Wisła (miasto)

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°40' N 18°52' E49.6666667 18.8666667 (Wisła (miasto))

Wisła
Herb Wisły
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina  - rodzaj	Wisła miejska
Założono	XVII wiek
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Andrzej Molin
Powierzchnia	110,26 km²
Położenie	49° 40' N 18° 52' E
Wysokość	430 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)  - liczba ludności  - gęstość	11 410 103,8 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 33
Kod pocztowy	43-460
Tablice rejestracyjne	SCI
Położenie na mapie Polski Wisła
TERC10 (TERYT)	2243203031
Miasta partnerskie	Hukvaldy
Urząd miejski3 pl. B. Hoffa 3 43-460 Wisła tel. 33 855-24-25; faks 33 855-29-95 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Wisła – miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim na południe od Ustronia i na zachód od Szczyrku. Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego, w pobliżu granicy z Czechami. Znany ośrodek wypoczynkowy, turystyczny i sportowy. Na terenie miasta swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej co ono nazwie – Wisła. Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę.

Centrum Wisły położone jest na wysokości 430 mnp. Otaczające je grzbietowiska przewyższają doliny o 300 do 600m.

Najwyższe wzniesienia: Barania Góra (1220 mnpm), Stożek (978mnpm).

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Według danych z 31 grudnia 2006², miasto miało 11 450 mieszkańców. Wisła jest jednocześnie jednym z największych ośrodków luterańskich w Polsce i jedynym miastem, w którym ludność tego wyznania stanowi większość.

Spis treści 1 Struktura powierzchni 2 Demografia 3 Historia wsi 4 Wisła jako miejscowość wypoczynkowa 5 Sławni ludzie pochodzący z Wisły 6 Sławni ludzie związani z Wisłą 7 Współpraca 8 Dzielnice/Doliny Wisły 9 Sąsiednie gminy 10 Zabytki 11 Zobacz też 12 Przypisy 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Wisła ma obszar 110,26 km², w tym:

• użytki rolne: 19%
• użytki leśne: 74%

Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 31 grudnia 2006²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	11 410	100	5914	51,9	5496	48,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	104		53,9		49,9

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1407,09 zł.

[edytuj] Historia wsi

Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII wieku, kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie. Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 roku. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.

W 1643 r., z polecenia księżnej Elżbiety Lukrecji Cieszyńskiej, nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z 1644 r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła ewangelickiego, co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią protestancką.

W połowie XVII wieku szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.

W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe półwiecze miało przynieść praktycznie całkowity upadek sałasznictwa w Beskidzie Śląskim. XIX wiek to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 1861-1863 dobudowano wieżę. W roku 1856 r. swój kościół otworzyli także katolicy.

Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. W 1810 r. pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwik Anhalt-Coethen. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol – geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.

W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego, które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy XX wieku.

[edytuj] Wisła jako miejscowość wypoczynkowa

Od drugiej połowy XIX wieku, okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z Radomia Bogumiła Hoffa. Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w 1882 r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W 1885 r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał "Bożym Darem", wybudował pierwszą willę wypoczynkową "Warszawa". Wkrótce do Hoffa dołączył znany warszawski uczony, filozof i parapsycholog – dr Julian Ochorowicz. Już wspólnie wybudowali kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: "Sokół", "Placówka", które zaprojektował syn Bogumiła Hoffa – Bogdan.

Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu 1896 r. odwiedziła Wisłę - prawdopodobnie tylko na jeden dzień - Maria Konopnicka, która zatrzymała się wówczas w niedalekim Jaworzu i szukała tu pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały jeszcze wówczas w tej wsi, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: "...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...)". Kilka lat później, w 1902 r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa Ochorowicza, którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.

W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia "Placówką". Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont, który w willi Ochorowicza (w "Placówce" lub "Jaskółce") pisał fragmenty swoich "Chłopów". Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w 1899 r. i mieszkał z przerwami do 1913 r., prowadząc tu m. in. swe eksperymenty parapsychologiczne. W latach 1909 - 1912 mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna - słynne "medium" Ochorowicza.

