Francja w XVIII wieku

Z Wikipedii

Historia Francji
Chronologia
Galowie
Frankowie
Początki Francji
Francja średniowieczna
Francja nowożytna
Francja w XVIII wieku
Wielka Rewolucja Francuska
Francja w XIX wieku
Francja w XX wieku
Dynastie i systemy
Merowingowie (410-751)
Karolingowie (751-987)
Kapetyngowie (987-1328)
Walezjusze (1328-1589)
Burbonowie (1589-1830)
I Republika (1792-1804)
Konwent Narodowy (1792-1795)
Dyrektoriat (1795-1799)
Konsulat (1799-1804)
I Cesarstwo (1804-1814)
Restauracja (1814-1830)
Monarchia lipcowa (1830-1848)
II Republika (1848-1852)
II Cesarstwo (1852-1870)
III Republika (1870-1940)
Francja Vichy (1940-1944)
IV Republika (1946-1958)
V Republika (1958-)

Flaga wojenna Ludwika XIV

Flaga wojenna Burbonów francuskich

[edytuj] Dzieje polityczne

Ludwik XIV

W XVIII wieku Francja przestała być najsilniejszym mocarstwem europejskim. Tę rolę spełniała odtąd bogata Wielka Brytania. Nadal jednak była państwem najzasobniejszym i najludniejszym (18 mln mieszkańców na pocz. wieku; pod koniec wieku XVIII (22 mln) ustąpiła krajom Habsburgów (26 mln.). Francuskie wzorce w sztuce i administracji (sekretarze stanu: sekretarze stanu ds. floty, sekretarze stanu ds. protestantów, sekretarze wojny, sekretarze stanu ds. zagranicznych, Sekretarz Stanu Domu Królewskiego i inne, kontrolerzy finansów, departamenty, intendenci) nadal podziwiała i adaptowała do swych potrzeb cała Europa. Spośród szefów poszczególnych departamentów (niekiedy kilku naraz) rekrutowali się pierwsi ministrowie królów francuskich.

[edytuj] 1700-1715

Filip II Burbon-Orleański

Do 1715 roku Francją władał Ludwik XIV. W 1701 roku wybuchła Wojna o sukcesję hiszpańską. Sprzymierzeńcami Francuzów były słaba Hiszpania i niewiele silniejsza Bawaria, wrogami zaś: Austria, Anglia (od 1707 roku Wielka Brytania) i Zjednoczone Prowincje Niderlandów (Holandia). dwa ostatnie państwa zawarły z Francuzami separatystyczny pokój utrechcki w roku 1713.
Ludwik XIV miał nadzieję utrzymać jedność prowincji hiszpańskich, których był spadkobiercą, jednak wojna szybko przybrała niekorzystny dlań obrót. W czasie działań wojennych wyróżnili się marszałkowie Berwick i Boufflers.
Pokój podpisany w Rastatt w 1714 roku przyznawał Austrii Belgię (Austriackie Niderlandy) i hiszpańskie posiadłości we Włoszech. Francja ostatecznie nie straciła żadnych terenów lecz zginęło wielu francuskich żołnierzy, a skarb Królestwa opustoszał.
Umierając w roku 1715 Ludwik XIV rzekł: "za bardzo kochałem wojnę". Czasy te znakomicie opisał w swych Pamiętnikach dworzanin wersalski Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon.
W roku 1707 zmarł znakomity inżynier wojskowy Sebastian Vauban.
W 1715 roku zmarł pierwszy zajadły krytyk absolutyzmu francuskiego biskup François Fénelon, zwolennik kwietyzmu.

[edytuj] 1715-1726

Ludwik IV Henryk Burbon-Condé

Markiza de Prie

Po śmierci Ludwika XIV (1 września 1715), Filip II Burbon-Orleański przejął faktycznie władzę w państwie jako regent w imieniu małoletniego Ludwika XV i ustanowił władzę kolegialną (polisynodia).
Regent obniżył podatki, rozpuszczając jednocześnie 25 000 żołnierzy. Dopuścił też do emisji papierów dłużnych, wydawanych przez bankiera Johna Lawa, która to operacja miała pokryć deficyt skarbu. W rzeczywistości doprowadziła do jeszcze większej inflacji, spowodowała bankructwo wielu rodów arystokratycznych, a w 1720 upadek Lawa zagroził całemu systemowi finansów Francji. Potrzeba było dwudziestu lat by przywrócić równowagę finansową.
Po śmierci Filipa rządy jako kolejny regent przejął Ludwik IV Henryk Burbon, książę de Condé, (na którego decyzje miała pokaźny wpływ jego metresa Markiza de Prie) i sprawował je do 1726 roku.

