Bartel BM-4
Z Wikipedii
| Bartel BM-4 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo |  Polska |
| Producent | Wytwórnia ”Samolot” Podlaska Wytwórnia Samolotów |
| Typ | samolot szkolny i treningowy |
| Konstrukcja | dwupłat o konstrukcji mieszanej, podwozie klasyczne – wciągane w locie |
| Załoga | 2 (uczeń, instruktor) |
| Historia | |
| Data oblotu | 1927 |
| Lata produkcji | 1928 – 1932 |
| Wycofanie ze służby | 1939 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | 1silnik rotacyjny Le Rhône C (BM-4a) silnik rzędowy Gipsy III lub Walter Junior (BM-4h) |
| Moc | 80 KM (59 kW) (BM-4a) 120 KM (88 kW) (BM-4h) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 10,17 m |
| Długość | 7,22 m (BM-4a) 7,25 m (BM-4h) |
| Wysokość | 2,93 m |
| Powierzchnia nośna | 25,00 m² |
| Masa | |
| Własna | 538 kg (BM-4a) 551 kg (BM-4h) |
| Startowa | 791 kg (BM-4a) 800 kg (BM-4h) |
| Osiągi | |
| Prędkość maksymalna | 125 km/h (BM-4a) 138 km/h (BM-4h) |
| Prędkość minimalna | 57 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 2,0 m/s (BM-4a) 1,8 m/s (BM-4h) |
| Pułap | 2 820 m (BM-4a) 2 100 m (BM-4h) |
| Zasięg | 315 km (BM-4a) 275 km (BM-4h) |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Polska, Afganistan (1 szt.) | |
Bartel BM-4 – polski samolot szkolny i treningowy, zaprojektowany w 1927 roku w wytwórni lotniczej Samolot w Poznaniu.
Spis treści |
[edytuj] Historia
W drugiej połowie 1925 roku w związku z wygaśnięciem licencji na produkcję samolotu szkolnego Hanriot H-28, przedstawiciele IV Departamentu Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych zwrócili się do wytwórni lotniczej „Samolot” w Poznaniu o zaprojektowanie nowego samolotu szkolnego dla lotnictwa polskiego. Miał to być samolot szkolny oraz treningowy (przejściowy dla pilotów po kursie pilotażu podstawowego przed przejściem do lotów na samolotach z silnikami o dużej mocy).
[edytuj] Bartel BM-2
Wytwórnia podjęła się opracowania takiego samolotu a projektem zajął się inż. Ryszard Bartel wraz ze swoim zespołem. Zespół ten przyjął że samolot ten powinien cechować się: prostotą, łatwością produkcji, zastosowaniem materiałów krajowych, standaryzacją części w celu spełnienia warunków pełnej wymienności, dobre właściwości pilotażowe, nieskomplikowana eksploatacja i obsługa. Stosunkowo szybko opracowano projekt takiego samolotu i oznaczono go jako BM-2 (skrót złożony z pierwszej litery nazwiska konstruktora i imienia jego żony Maryli).
W maju 1926 roku przeprowadzono próby statyczne tego samolotu, a cały prototyp był gotowy w grudniu 1926 roku. Oblatał go w dniu 7 grudnia 1926 roku pilot fabryczny Edmund Hołodyński. Wykonano na nim około 150 lotów w czasie 80 godzin. Prototyp wykazał dużo zalet, jak dobre właściwości pilotażowe, stateczność, brak tendencji do samoistnego wchodzenia w korkociąg – wprowadzony zaś w tę figurę samolot łatwo można było z niej wyprowadzić, nieskomplikowany start i lądowanie.
