Donatien Alphonse François de Sade
Z Wikipedii
.png)
Donatien-Alphonse-François de Sade (ur. 2 czerwca 1740 w Paryżu, zm. 2 grudnia 1814 w Saint-Maurice) – francuski pisarz. Od jego nazwiska pochodzi nazwa sadyzmu, jednego z zaburzeń seksualnych.
Był jedną z bardziej kontrowersyjnych postaci epoki Ancien Régime – czasów monarchii i Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Ponad połowę swojego życia spędził na wygnaniu lub w więzieniu, był libertynem piętnującym bezwzględność i przemoc. Dwukrotnie udało mu się uniknąć kary śmierci.
W latach 1795-1800 był jednym z najbardziej poczytnych pisarzy paryskich, a w ciągu następnych dziesięciu lat prawie zatarto po nim wszelkie ślady istnienia.
W swoich dziełach wniknął w głąb umysłu człowieka, odkrywając jego pierwotne instynkty, jego zdaniem czasowo wytłumione przez bariery kulturowe. W jego dziełach na pierwszym planie są hańba, okrucieństwo, zbrodnia.
De Sade przedstawia przemoc jako źródło przeżyć o charakterze seksualnym.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Jego ojcem był Jean-Baptiste-Joseph-François, hrabia de Sade i markiz de Mazan, a matką Marie-Eléonore de Maillé de Carman. Dziecko ochrzczono na drugi dzień po urodzeniu. Miano mu nadać imiona Louis-Aldonse-Donatien, jednak ponieważ w Paryżu nie było ani rodziców chrzestnych (byli nimi dziadkowie chłopca: Donatien de Maillé de Carmen i Louise-Aldonse d'Astoaud de Murs), ani jego ojca, podczas ceremonii chrztu rodzinę reprezentowali służący domu Sade. Niestety pomylili imiona, jakie mieli nadać dziecku i Louis został zapisany w dokumentach parafii Saint-Sulspice jako Donatien-Alphonse-François. Nikt, nawet sam Donatien, chowany pod imieniem Louis, nie dowiedział się o pomyłce aż do czasów rewolucji, kiedy to po raz pierwszy odebrał swoją metrykę z parafii Św. Sulspicjusza i stwierdził, jak naprawdę się nazywa.
W roku 1745 wyjechał do Prowansji do stryja, Jacques'a-Françoisa-Paula-Aldonse, opata Ebreuil, miłośnika literatury renesansowej, autora trzytomowego dzieła o Petrarce. Tam młody Louis po raz pierwszy zetknął się ze światopoglądem libertyńskim, dość rozpowszechnionym wśród elit XVIII-wiecznej Francji.
W wieku 10 lat (1750) został posłany do kolegium jezuickiego Louis le Grande i został uczniem J.F. Ambleta. Zdobył tam szeroką wiedzę w zakresie literatury i historii.
W maju 1754 przerwał studia, aby wstąpić do lekkokonnego pułku gwardii królewskiej. Po półtora roku, w grudniu 1755 przeszedł, już jako podporucznik, do królewskiego pułku piechoty.
W roku 1757 brał udział w najsłynniejszej orgii, która trwała 120 dni. Tam poznał pewną kobietę, która słynna była z powodu swoich sadystycznych skłonności. 21 kwietnia 1759 został wtrącony do więzienia za bycie rozpustnikiem i szerzenie niechrześcijańskich zachowań. Jednak to przykre doświadczenie nie przeszkodziło mu w późniejszym napisaniu o swych przeżyciach w książce 120 dni Sodomy, czyli szkoła libertynizmu.
Na wiosnę 1763 r. zaręczył się w tajemnicy przed ojcem z Laure-Victoire-Adeline de Lauris, jednak już wówczas ciągnęła się za nim opinia hulaki i rozpustnika i markiz de Lauris nie zgadzał się na ślub. Jednocześnie ojciec Louisa prowadził negocjacje z prezydentem de Montreuil. 17 maja 1763 Louis wziął ślub z Renée-Pélagie de Montreuil.
29 października 1763 młody markiz został po raz pierwszy uwięziony w twierdzy Vincennes z powodu wywołanego skandalu. Dwa tygodnie później skruszony młodzieniec opuścił mury więzienia z nakazem opuszczenia Paryża. Wydany przez króla nakaz został jednak uchylony we wrześniu.
W styczniu 1767 zmarł ojciec Louisa, a pół roku później, 27 sierpnia przyszedł na świat jego pierwszy syn, Louis-Marie.
3 kwietnia 1768 markiz zaproponował kobiecie żebrzącej pod kościołem, Róży Keller, wyjazd do willi Arcueil, gdzie oddali się libertyńskim praktykom seksualnym. Nie wiadomo dokładnie, co działo się potem w domu de Sade'a. Kobiecie udało się uciec przez okno i mur w ogrodzie. Chociaż jej obrażenia były niewielkie, udało się jej oskarżyć markiza przed sądem w Arcueil. Sprawa trafiła do izby karnej parlamentu paryskiego. Rodzina przekupiła poszkodowaną kwotą 2400 liwrów i 7 złotymi ludwikami. Ludwik XV wydał akty abolicyjne i sprawa przeciwko markizowi zakończyła się jedynie grzywną 100 liwrów. 16 listopada 1768 Louis opuścił twierdzę Pierre-Encise i, zgodnie z rozkazem, udał się do swojej posiadłości La Coste.
27 czerwca 1769 urodził się jego drugi syn – Donatien-Claude-Armande. De Sade podróżował po Niderlandach, przebywał w La Coste, wyjeżdżając czasami do Paryża i Marsylii. Prawdopodobnie w tych latach rozpoczął swoją pracę literacką. O pismach markiza wspominała jego teściowa w swoich listach. 17 kwietnia 1771 urodziła się córka markiza – Madeline-Laure.
20 stycznia 1772 de Sade przedstawił na zamku La Coste swoją pierwszą sztukę (komedię). Razem z państwem de Sade przebywała tam także kochanka markiza i jego wielka miłość, a zarazem siostra jego żony – Anne-Prospère de Launay.
W czerwcu 1772 de Sade wyjechał do Marsylii w interesach. 27 czerwca zaprosił do swojego apartamentu cztery prostytutki i podał im afrodyzjak. Źle przygotowana substancja wywołała zatrucie prostytutek, wybuchła tak zwana afera cukierków kantarydowych. Oskarżony o sodomię i trucicielstwo de Sade zbiegł do Sabaudii. 11 września 1772 markiza oraz jego lokaja Latoura skazano zaocznie na karę śmierci. Wyrok wykonano en effigie.
9 września 1772 markiz, przebywający w Chambéry, został aresztowany z polecenia swojej teściowej i osadzony w twierdzy Miolans.
Wieczorem 30 kwietnia 1773 z twierdzy uciekli de Sade i baron François d'Allée de Songy. Pod koniec roku Louis wrócił do La Coste.
6 stycznia 1774 policja wkroczyła do zamku La Coste. Uprzedzony markiz, zbiegł w nieznane miejsce. Druga próba jego uwięzienia miała miejsce w połowie roku. Dopiero w grudniu markiz wrócił na stałe do zamku.
W styczniu 1775 wybuchł kolejny skandal z udziałem markiza. Z zamku zbiegła jedna z pokojówek, którą pobito podczas orgii. Rodzice złożyli skargę przed trybunałem w Lyonie. W sierpniu Louis zbiegł do Włoch. Tam prowadził zapiski na temat libertyńskich praktyk seksualnych.
Wrócił do domu w lipcu 1776.
14 stycznia 1777 zmarła matka markiza. Louis przybył do Paryża 8 lutego. Król wydał przeciw niemu lettre de cachet. Pięć dni potem de Sade został przewieziony do Vincennes.
14 lipca 1778 izba sądowa parlamentu Prowansji w Aix-en-Provence skasowała wyrok śmierci z 1772 r. (co zaowocowało napisaniem noweli "Prezydent w pole wywiedziony", ośmieszającej parlament w Aix i tamtejszych "kauzyperdów" jak nazywano pogardliwie prawników). 16 lipca markiz uciekł eskorcie, dwa dni potem przybył do La Coste. 28 sierpnia został ponownie aresztowany.
Praca pisarska oddaliła markiza od szaleństwa. W 1781 r. zmarła Anna de Launay, w 1785 lokaj Latour, rok potem jego pokojówka, Gothon.
29 lutego 1784 Louis został przewieziony do Bastylii.
4 lipca 1789 de Sade krzyczał z okna więziennego Na pomoc, mordują więźniów Bastylii, za co został przeniesiony do Charenton. 14 lipca – 10 dni później Bastylia została zdobyta przez ludność Paryża. Większość pism markiza uległa zniszczeniu. "Sto dwadzieścia dni Sodomy, czyli szkoła libertynizmu" dostała się w ręce jednego z plądrujących Bastylię: Arnoux'a de Saint-Maximim'a, który następnie ofiarował go markizowi de Villenevue-Trans, którego rodzina przechowywała rękopis przez trzy pokolenia. W 1900 r. manuskrypt zakupił anonimowy niemiecki bibliofil, wywiózł go do Berlina i przez 30 lat przechowywał w futerale w kształcie fallusa. W tym samym roku opublikował go seksuolog Iwan Bloch i udostępnił hermetycznemu gronu naukowców. Sade nie wiedział, że dzieło jego życia przetrwało. Sądził, że zaginęło bezpowrotnie i zrozpaczony starał się odzyskać swoją ideę pisząc kolejne swoje słynne dzieła "wyklęte" np. trzy wersje "Justyny...", "Juliette...", "Alina i Valcour...". W liście do przyjaciela napisał słynne zdanie: "Można odkupić stoły i krzesła, ale nie można odzyskać idei!". Lata spędzone w Charenton zaowocowały również wieloma dziełami "komercyjnymi", pisanymi dla zarobku, które pokazują jego talent i kunszt pisarski.
[edytuj] Dzieła
[edytuj] Okres uwięzienia w Vincennes i Bastylii
- Journal (Dziennik), rękopis, 1777-1790, 13 tomów, do 1939 zachowanych 11, prawdopodobnie zniszczony w 1942,
- Dialogue entre un prêtre et un moribond (Dialog pomiędzy księdzem a umierającym), dialog, 12 lipca 1782, krótki utwór ukazujący wczesne, jeszcze nie ukształtowane poglądy filozoficzne markiza, atakujący Kościół Katolicki. "Dialog..." cechuje wyważona krytyka, i logiczny, konsekwentny wywód odpowiadający obiegowym poglądom oświeconych materialistów. Nie jest reprezentatywny dla ukształtowanego nieco później, dojrzałego i oryginalnego systemu sadycznego.
- "Prawda" poemat antykościelny (136 wersów pokreślonych i z licznymi poprawkami, o mylącym podtytule "Odnaleziony w papierach La Mettriego", i z tego powodu przez dłuższy czas przypisywany autorowi "Człowieka - maszyny".
Zawiera liczne epitety określające Boga, charakterystyczne dla stylu i języka Sade'a zaczerpnięte z języka Holbacha, na którym Sade się wzorował - np. "chimera", "zjawa". Pojawia się tam również charakterystyczna, obsesyjna nienawiść do Boga i religii oraz agresywna krytyka uzyskana dzięki nagromadzeniu i stopniowaniu tychże epitetów.
- Les 120 journées de Sodome ou l'école du libertinage (120 dni Sodomy czyli szkoła libertynizmu), rękopis, 27 listopada 1785, nie dokończony.
[edytuj] Okres rewolucji
- Le misanthrope par amour ou Sophie et Desfrancs (Mizantrop z miłości), dramat, 1790
- Jeanne Laisne, dramat
- Oxtiern, ou les malheurs du libertinage (Oxtiern, nieszczęścia libertynizmu), dramat, 22 października 1791, teatr Molière'a,
- Le Suborneur (Łapówkarz), dramat, 5 marca 1792, Teatr Włoski, Paryż
[edytuj] Epoka napoleońska
- Les crimes de l'amour (Zbrodnie miłości), zbiór nowel zebranych ("Eugenia de franval" i "Florville i Courval, czyli fatalizm" i opatrzonych tym tytułem przez Tadeusza Żeleńskiego Boya, 1800,
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Książki
- Jerzy Łojek, Wiek markiza de Sade, szkice z historii obyczajów i literatury we Francji XVIII wieku
- Bogdan Banasiak Filozofia integralnej suwerenności. Zarys systemu Markiza de Sade, Wyd. UŁ, Łódź 2006.
- Bogdan Banasiak Integralna potworność. Markiz de Sade - filozofia libertynizmu, czyli konsekwencje "śmierci Boga", Thesaurus, Łódź-Wrocław 2006
- Pierre Klossowski Sade mój bliźni, Aletheia, Warszawa 1999
Przypisy
- ↑ według J.B.Rietstap Armorial General. Niektóre źródła przedstawiają też herb z orłem dwugłowym
