Debreczyn

Z Wikipedii

Debreczyn

Herb miasta

Węgry

Powierzchnia

461,65 km²

Populacja (2005)
- liczba ludności
- gęstość

204 297
442,53 osób/km²

Położenie

47°32' N
21°38' E

Kod pocztowy

4000-4044

Numer kierunkowy

Burmistrz

Kósa Lajos

Położenie na mapie Węgier

Debreczyn

Strona internetowa miasta

Debreczyn (węg. Debrecen, niem. Debrezin, słow. Debrecín) jest drugim co do wielkości miastem Węgier. W 2004 roku liczba mieszkańców Debreczyna przekraczała 205 tysięcy. Stolica komitatu Hajdú-Bihar. Miasto to jest jednym z siedmiu centrów regionalnych kraju.

[edytuj] Położenie

Debreczyn położony jest na Wielkiej Niziny Węgierskiej, około 30 km od rumuńskiej granicy. Odległość od Budapesztu drogą lądową wynosi około 224 km, drogą kolejową 221 km (drogą powietrzną 193 km).

[edytuj] Etymologia nawy Debrecen

Nazwa Debreczyn po raz pierwszy pojawia się w źródłach pisanych w 1235 roku, mianowicie w zbiorze wyroków noszącym nazwę Váradi Regestrum (po łacinie Regestrum Varadiense), wówczas jeszcze w formie „Debrezun”. Prawdopodobnie pochodzi ona z kipczacko-tureckiej nazwy własnej *Tebresin ~ *Debresin ~ *Tebresün.

[edytuj] Historia

Przed zajęciem ojczyzny przez Węgrów obszar ten zamieszkiwały liczne grupy etniczne. Poczynając od czasów starożytnych na dłuższy bądź krótszy czas osiedlały się na obecnym obszarze Debreczyna. Byli to przede wszystkim Wandalowie, Goci, Sarmaci, Gepidowie i Awarowie.

Osada początkowo się rozrastała wskutek zjednoczenia wielu wsi, a w kolejnych dziesięcioleciach po najeździe tatarskim rozpoczyna się jej szybki rozwój. W krótkim czasie staje się ona jednym z bardziej znaczących miast w państwie, zawdzięczając to w pierwszej kolejności właścicielom ziemskim, ścisłym stosunkom z Karolem Robertem oraz debreczyńskim dożom. Prawa miejskie nadał Debreczynowi w 1361 roku Ludwik Węgierski. Od tej pory mieszkańcy dysponowali prawem do wolnego wyboru rady i sędziów. W latach 1450–1507 Debreczyn był własnością rodziny Hunyadi (zob. Jan Hunyady, Maciej Korwin).

Od początku XV wieku miasto uzyskało wiele licznych przywilejów od rządzących, a właściwie od właścicieli ziemskich. Najważniejsze z nich to przywileje zezwalające na organizowanie targów, bowiem w kolejnych stuleciach kupujący zapewnili bogactwo miastu i stały rozwój handlu. Podboje tureckie, podział państwa na trzy części nie okazał się znaczącym ciosem dla miasta, bowiem w XVII wieku bogactwo i znaczenie Debreczyna dalej rosło, głównie dzięki zwiększonemu handlowi bydłem. Debreczyn łączył ze sobą szlaki handlowe pomiędzy Niziną Siemiogrodzką, a Górnymi Węgrami, poza tym miejscowi handlarze dostarczali swoje towary, bydło rogate, konie, pszenicę i wino na najbardziej znaczące rynki niemieckie.

Debreczyn często znajdował się w niebezpiecznej sytuacji ze względu na swoje położenie geograficzne, gdyż nie dysponował zamkiem i murami obronnymi, a jego uratowanie umożliwiały jedynie dyplomatyczne posunięcia „mężów miasta”. Debreczynowi, który był zajęty przez Turków, Austriaków i Rakoczego udało się ocaleć. To zapewne przyczyniło się do otwartego myślenia jego obywateli i przygotowało drogę reformacji. Kalwińskie nauki reformacyjne bardzo szybko odbiły się echem w kręgu obywateli bogatego miasta handlowego, a możliwości ich wykorzystania uwidoczniły się w budowie niezależnej, rozwiniętej sieci szkół. Wówczas również obywatelska mentalność, moralny system wartości wyznania kalwińskiego zjednoczył się z pragmatycznie purytańskim sposobem życia mieszkańców. W połowie XVII wieku już cała ludność była wyznania protestanckiego. Poprzez to Debreczyn otrzymał miano „kalwińskiego Rzymu”.

W 1693 roku Leopold I nadał Debreczynowi rangę wolnego miasta królewskiego, uznając tym samym jego gospodarcze i kulturalne znaczenie. W 1715 roku powrócił kościół katolicki, a na obszarach otrzymanych od miasta zakon pijarów wzniósł dzisiejszy kościół katedralny św. Anny. W tym czasie miasto było już ważnym centrum kulturalnym, handlowym i rolniczym. W Kolegium Reformackim (poprzednik obecnego uniwersytetu) późniejsi poeci i naukowcy będą pobierać nauki. Pomimo szybkiego rozwoju przez kolejne półtora stulecia miasto raczej zasłużyło na miano miasta trwałości. Historia tak się potoczyła, że przez ostatnie dwa stulecia, Debreczyn dwukrotnie odegrał istotną rolę w historii Węgier. Po raz pierwszy w styczniu 1849 został stolicą kraju i stał się, mówiąc słowami Kossutha „miastem obrony węgierskiej wolności”, wówczas gdy rząd powstańczy uciekł tutaj z Pest-Budy (nazwa Budapeszt powstaje dopiero w 1873 r.). W kwietniu 1849 Kossuth tu właśnie ogłosił detronizację Habsburgów i niepodległość Węgier. Debreczyn był również świadkiem upadku walki o wolność: decydująca bitwa, w której armia rosyjska popierając Habsburgów zwyciężyła nad węgierską armią obrony narodowej, miała miejsce w południowej części miasta.

Po walkach wolnościowych Debreczyn na nowo zaczął rozkwitać. W 1857 roku wybudowano linię kolejową, która łączyła Debreczyn z dzisiejszym Budapesztem i szybko zmieniła się w węzeł kolejowy. W mieście wybudowano nowe szkoły, szpitale, fabryki, młyny, swoje siedziby otwarły także banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. Powstały bardziej okazałe budynki, unowocześniono parki, dzięki temu miastu udało się pozbyć małomiasteczkowego wyglądu. W 1884, jako pierwszy w kraju wyruszył miejski parowóz (zastąpiony w 1911 tramwajem, który do dzisiejszego dnia jeździ w większości dawną trasą parowozu).

Po I wojnie światowej, kiedy od Węgier odłączono Siedmiogród, Debreczyn ponownie stał się miastem przygranicznym. Turystyka zagwarantowała wyjście z kryzysu gospodarczego. W mieście wybudowano obiekty sportowe i wypoczynkowe, wśród nich baseny i pierwszy w kraju stadion. Należący do miasta Park Narodowy Hortobágy stał się atrakcją turystyczną.

Podczas II wojny światowej Debreczyn poniósł ogromne straty, zabudowania w połowie uległy całkowitemu zniszczeniu, dalsze 20% zostało uszkodzonych. Po 1944 rozpoczęto odbudowę i Debreczyn w krótkim czasie po raz drugi został stolicą państwa, tutaj odbywały się posiedzenia Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego, to tutaj tez działał przez 100 dni Tymczasowy Rząd Narodowy. Mieszkańcy zabrali się do odbudowy miasta, jednak nowy system uniemożliwił powrót do przedwojennego stanu. Podczas upaństwowienia miasto straciło połowę terenu, który przyłączono do nowo powstałych gmin, poza tym Debreczyn utracił także prawo dyspozycji nad parkiem Hortobágy. Nowo wybudowane osiedla zmieniły wygląd miasta i stworzyły dom dla tych, którzy utracili go w czasie wojny.

Obecnie Debreczyn jest największym miastem wschodnich Węgier, poza tym jednym z największych centrum kultury w kraju.

[edytuj] Dalsze informacje

Zabytki: Kościół Wielki, Liceum Kalwińskie, Kościół Św. Anny, budynek główny Uniwersytetu, kamienice w centrum miasta.

W mieście znajduje się drugi co do wielkości na Węgrzech port lotniczy, duży węzeł kolejowy i drogowy.

Uniwersytet o tradycjach sięgających roku 1537.

Najstarsza kolej wąskotorowa na Węgrzech (z 1882 roku).

Dookoła miasta lasy (Las Wielki: pierwszy rezerwat przyrody na Węgrzech) i puszcze. Miasto składa się z dwóch części - uzdrowiska i centrum. Są one połączone jedyną funcjonującą w mieście linią trmwajową. Ułatwia ona dostęp z dworca kolejowego do uzdrowiska.

[edytuj] Źródła

Artykuł hasłowy Debrecen na http://hu.wikipedia.org
Kiss, Lajos: Földrajzi nevek etimológiai szótára [= Słownik etymologiczny nazw geograficznych], t. 1, Budapest 1997, str. 358, ISBN 963-05-4567-5.