Prototyp samolotu Bartel BM-2 miał układ dwupłatu i był napędzany silnikiem gwiazdowym Salmson 9Ac o mocy 120 KM (88 kW). Cechą charakterystyczną prototypu, jak i następnych konstrukcji inż. Ryszarda Bartela, ze względu na pełną wymienialność zespołów, były identyczne skrzydła górne i dolne, a więc ze względu na miejsce ich umieszczenia większa była rozpiętość płata dolnego. Płaty o kształcie prostokątnym, dwudźwigarowe drewniane, kryte od dołu sklejką, od góry płótnem. Kadłub o konstrukcji kratownicowej drewnianej z przodu mieścił silnik gwiazdowy. Za silnikiem znajdowały się dwa zbiorniki paliwa o pojemności 120 litrów. W środkowej części kadłuba znajdowały się umieszczone jedna za drugą dwie odkryte kabiny – pierwsza ucznia, druga instruktora. Obie kabiny wyposażone były w urządzenia sterownicze, kabina ucznia ponadto miała tablicę z przyrządami pokładowymi. Na końcu kadłuba przytwierdzono usterzenie klasyczne o konstrukcji ze spawanych rur stalowych, kryte płótnem. Kadłub z przodu przy silniku był pokryty blacha aluminiową, w dalszej części kryty był sklejką.
Ponieważ próby fabryczne, jak i przeprowadzone w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa w Warszawie obok zalet wykazały także możliwości dalszych udoskonaleń jego konstrukcji podjęto decyzję aby nie uruchamiać jego produkcji seryjnej i na bazie tego samolotu wykonać doskonalszą wersję samolotu szkolnego.
[edytuj] Bartel BM-4
Projekt nowego samolotu oznaczonego jako BM-4 opracowany został przez zespół inż. Ryszarda Bartela w marcu 1927 roku.
Do budowy prototypu przystąpiono w wytwórni „Samolot” w kwietniu, a ukończono go w grudniu 1927 roku. Od poprzedniego samolotu BM-2 różnił się kilkoma istotnymi udoskonaleniami. Do jego napędu zastosowano silnik gwiazdowy Walter Vega o mocy 85 KM (63 kW). Prototyp z tym silnikiem oznaczono symbolem BM-4b. Został on oblatany 20 grudnia 1927 roku na lotnisku Ławica w Poznaniu przez pilota fabrycznego. W locie prototyp potwierdził wszystkie zalety samoloty BM-2, a poza tym wykazał doskonała widoczność z obu kabin oraz dobre osiągi. Stał się pierwszym w Polsce samolotem szkolnym, który nie miał tendencji wchodzenia w korkociąg oraz w ślizg boczny (na skrzydło).
Samolot BM-4 różnił się od swojego poprzednika samolotu BM-2 przede wszystkim komorą płatów. Prototyp BM-4 miał płaty o mniejszej rozpiętości i większej cięciwie, inny – nieco zaokrąglony – kształt końcówek płata. Aby poprawić widoczność z tylnej kabiny, płat górny przesunięto do przodu. Zastosowano też w komorze płatów zestrzały w kształcie odwróconej litery „N”, co zwiększyło jej sztywność i wytrzymałość. Zmieniono także konstrukcję podwozia i płozy ogonowej. Zmianie uległ też obrys usterzenia. Podobnie natomiast jak w samolocie BM-2 utrzymano wymienność skrzydeł obu płatów oraz standaryzację materiałów, części i zespołów samolotu. Wprowadzone zmiany spowodowały obniżenie masy własnej prototypu BM-4 w stosunku do prototypu BM-2 o 175 kg.
Po wykonaniu 41 lotów próbnych przez pilotów fabrycznych wytwórni „Samolot”, prototyp samolotu BM-4b przekazano do Warszawy, gdzie w dniach 14 – 17 marca 1928 roku został sprawdzony przez Komisję Dowództwa Lotnictwa. Komisja ta orzekła całkowitą przydatność tego samolotu do szkolenia podstawowego pilotów. Stwierdziła jednak, że zbyt mała moc silnika utrudnia wykonywanie akrobacji. Stąd podjęto dalsze prace nad kolejnymi wersjami samolotu BM-4 w celu dobrania właściwego silnika dla niego.
Pierwszy prototyp samolotu Bartel BM-4b, napędzanego silnikiem Walter Vega NZ-85 o mocy 85 KM (63 kW) podarowano w maju 1928 roku królowi Afganistanu Amanullahowi w czasie jego oficjalnej wizyty w Warszawie.
Samolot miał bardzo wiele wersji silnikowych. Pierwsza wersja produkcyjna, BM-4a była napędzana silnikiem rotacyjnym La Rhone C o mocy 80 KM. Wybrano ten silnik z uwagi na pewne zapasy tych silników w Polsce. Silnik ten osiągał swą znamionową moc przy zaledwie 1200 obr/min, co pozwoliło na zastosowanie śmigła o średnicy aż 2,55 m - przez co maszyna miała zupełnie dobre osiągi jak na tę moc (duży ciąg statyczny śmigła). Jednak wady silnika rotacyjnego i starania konstruktora o inne silniki spowodowały powstanie jeszcze 7 innych wersji tego samolotu.
W dniu 2 kwietnia 1928 roku oblatano na lotnisku Ławica drugi prototyp oznaczony symbolem BM-4d z silnikiem gwiazdowym konstrukcji inż. W. Zalewskiego WZ-7 o mocy 80 KM (59 kW). Po wymianie tego silnika na 9-cylindrowy silnik rotacyjny Le Rhône C o takiej samej mocy dokonano porównania. Na bazie tego porównania powstała wspomniana seryjna wersja BM-4aI. Wyprodukowano ich 22 szt. W lecie 1929 roku zmodernizowana te samoloty zmieniając im usterzenie, kompensację lotek oraz wprowadzając nowe podwozie z amortyzatorami olejowo-powietrznymi, wersja ta otrzymała nazwę BM-4aII.
Następnie powstały kolejne wersje prototypów tego samolotu: w czerwcu 1929 roku BM-4e z nieudanym silnikiem gwiazdowym Peterlot o mocy 80 KM (59 kW), w 1930 roku BM-4c z silnikiem gwiazdowym Lorraine-Dietrich 5Pb o mocy 110 KM (81 kW) z dodatkowym zbiornikiem paliwa dla zwiększenia zasięgu oraz BM-4f będącym seryjnym samolotem BM-4aII z silnikiem gwiazdowym Skoda G-594 Czarny Piotruś o mocy 100 KM (74 kW), w 1931 roku BM-4g będący seryjnym samolotem BM-4aII z silnikiem rzędowym Gipsy I o mocy 100 KM (74 kW).
Produkcję drugiej wersji seryjnej oznaczono jako BM-4h i uruchomiono dopiero w połowie 1931 roku w Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS). Wersja ta została opracowana przez inż. Ryszarda Bartela była napędzana silnikiem Gipsy III lub Walter Junior. Wojsko zamówiło 50 samolotów tej wersji.
Łącznie w latach 1928 – 1932 wybudowano 72 samolotu Bartel BM-4, nie licząc prototypów.
Samolot był prawidłowy w pilotażu i bardzo bezpieczny. Na BM-4 nie było wypadku, ani z powodu wady konstrukcji, ani z powodu błędu w pilotażu. Niebywałym zrządzeniem losu dwa wypadki zdarzyły się jednego dnia - w jednym doszło do zderzenia się maszyn w powietrzu, w drugim - do zapalenia się maszyny od rakiety (racy).
[edytuj] Użycie w lotnictwie polskim
Pierwsze samoloty szkolne Bartel BM-4aI zostały wprowadzone w 1929 roku w ilości 22 sztuk do Niższej Szkoły Pilotów w Bydgoszczy.
Następnie w latach 1931 – 1932 dostarczono 50 samolotów wersji Bartel BM-4h do szkół lotniczych w Dęblinie i Bydgoszczy. Stosowano je do 1936 roku, a następnie przekazano do lotnictwa cywilnego.
Pojedyncze samoloty tego typu przetrwały w aeroklubach do września 1939 roku. Kilka z nich użyto do celów łącznikowych w kampanii wrześniowej.
[edytuj] Opis techniczny
Samolot Bartel BM-4 był dwumiejscowym samolotem szkolnym i treningowym dwupłatem o konstrukcji mieszanej, podwozie klasyczne – stałe. Napęd: silnik rzędowy lub gwiazdowy, śmigło dwułopatowe, drewniane.
