terenie Niemiec, spełniając swoje obowiązki skutecznie i z wielkim oddaniem. W 1256 odbył podróż do Rzymu, gdzie bronił sprawy zakonów żebraczych przed atakami Wilhema z Saint-Amour, którego dzieło De novissimis temporum periculis została potępiona przez papieża Aleksandra IV 5 października 1256. Podczas pobytu w Rzymie Albert pełnił funkcję magistra pałacu świętego (ustanowioną w czasach św. Dominika) i głosił kazania w duchu Ewangelii św. Jana i Listów Apostolskich. W czasie pełnienia funkcji prowincjała pisał komentarz do św. Jana i polemiki z błędami arabskiego filozofa Awerroesa. W 1257 zrezygnował z funkcji prowincjała, by móc w pełni poświęcić się studiom i nauczaniu. Na zgromadzeniu generalnym swojego zakonu w Valenciennes w 1250 razem ze św. Tomaszem z Akwinu i Piotrem z Tarentasii (późniejszym papieżem Innocentym V) opracował nowy program studiów dominikańskich - za jego staraniem wprowadzono do niego obowiązkowe nauczanie filozofii.

W 1260 papież Aleksander IV powierzył mu biskupstwo Ratyzbony. Bł. Humbert de Romanis, przełożony zakonu dominikańskiego, w obawie przed utratą pomocy wielkiego uczonego dla zakonu próbował wstrzymać tę nominację, lecz bezskutecznie. Albert zarządzał diecezją do 1262 kiedy udało mu się doprowadzić do przyjęcia rezygnacji - w zamian za to musiał jednak jako legat papieski głosić w Niemczech niemieckojęzyczne kazania nawołujące do krucjaty. W 1263 przebywał jeszcze na dworze papieża Urbana IV w Orvieto i Viterbo, gdzie nawiązał kontakt z Wilhelmem z Moerbecke, poprawiającym wtedy swoje przekłady Arystotelesa. W latach 1264-1270 przebywał kolejno w Strasbourgu i w Würzburgu, następnie dobrowolnie pwrócił do obowiązków profesora kolońskiego Studium. Pozostałą część życia spędził w Kolonii, z rzadka tylko wyjeżdżając.

W 1270 pomagał św. Tomaszowi w zwalczaniu poglądów Sigera z Brabancji i awerroistów. Uczynił to wysyłając do Paryża swój drugi traktat przeciw awerrozimowi (piwerwszy powstał w 1256 i nosił tytuł De Unitate Intellectus Contra Averroem). W 1270 propagował w Austrii ósmą krucjatę. W 1274 papież Grzegorz X wezwał go do uczestnictwa w drugim soborze w Lyonie, w którego obradach odgrywał aktywną rolę.

W czasie obrad soboru dowiedział się o śmierci św. Tomasza, która była dla niego wielkim ciosem - Albert ogłosił, że "zgasło światło Kościoła". Legendy mówią, że od tego czasu nie mógł wstrzymać łez za każdym razem, kiedy mówiono o Tomaszu. Jednym z jego ostatnich działań była obrona prawowierności ucznia - w 1277 Stephan Tempier próbował doprowadzić do potępienia pism Tomasza argumentując, że są one zbyt bliskie pogańskim filozofom (uczeni kwestionuą jednak osobisty pobyt Alberta w Paryżu). Po pogorszeniu stanu zdrowia w 1278, zmarł 11 listopada 1280 w Kolonii. Jego grób znajduje się w krypice kolońskiego kościoła dominikanów pw. św. Andrzeja.

Św. Alberta często przywołuje Dante, który uczynił z jego ujęcia problemu wolnej woli podstawę własnego systemu przekonań moralnych. W Boskiej Komedii Dante umieszcza św. Alberta w Niebie Słońca, razem z jego uczniem św. Tomaszem - pośród wielkich miłośników mądrości (Spiriti Sapienti).

Albert został beatyfikowany w 1622, kanonizowany i ogłoszony doktorem Kościoła w 1931 przez papieża Piusa XI. Jego święto obchodzi się 15 listopada.

[edytuj] Filozofia

Św. Albert bardziej niż jakikolwiek inny wielki filozof scholastyczny poprzedzający św. Tomasza przyczynił się do nadania chrześcijańskiej filozofii i teologii tej formy i metody, jaką ma po dziś dzień. Przede wszystkim był nauczycielem i poprzednikiem Tomasza, który go przewyższył - we współczesnej historii filozofii panuje jednak tendencja do dostrzegania w rozległej i wielowątkowej nauce św. Alberta samodzielnej i systematycznej całości. Jako ten, który wytyczył drogę nowej scholastycznej filozofii Albert dzieli sławę z Aleksandrem z Hales (zm. 1245), którego Summa Theologiae sprawiła, że filozofia Arystotelesa stała się powszechnie znana na Uniwersytecie Paryskim. Ich zastosowanie arystotelesowskich metod i zasad do wykładu świętej doktryny dało światu system scholastyczny urzeczywistniający pogodzenie rozumu i objawionej wiary. Obok Awerroesa Albert był najważniejszym komentatorem dzieł Arystotelesa, którego zasady przyjął aby usystematyzować teologię, przez co rozumiał wykład zasdad wiary chrześcijańskiej dokonany wg. zasad rozumu.

Wybór właśnie Arsytotelesa jako przewodnika nowej filozofii wywołał silną opozycję. Żydowscy i arabscy komentatorzy pism Stagiryty w ciągu wielu setek lat zajmowania się jego pismami wytworzyli tak wiele błędów, że w świecie chrześcijańskim wytworzyła się przeciwna Arystotelesowi atmosfera, co zaskutkowało zakazem czytania jego Fizyki i Metafizyki na Uniwersytecie Paryskim w latach 1210-1225. Albert sądził jednak, że niechęć do Arystotelesa uzasadniona jest tylko przez niezgodne z nauczaniem Kościoła poglądy wcześniejszych arystotelików (Awerroesa, Abelarda, Amalryka), a "czysta" nauka Arystotelesa jest od ich błędów wolna; wiedział też, że nie jest możliwe zatrzymanie panującego w XIII w. entuzjazmu dla studiów filozoficznych - postanowił więc oczyścić arystotelizm z wszelkich niezgodności z nauczaniem Kościoła - z których największymi były awerroizm, panteizm, skrajny racjonalizm rozumiany jako możliwość racjonalnego wytłumaczenia wszelkich prawda wiary (a tym samym odrzucenie potrzeby objawienia - a tym samym wprząc dziedzictwo filozofii pogańskiej w służbę prawdzie objawionej. W postawie tej naśladował kanon stworzony przez św. Augustyna (II De Doct. Christ., xl), który sądził, że prawdy zawarte w dziełach pogańskich filozofów mogą być zaadaptowane przez obrońców wiary chrześcijańkiej, a fałsze w nich zawarte odrzucone lub zgodnie z nią zreinterpretowane (por. św. Tomasz z Akwinu, Summa Theol., I, Q. lxxxiv, a. 5.). Wszystkie nauki naturalne powinny być "służebnicami" (ancillae) teologii, która jest wyższa od nich i jest ich "panią". Przeciw radykalnemu racjonalizmowi Aberlarda i jego następców Albert podkreślał różnicę pomiędzy prawdami naturalnymi które mogą być poznane za pomocą naturalnego rozumu i tajemnicami (np. Trójcy Świętej, wcielenia), które nie można poznać bez pomocy objawienia.