W 1911 r. dzięki zabiegom Bogdana Hoffa uruchomiono w centrum wsi nowoczesny zakład kąpielowy. Latem 1911 r. przebywało w Wiśle około 300 gości i z tego względu Rząd Krajowy w Opawie oficjalnie uznał wieś za letnisko. Wkrótce oddano do użytku wodociąg samociśnieniowy i kanalizację, a przeprowadzone badania wykazały niezwykłą czystość miejscowego powietrza i wody.

W 1914 Mieczysław Orłowicz w swoim słynnym przewodniku tak opisywał Wisłę: Doliną rzeki Wisły wiedzie stąd [z Ustronia] droga do wsi Wisły, liczącej 4000 m. polskich górali wyznania ewangelickiego, popierających Ślązakowców. Jest to największe polskie letnisko Śląska, przybywa tu ok. 600 gości z całej Polski. Istnieje hotel Piast z restauracyą i Zakładem hydropatycznym, pensyonat p. Wiśniewskiej w willi Dziechcinka, nadto szereg innych pensyonatów i will, przeważnie stawianych w stylu zakopiańskim. Okolica bardzo ładna, wycieczki w dolinę i do źródeł Wisły na Baraniej Górze i na Czantoryę^[1].

Zakrojony na szeroką skalę rozwój miejscowości nastąpił w okresie międzywojennym i wtedy też Wisła nabrała cech uzdrowiska. Wzniesiono istniejące do dziś budynki Urzędu Gminy z pocztą, Dom Zdrojowy z salą kinową, czy nową szkołę. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach oraz około 100 nowych willi. W 1927 r. otwarto nową drogę z Cieszyna do Wisły, a Jan Molin uruchomił przewozy autobusowe z Wisły do Cieszyna i Katowic. W 1929 r. do centrum Wisły dotarła linia kolejowa. W 1931 r. władze wojewódzkie przekazały prezydentowi RP wraz z honorowym obywatelstwem Wisły rezydencję na Zadnim Groniu (tzw. Zameczek Prezydencki). Wybudowano ją ze składek społeczeństwa śląskiego. W 1932 r. przedłużono linię kolejową do Głębiec oraz oddano do użytku drogę z Wisły do Istebnej. Jako ośrodek letniskowy Wisła wyprzedziła pobliski Ustroń i była jedną z najpopularniejszych miejscowości tego typu w Polsce. Jako ośrodek narciarski ustępowała tylko Zakopanemu.

Okres okupacji hitlerowskiej należy do najtragiczniejszych w historii Wisły. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do Generalnego Gubernatorstwa. Po 1945 r. większość przedwojennych pensjonatów upaństwowiono, przekazując je m. in. FWP, a Wisła stałą się najpopularniejszym ośrodkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Górnego Śląska. Dalszy rozwój miejscowości nastąpił w latach 60. W 1962 r. Wisła otrzymała prawa miejskie, a równocześnie zaczęły powstawać pierwsze branżowe i zakładowe domy wypoczynkowe oraz ośrodki campingowe w Kopydle, Głębcach i Malince. Następne lata to sukcesywne otwieranie kolejnych kompleksów domów wczasowych: na stokach Jarzębatej (1971 r.), ośrodka wypoczynkowego "Partecznik" na stokach Czerhli (1975 r.), a w latach 80. domów wypoczynkowych na południowych stokach Bukowej.

Równocześnie postępowały liczne inwestycje komunalne. W 1968 r. oddano do użytku drogę do Szczyrku przez Salmopol, w 1972 r. oczyszczalnię ścieków, a w 1977 r. nowoczesny ośrodek zdrowia. W latach 90. powstało wiele prywatnych pensjonatów, a w Jaworniku otwarto hotel "Stok". W 2003 r. do bazy hotelowej liczącej obecnie około 9 tysięcy miejsc noclegowych, dołączył hotel "Gołębiewski" z 320 pokojami.

