Aglutynacyjność
Z Wikipedii
Aglutynacyjność (dosł. sklejanie) - w językoznawstwie proces morfologiczny polegający na stosowaniu różnego rodzaju afiksów, określających funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu. Od końcówek fleksyjnych afiksy te odróżnia luźniejszy związek z rdzeniem wyrazu oraz ich częsta jednofunkcyjność - zazwyczaj określają one tylko jedną kategorię gramatyczną, co niesie za sobą konieczność jednoczesnego dodawania do wyrazu wielu afiksów (np. tur. geliyorum = "idę", gdzie -iyor oznacza czas teraźniejszy, a -um pierwszą osobę).
[edytuj] Języki aglutynacyjne
Języki stosujące tę technikę noszą nazwę języków aglutynacyjnych - w Europie najważniejszymi reprezentantami tego typu są języki węgierski, fiński, estoński i turecki, należą tu także m. in. gruziński i baskijski, a ze starożytnych także etruski i elamicki. Aglutynacja pełni w tych językach często również funkcję słowotwórczą - umożliwia przekazywanie rozbudowanych treści za pomocą ciągu połączonych ze sobą morfemów, np. jednym z najdłuższych wyrazów języka węgierskiego jest 'meg˙szent˙ség˙telen˙ít˙het˙etlen˙ség˙es˙kei˙dés˙ei˙tek˙ért', pochodzący od wyrazu 'szent', czyli 'święty'.
Aglutynacja jest też używana m. in. w niektórych językach autochtonicznych ludów Ameryki, takich jak keczua, oraz w rozprzestrzenionych po olbrzymich obszarach Azji językach ligi uralo-ałtajskiej. Do języków aglutynacyjnych należą też japoński i koreański. Nawet w języku angielskim można znaleźć takie wyrazy, jak "antidisestablishmentarianism", gdzie wyrazem bazowym jest "establish" (co jednak nie powoduje przynależności tego języka do typu aglutynacyjnego).
Typowym językiem aglutynacyjnym jest też esperanto, w którym stosuje się swobodne połączenia morfemów, np 'mal-konsent-ema' czyli 'skłonny nie zgadzać się': 'mal' oznacza przeciwieństwo, 'konsenti' oznacza 'zgadzać się', '-ema' jest sufiksem oznaczającym skłonność.
[edytuj] Mechanizm aglutynacji na przykładzie jęz. fińskiego
Cząstkami doklejanymi do wyrazu są
- końcówki przypadków
- końcówki dzierżawcze
-ni -mme -si - tte -nsa (nsã) -nsa (nsã)
- formanty potwierdzające (zaprzeczające)
-kin -kaan (-kããn)
Przykładowa aglutynacja wygląda tak (na przykładzie słowa sana - słowo)
sana sanassa (Inessiivi) - (w słowie) sanassani - kocówka dzierżawcza (w moim słowie) sanassanikin - formant potwierdzający (też w moim słowie)
Kolejność stosowania formantów jest ściśle określona. Przy doczepianiu formantów stosuje sie wszelkie zasady oboczności - ale tylko w przypadku pierwszego formantu. Pozostałe nie wpływają na strukturę wyrazu:
puukko (finka) puukossa (w fince) puukossani (w mojej fince)