Jak powiedziano wyżej, napisał dwa traktaty przeciw awerroizmowi, który występował przeciw nieśmiertelności duszy indywidualnej i przeciw indywidualnej odpowiedzialności przez tezę, że dla wszystkich ludzi istnieje tylko jedna dusza rozumna. Panteizm odpierał przez głoszenie arystotelesowskiej umiarkowanej doktryny co do istnienia uniwersaliów, zwanej umiarkowanym realizmem pojęciowym, przyjętej następnie przez filozofów scholastycznych ze św. Tomaszem na czele. Naukę tę Albert oparł na rozróżnieniu pomiędzy uniwersaliami ante rem (idea lub archetyp w umyśle Boga), in re (istniejącymi lub mogącymi istnieć w wielu indywiduach) i post rem (jako abstrakcyjne pojęcie istniejące w umyśle i zestawione z indywiduami z których może być wyprowadzone): Universale duobus constituitur, natura, scilicet cui accidit universalitas, et respectu ad multa. qui complet illam in natura universalis (Met., lib. V, tr. vi, cc. v, vi).

To że Albert chciał być wiernym uczniem Arystotelesa, nie znaczy jeszcze, że lekceważył Platona: Scias quod non perficitur homo in philosophia, nisi scientia duarum philosophiarum, Aristotelis et Platonis (Met., lib. I, tr. v, c. xv). Nazywanie Alberta "małpą (simius) Arystotelesa" jest więc tylko o tyle słuszne, o ile nie zarzuca się Albertowi radykalnego odrzucenia całej nie-arystotelesowskiej tradycji filozoficznej czy jakiegoś rodzaju fanatyzmu w byciu arystotelikiem. Co do wiedzy o sprawach bożych, wiara poprzedza rozumienie prawdy, a autorytet poprzedza rozum - ale co do wiedzy o świecie przyrodzonym jest inaczej - filozof nie może żywić przekonań, których nie można dojść za pomocą rozumu. Logika jest wg. Alberta przygotowaniem do filozoficznej wiedzy o tym, jak używamy rozumu przechodząc od nieznanego do znanego: Docens qualiter et per quae devenitur per notum ad ignoti notitiam (De praedicabilibus, tr. I, c. iv).

Filozofia może mieć charakter teoretyczny lub praktyczny. Filozofia teoretyczna obejmuje fizykę, matematykę i metafizykę, filozofia praktyczna (moralna) obejmuje sprawy jednostki, rodziny i państwa lub społeczeństwa. Z wyłączeniem fizyki, która stała się osobną nauką filozoficzną, wielu współczesnych filozofów w jakiejś formie podtrzymuje stary scholastyczny podział nauk filozoficznych.

[edytuj] Teologia

W teologii Albert zajmuje miejsce pośrednie między Piotrem Lombardem, Mistrzem Sentencji, a św. Tomaszem z Akwinu. W systematyczności i porządku, w dokładności i jasności wyprzedza Piotra Lombarda, ale stoi niżej niż swój genialny uczeń. Jego Summa Theologiae jest postępem względem zwyczajów współczesnych: co do naukowego porządku, w eliminacji niepotrzebnych problemów, w ograniczeniu ilości argumentów i obiekcji; pozostaje w niej jednak wiele trudności i niejasności, które św. Tomasz uznał za wystarczająco poważne, aby głosić konieczność powstania nowego elementarnego podręcznika teologii ad eruditionem incipientium (dla początkujących). Umysł Doktora Uniwersalnego był tak przepełniony tak różnorodnymi zagadnieniami, że nie mógł się przystosować do potrzeby objaśniania prawdy z uwzględnieniem zdolności nowicjuszy. Mimo tego to właśnie Albert kierował uczniem który dał światu najdoskonalszą obronę nauczania Kościoła - w ten sposób Sumę teologiczną św. Tomasza zawdzięczamy Albertowi Wielkiemu.

[edytuj] Sztuki wyzwolone

Św. Albert żywo interesował się każdą dostępną w jego czasach dziedziną wiedzy przyrodniczej, dzięki czemu stał się (obok Rogera Bacona) najbardziej uczonym człowiekiem swoich czasów - ze względu na tę rozległość zainteresowań potomni nadali mu tytuł "Doctor Unversalis". Mimo tego część tej wiedzy jest w typowy dla jego czasów sposób zepsuta - wydaje się nawet, że uważał Platona i Speuzypa za stoików.

Większość swojej wiedzy w zakresie sztuk wyzwolonych zaczerpnął z naukowych pism Arystotelesa, stanowiących fundament wiedzy przyrodniczej jego czasów. Nie oznacza to jednak - wbrew potocznym sądom żywionym nieraz o Średniowieczu - że jest bezkrytyczny. Mówi np., że "Celem nauk przyrodniczych nie jest proste przyjmowanie wyników [narrata] uzyskanych przez innych, ale poszukiwanie przyczyn które działają w naturze" (De Miner., lib. II, tr. ii, i). W swoim traktacie o roślinach głosi zasadę, że experimentum solum certificat in talibus [w badaniach jedynym bezpiecznym przewodnikiem jest doświadczenie]

Szczególnie interesował się botaniką i chemią. W 1250 otrzymał arszenik. Współcześni oskarżali go o uprawianie magii, częściowo na skutek zazdrości, częściowo na skutek niezrozumienia jego nieraz bardzo nowatorskich idei (stworzył np. androida, maszynę o postaci człowieka). Przypisywane mu często grymuary mają jednak - mimo czarnej legendy jaka je otacza - wyjątkowo niewinny charakter.

[edytuj] Muzyka

Św. Albert jest znany w historii muzyki jako autor jednego z niewielu komentarzy o praktyce muzycznej swoich czasów. Większość jego uwag o muzyce zawarta jest w komentarzu do Poetyki Arystotelesa. Odrzucił ideę muzyki sfer uznając ją za śmieszną: sądził, że ruch ciał niebieskich nie może wytworzyć dźwięków. Pisał także o proporcjach w muzyce i o trzech różnych sibiektywnych poziomach na których śpiew oddziałuje na ludzką duszę: oczyszczaniu tego co nieczyste, oświeceniu prowadzącym do kontemplacji i doskonałości osiąganej przez kontemplację. Szczególne zainteresowanie 20wiecznych teoretyków muzyki budzi jego podejście do ciszy, którą uznawał za integralną część muzyki.

[edytuj] Magia i legenda

[edytuj] Kult

[edytuj] Znaczenie

Wpływ św. Alberta na uczonych swoich czasów i kilku następnych wieków można śmiało określić jako ogromny. Swoją sławę zawdzięcza w znacznej części temu, że był poprzednikiem, opiekunem i nauczycielem św. Tomasza, co jednak nie znaczy, że jego samego można lekceważyć jako teologa i uczonego. Trzeba zauważyć że pomimo swoich tak licznych i trudnych zajęć - jako kapłana, prowincjała swojego zakonu, biskupa i legata papieskiego, kaznodzieji krucjatowego, mimo wypełnionych pracą podróży do Paryża, Kolonii, Rzymu i wielu miejsc w Niemczech - był zdolny ułożyć ogromną encyklopedię obejmującą naukowe traktaty dotyczące prawie każdej dziedziny wiedzy oraz uzyskać wgląd w naturę i wiedzę teologiczną która zdumiewała jego współczesnych i wzbudza podziw uczonych naszych czasów.

Obok św. Tomasza Albert wychował wielu innych uczniów (Hugo Ripelin, Ulrich ze Strasburga, Dietrich z Freibergu), którzy często (głównie w Kolonii) odchodzili od tomizmu chcąc głosić "czyste" nauki św. Alberta - rozwijali jednak głównie jego wątki neoplatońskie. Filozofię tę nazywamy albertynizmem.

[edytuj] Pisma

Opublikowano dwa wydania zbiorowe pism św. Alberta (Opera Omnia): pierwsze w Lyonie w 1651, w 21 tomach in folio, przez o. Petera Jammy'ego, O.P. Drugie w Paryżu (Louis Vivès), 1890-99, w 38 tomach in quarto, pod redakcją Auguste'a Borgneta. Pisma Alberta zgromadzone w wydaniu zbiorowym z 1899 składające się z 38 tomów ukazują jego wielką pracowitość i literalnie encyklopedyczną wiedzę, obejmującą m. in. logikę, teologię, botanikę, geografię, astronomię, mineraologię, chemię, zoologię, fizjologię, fizjologię i frenologię. Był najszerszej znanym autorem swoich czasów. W zgodzie z nauczaniem Kościoła zebrał i usytematyzował całość pism Arystotelesa w łacińskich przekładach i komentarzach arabskich. Był tak przywiązany do Arystotelesa, że nazywano go nawet "małpą Arystotelesa".

Działaność św. Alberta ma jednak charakter bardziej filozoficzny niż teologiczny. Poświęcone są przede wszystkim arystotelejskiemu schematowi podziału nauk i zawierają interpretacje i rozważania nad dziełami Arystotelesa, z dodatkowymi rozważaniami wobec zagadnień filozoficznych szczególnie aktualnych w czasach św. Alberta i pewnymi zmianami wobec opinii Filozofa.

Wydanie zbiorowe obejmuje następujące pisma:

Logiczne: siedem traktatów (1, 2).

Fizyczne: Physicorum (3); De Coelo et Mundo, De Generatione et Corruptione, Meteororum(4); Mineralium (5); De Natura locorum, De passionibus aeris (9).

Biologiczne: De vegetabilibus et plantis (10); De animalibus (11-12); De motibus animalium, De nutrimento et nutribili, De aetate, De morte et vita, De spiritu et respiratione (9).

Psychologiczne: De Anima (5); De sensu et sensato, De Memoria, et reminiscentia, De somno et vigilia, De natura et origine animae, De intellectu et intelligibili, De unitate intellectus (9). Powyższe tematy, z wyjątkiem logiki, są omówione łącznie w Philosophia pauperum (5).

Moralne i polityczne: Ethicorum (7); Politocorum (8).

Metafizyczne: Metaphysicorum (6); De causis et processu universitatis (10).

Teologiczne: Komentarz do pism Dionizego Areopagity (14); Komentarz do Sentencji Piotra Lombarda (25-30); Summa Theologiae (31-33); Summa de creaturis (34-35); De sacramento Eucharistiae (38); Super evangelium missus est (37).

Egzegetyczne: Komentarze do Psalmów i Proroków (15-19); Komentarze do Ewangelii (20-24); O Apokalipsie (38).

Mowy: (13).

Pisma wątpliwej autentyczności: De apprehensione (5); Speculum astronomicum (5); De alchimia (38); Scriptum super arborem Aristotelis (38); Paradisus animae (37); Liber de Adhaerendo Deo (37); De Laudibus B. Virginis (36); Biblia Mariana (37).

Quindecim problemata contra Averroistas wydał Mandonnet w dziele "Siger de Brabant" (Freiburg, 1899).

Największe znaczenie mają komentarze do Sentencji Piotra Lombarda i do Sumy "Teologicznej, stanowiące ich powtórzenie w bardziej dydaktycznej formie.

Od 1951 wychodzi przygotowywane przez Instytut Alberta Wielkiego w Kolonii edycja krytyczna dzieł św. Alberta (Editio Coloniensis), planowana na 40 tomów (Sancti Doctoris Ecclesiae Alberti Magni, Ordinis Fratrum Praedicatorum, Opera omnia, ad fidem codicum manuscriptorum edenda, apparatu critico, notis prolegomenis, indicibus instruenda curavit Institutum Alberti Magni Coloniense Bernhardo Geyer praeside (ab 1978 Wilhelmo Kübel praeside)) - Dotychczas ukazało sie 13 tomów, w tym 9 dwuczęściowych.