Turyści wypoczywający w Wiśle mają do dyspozycji kilkadziesiąt kilometrów szlaków pieszych, 16 wyciągów narciarskich z 15 km tras zjazdowych. Sportowcy, np. kadra polskich piłkarzy, wykorzystują Ośrodek Przygotowań Olimpijskich, a do jesieni 2008 r. ma zostać oddana do użytku nowa skocznia narciarska w Malince.

[edytuj] Sławni ludzie pochodzący z Wisły

• Adam Małysz – skoczek narciarski
• Jerzy Pilch – pisarz
• Apoloniusz Tajner – trener skoczków narciarskich

[edytuj] Sławni ludzie związani z Wisłą

• Ignacy Mościcki - prezydent II RP
• Adam Małysz - skoczek narciarski
• Bolesław Prus - pisarz
• Antoni Piechniczek - trener piłkarski, szkoleniowiec reprezentacji Polski
• Maciek Wlazło - dla mnie wyjątkowy człowiek

[edytuj] Współpraca

Wisła posiada formalne kontakty z miastem Hukvaldy (Czechy), co zostało stwierdzone uchwałą Rady Miasta XXXIX/228/98r.

Nieformalne kontakty z miastami zagranicznymi:

• Brusperk (Czechy)
• Nepomuk (Czechy)
• Krupina (Słowacja)
• Anykscia (Litwa)
• Omiš (Chorwacja)
• Rheinhausen (Niemcy)

W roku 2002 miasta Daliat el Carmel (Izrael) i Vatra Dornei (Rumunia) oraz w roku 2003 Bully-les-Mines (Francja) wystąpiły z inicjatywą nawiązania współpracy z miastem Wisła.

Prowadzone są również wstępne rozmowy z niemieckim miastem Willingen.

[edytuj] Dzielnice/Doliny Wisły

• Centrum
• Cieńków
• Czarne
• Dziechcinka
• Gahura
• Głębce
• Gościejów
• Jawornik
• Kopydło
• Kubalonka
• Łabajów
• Malinka
• Nowa Osada
• Obłaziec
• Partecznik

[edytuj] Sąsiednie gminy

Brenna, Istebna, Lipowa, Milówka, Radziechowy-Wieprz, Szczyrk, Ustroń. Miasto sąsiaduje z Czechami.

[edytuj] Zabytki

Wśród ciekawych zabytków można wymienić:

• karczma z 1794 r. obecnie - Centrum Muzeum Beskidzkiego im.A.Podżorskiego, ul. Stellera.
• enklawa starego budownictwa drewnianego (obok Muzeum )- stoją tam: drewniana stara szkoła z 1891 r. obecnie siedziba organizacji społecznych z terenu Wisły oraz przeniesiona tu z Jonidła chałupa góralska z poczatku XX w.
• kościół ewangelicki wybudowany w 1838 r. - przykład architektury klasycystycznej.
• wieża kościelna z XVI w. w Wiśle Łabajowie, przeniesiona w 1983 r. z Połomi k. Wodzisławia Śl.;
• stara szkoła (vis a vis kościoła ewangelickiego) wzniesiona w 1824 r. na niej tablica poświęcona kompozytorowi Janowi Sztwiertni.
• hotel Piast, pierwszy hotel w Wiśle wybudowany około 1885 r.
• 110 Letni zameczek myśliwski Habsburgów z 1897-1898 r. obecnie po przeniesieniu spod Baraniej Góry od 1987 r. siedziba wiślańskiego Koła PTTK ( ul. Lipowa ).
• kościół katolicki z 1855 r., przebudowany i rozbudowany w 1970 r. (ul. Lipowa ).
• drewniane wille z poczatku XX w. (np. Zacisze i Dąbrówka przy al. Burschego).
• Zamek Prezydenta na Zadnim Groniu wybudowany w 1930 r. według projektu arch. Szyszko - Bohusza.

[edytuj] Zobacz też

• rzeka Wisła
• Nowa Osada
• Wisła Czarne
• Wisła Głębce
• Zameczek Prezydencki
• Pałacyk Myśliwski Habsburgów w Wiśle
• Skocznia narciarska w Wiśle Malince
• Kompleks skoczni narciarskich "Centrum" w Wiśle

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi