Cesarz
Z Wikipedii
Cesarz (od łac. Caesar) - suwerenny monarcha, przypisujący sobie rangę wyższą niż król.
Spis treści |
[edytuj] Pochodzenie tytułu. Starożytny Rzym
Termin "cesarz" pochodzi od przydomka (ostatniego członu nazwiska) dyktatora Republiki Rzymskiej Gajusza Juliusza Cezara. Pierwszym władcą, którego uznaje się za cesarza jest Oktawian August, który używał tytułów: imperator (co znaczy wódz sprawujący władzę uzyskaną z woli bogów), Caesar (cognomen przyjęty na podstawie testamentu Juliusza Cezara) i August ("wywyższony przez Bogów", a dokładniej na podstawie greckiego odpowiednika Sebasthos tłumaczony jako dostojny, boski, godny boskiej godności).
Tytuł Cezar wziął się stąd, iż Oktawian August był adoptowanym synem Juliusza Cezara i tym samym dziedziczył jego nazwisko jako Gajusz Juliusz Cezar (przed adopcją nazywał się Gajusz Oktawiusz). Nazwisko to naturalną koleją rzeczy dziedziczyli potomkowie Augusta, czyli kolejni władcy z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Linia ta wygasła na Neronie, jednak do tej pory nazwisko Cezar tak zrosło się już z tronem imperium, że kolejny władca przyjął je niejako automatycznie.
Określenia cesarza w językach europejskich pochodzą albo od łacińskiego Imperator: wł. imperatore, hiszp. emperador, port. imperador, franc. empereur i ang. emperor, zapożyczone z francuskiego, albo od greckiej transliteracji słowa Caesar, czyli Kaisar: niem. Kaiser, holenderskie keizer, szwed. kejsar, tureckie kaiser węg. császára oraz wschodniosłowiańskie car. Język polski rozróżnia słowa cesarz i imperator, natomiast język rosyjski słowa car (царь) i imperator (имрератор).
[edytuj] Historia tytułu
Upadłe w 476 zachodnie Cesarstwo Rzymskie starali się odnawiać różni władcy germańscy. Trwałą władzę cesarską nad znaczną częścią dawnego imperium rozciągnął król Franków Karol Wielki, a po wymarciu Karolingów król niemiecki Otton I.
W dużym stopniu na podstawie dokumentu zwanego donacją Konstantyna (który uznaje się już za falsyfikat) papiestwo uzyskało jednak prawo do przyznawania tego tytułu na Zachodzie. Skorzystano z tego koronując Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego w roku 800. Cesarstwo Franków co prawda szybko się rozpadło, ale jego powstanie pociągnęło za sobą utworzenie w X wieku Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Późniejsi cesarze zanegowali papieskie prawo do szafowania koroną cesarską. Cesarze bizantyńscy zniknęli razem z zagładą cesarstwa bizantyńskiego z ręki Turków w XV wieku, jednakże sułtanowie tureccy po zdobyciu Konstantynopola sami używali tytułu cesarza rzymskiego, czego oczywiście nie uznawała chrześcijańska Europa. Z czasem tytułu cesarskiego zaczęli również używać władcy Rosji, którzy uważali się za dziedziców prawosławnego Bizancjum. W 1804 roku cesarzem koronował się Napoleon Bonaparte, który symbolicznie odwoływał się do tradycji karolińskiej, z uwagi na co doprowadził do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego przez Franciszka II. Ten zaś, domyślając się rychłego końca Rzeszy Niemieckiej, w 1804 roku przyjął tytuł cesarza Austrii jako władcy krajów austriackich, Czech i Węgier. Najwięcej cesarstw, cztery, było w Europie od roku 1804 do 1806 (rosyjskie, austriackie, francuskie i Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego). W 1871 roku król pruski Wilhelm I został ogłoszony cesarzem niemieckim po zwycięstwach nad Austrią i Francją. Cesarstwa zniknęły z Europy w wyniku I wojny światowej.
[edytuj] Kraje, których władców określamy cesarzami
- Chiny (od 221 p.n.e. do 1911)
- Etiopia (? - 1975)
- Japonia (jedyne obecnie istniejące cesarstwo)
- Rzym (od 27 p.n.e. do 476)
- Bizancjum (od 395 do 1453)
- Cesarstwo Karola Wielkiego
- Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego (od 962 do 1806)
- Bułgaria (lata 60. IX wieku - 1018, 1186 - 1393 oraz XX wiek) - car
- Serbia (1346-1371) - car
- Rosja (od 1721 do 1917) - należy jednak pamiętać, że tytuł "car" pojawił się już w XVI wieku
- Wietnam (od 1802 do 1945) - od 1884 cesarstwo wietnamskie było kolonią republiki francuskiej
- Francja (Napoleon I, 1804-1815 i Napoleon III, 1852-1870)
- Haiti (w latach 1804 - 1806 i 1849 - 1859)
- Austria (od 1804 do 1918)
- Brazylia (Pedro I, 1822-1831 i Pedro II, 1831-1889)
- Niemcy (od 1871 do 1918)
- Meksyk (Augustin de Iturbide, 1822-1823 i Maksymilian Habsburg 1864-1867)
- Indie (za panowania mogolskiego (1526-1857) i brytyjskiego (1876-1947), cesarzami Indii byli wówczas królowie Wielkiej Brytanii)
- Mandżukuo (1934-1945) - protektorat Japonii
- Cesarstwo Środkowoafrykańskie (1976-1979).
Cesarzami określa się tradycyjnie:
- wielkich chanów mongolskich
- szachów Persji (od 1934 Iranu) (a zwłaszcza szachów z dynastii Pahlawich panujących od 1925 roku)- władcy perscy używali od starożytności tytułów "króla królów" (Shahinshah) lub "pana królów" (Padi-shah)
- sułtanów imperium otomańskiego (XIV wiek-1922). Władcy mogolscy w Indiach i osmańscy na Bliskim Wschodzie także, wzorem szachów Iranu, używali tytułu Padyszacha
Cesarzem Stanów Zjednoczonych Ameryki ogłosił się Joshua A. Norton jako "Jego Cesarska Wysokość Norton I" (1859-1880).
