Diecezja chełmińska
Z Wikipedii
Diecezja chełmińska została utworzona 28 lipca 1243 roku decyzją legata papieskiego Wilhelma z Modeny. Biskupi chełmińscy początkowo rezydowali w Chełmży, a w latach 1257-1773 ich siedzibą był zamek w Lubawie. Nazwa diecezji nie pochodzi jednak od Chełmży (przym. chełmżyński), ale od Chełmna i ziemi chełmińskiej.
Początki diecezji sięgają 1216 roku, kiedy papież Innocenty III mianował biskupa misyjnego Chrystiana, którego później nazwano biskupem Prus. Miał on w oparciu o kasztelanie chełmińską należącą do księstwa mazowieckiego i podlegającego diecezji płockiej prowadzić misję wśród Prusów. W 1222 r. Konrad I mazowiecki - książę mazowiecki podarował mu ziemię chełmińską, a biskup płocki Gedko - nadał prawa biskupie. Jednak aż do 1243 trwał spór pomiędzy Watykanem a Chrystianem o podział diecezji w Prusach, zakończony ostatecznym wytyczeniem granic i utworzeniem diecezji chełmińskiej.
Pierwszym biskupem chełmińskim został dominikanin Heidenryk (Henryk) pochodzący z Górnej Saksonii. Diecezja wchodziła w skład archidiecezji w Rydze, co przez 300 lat było kolejnym powodem do zatargów.
W VIII punkcie II pokoju toruńskim stwierdzono: Również, aby można było rozwiać zupełnie poszczególne chmurki nienawiści i uraz przez zjednoczenie niniejszego pokoju i przymierza, doszliśmy dla dobra pokoju i zgodziliśmy się między sobą ze wspomnianym najjaśniejszym panem Kazimierzem królem i Królestwem jego Polskim, że biskupstwo chełmińskie wróci do kościoła gnieźnieńskiego, a odtąd i nadal będzie wspomnianemu kościołowi polskiemu i gnieźnieńskiemu jako prymasowskiemu we wszystkim posłuszne i poddane, a z zakonnego na świeckie z łaski i władzą papieża ma być przemienione, na co zarówno my Ludwik mistrz, (jak) i komturowie nasi wyraźną daliśmy i dajemy zgodę: (Biskupstwo to), ze swoją diecezją i wszystkimi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami, mianowicie Chełmżą, Lubawą, Kurzętnikiem, Wąbrzeźnem i wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami, wsiami i przynależnościami wszystkimi, pozostanie pod władzą, opieką i obroną wspomnianego pana Kazimierza króla, i Królestwa jego Polskiego. Nie zostało to jednak zrealizowane.
Także po II pokoju toruńskim w 1466 r. część diecezji pomezańskiej znalazła się w granicach Prus Królewskich. Tereny te zostały już w XV w. powierzone w administrację biskupom chełmińskim. Po 1525 r., wyniku przejścia na luteranizm biskupów pomezańskich, okolice Nowego Miasta i Łasina, zostały całkowicie wcielone do obszaru diecezji chełmińskiej. Pozostałe tereny diecezji pomezańskiej, leżące w granicach Rzeczypospolitej, a należące do województwa malborskiego, zostały oddane w jurysdykcję biskupów chełmińskich, choć zachowały tradycyjną nazwę diecezji pomezańskiej. Zostało to oficjalnie potwierdzone przez kurię rzymską w 1550 i 1601 r.
W 1505 król Aleksander Jagiellończyk proponował wcielenie diecezji do projektowanej archidiecezji warmińskiej. W 1566 nastąpiła sekularyzacja Rygi i odtąd biskup chełmiński dobrowolnie brał udział w synodach metropolii gnieźnieńskiej. Odtąd do 1763 roku biskupi chełmińscy używali także tytułu biskupów pomezańskich (podobnie jak warmińscy używali tytułu biskupów sambijskich).
Ostateczne przyłączenie do Gniezna nastąpiło dopiero w 1821 r., kiedy papież Pius VII bullą De salute animarum z 16 lipca wytyczył nowe granice diecezji w państwie Pruskim. Diecezja chełmińska została wtedy znacznie powiększona o archidiakonat pomorski, ziemię Krajeńską oraz okolice Górzna i Działdowa. Stolica biskupstwa została w 1824 r. przeniesiona do Pelplina
[edytuj] Dekanaty diecezji chełmińskiej w 1928 roku
- dekanat brodnicki
- dekanat chełmiński
- dekanat chełmżyński
- dekanat chojnicki
- dekanat czerski
- dekanat fordoński
- dekanat gniewski
- dekanat golubski
- dekanat grudziądzki
- dekanat kamieński
- dekanat kartuski
- dekanat kościerski
- dekanat lidzbarski i pomezański
- dekanat lubawski
- dekanat nowski
- dekanat nowomiejski
- dekanat pucki
- dekanat radzyński
- dekanat starogardzki
- dekanat świecki
- dekanat tczewski
- dekanat toruński
- dekanat tucholski
- dekanat wąbrzeski
- dekanat wejherowski
- dekanat żukowski
Bullą Totus tuus Poloniae populus z 25 marca 1992 r. Jan Paweł II zreorganizował administrację Kościoła w Polsce. Utworzono wówczas metropolię gdańską oraz diecezje pelplińską i toruńską, a zlikwidowano diecezję chełmińską.
Chełmińska kapituła katedralna powstała w 1251 roku. Kolegiata została powołana 1519 r. przy kościele Wniebowzięcia NMP w Chełmnie, ale decyzja nie została zrealizowana. Od około 1821 do 1832 istniała kolegiata w Kamieniu Krajeńskim przy kościele NMP i św. Apostołów Piotra i Pawła. Ponownie została erygowana w 1964 roku. Druga kolegiata istniała od 1960 r. w Chełmży w dawnej katedrze Trójcy Przenajświętszej.
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Historia
- "Diecezja chełmińska : zarys historyczno-statystyczny", Pelplin 1928 - wersja zdigitalizowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
- Fankidejski Jakub "Klasztory żeńskie w dyecezyi chełmińskiej" - wersja zdigitalizowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
- Fankidejski Jakub "Obrazy cudowne i miejsca w dzisiejszej dyecezyji chełmińskiej" - wersja zdigitalizowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
- Fankidejski Jakub "Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyji chełmińskiej" - wersja zdigitalizowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
- Glemma Tadeusz "Historiografia diecezji chełmińskiej aż po rok 1821", Kraków 1926 - wersja zdigitalizowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
Zobacz też