[edytuj] 1726-1740

Germain Louis Chauvelin

Philibert Orry, malował Hyacinthe Rigaud

André Hercule de Fleury

W latach 1726-1743 ster rządów w państwie przejął charyzmatyczny pierwszy minister króla Ludwika XV kardynał André Hercule de Fleury. W 1727 roku jednym z najważniejszych ministrów został anty-angielsko nastawiony Germain Louis Chauvelin, lecz pacyfista Fleury mitygował jego zapędy.
W tym okresie Francja cieszyła się niespotykanym wcześniej dobrobytem i stabilnością.
W 1738 roku Fleury zakończył jego zdaniem bezcelową wojnę o sukcesję polską, która toczyła sie od roku 1733.jedyną francuska zdobyczą była Lotaryngia, którą na razie otrzymał w dożywotnie władanie teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński.
Generalny kontroler finansów Philibert Orry zdołał w latach 1740-1741 osiągnąć zrównoważenie budżetu. Dla Francji oznaczało to okres bezprecedensowej prosperity.

[edytuj] 1741-1748

W 1741 wybuchła wojna o sukcesję austriacką. Oszczędny i ostrożny Fleury był niechętny angażowaniu sie w ten konflikt, lecz Ludwik XV zdecydował się skorzystać z trudnej sytuacji Austrii i Marii Teresy. Francja, Bawaria i Prusy zaatakowały dominia austriackie. Francuzi i Bawarczycy wykorzystali agresję pruską dla załatwienia swych porachunków z Habsburgami, licząc na dokonanie rozbioru ich posiadłości po zwycięskiej wojnie. Maria Teresa musiała sie odwołać do pomocy węgierskiej udzielonej jej w zamian za liczne przywileje dla węgierskiej szlachty. Wojnę zakończył niekorzystny Pokój w Akwizgranie (1748). Prusy zatrzymały przy sobie zdobyty na Austriakach Śląsk, lecz Francja nic na nim nie zyskała.
W latach 1744-1747 głównym ministrem był René Louis de Voyer de Paulmy d'Argenson (1694-1757).
Od roku 1745 duży wpływ na politykę uzyskała nowa metresa króla Madame de Pompadour.

[edytuj] 1749-1763

Madame de Pompadour

Ludwik XV

Po uzyskaniu wpływów przez de Pompadour na dworze ukonstytuowały się dwie "partie" - koterie: parti devot - stronnictwo proreligijne, którego głową była królowa-dewotka Maria Leszczyńska, a którą wspierał książę Emmanuel Armand de Vignerot du Plessis oraz stronnictwo filozoficzne parti philosophique z madame de Pompadour, przyjaciółką Voltaire'a, Diderota i les philosophes na czele.
W roku 1756 wybuchła wojna siedmioletnia. Jeszcze przedtem nastąpiło tzw odwrócenie przymierzy (renversment des alliances). Francja poparła dotychczasowego wroga - Austrię, a wystąpiła przeciw Prusom i Wielkiej Brytanii. Twórcami renversment des alliances byli madame de Pompadour i austriacki dyplomata (późniejszy kanclerz) Wenzel Anton von Kaunitz.
Wojna siedmioletnia zakończyła się w roku 1763 podpisaniem Traktatu Paryskiego. Francja musiała wyrzec sie swych posiadłości w Kanadzie (Nowa Francja, Akadia) i w Indiach (Pondicherry) na rzecz Brytyjczyków. Podczas tej wojny spotkało Francję upokorzenie, jakim była zwycięska dla Prusaków bitwa pod Rossbach na terenie Rzeszy Niemieckiej.

[edytuj] 1763-1774

Rezultatem wojny siedmioletniej był olbrzymi dług państwowy.
Sprawami gospodarczymi Ludwik XV nie lubił się zajmować. Pozostawiał je swym ministrom skarbu, którzy stosowali karkołomne eksperymenty finansowe, aby wyprowadzić budżet państwa z olbrzymiego zadłużenia.
Pod koniec swego panowania Ludwik XV rozwiązał spierające sie z nim parlamenty, które przywrócił dopiero jego następca. Ludwik XV zmarł w roku 1774.

[edytuj] 1774-1800

Ludwik XVI

W roku 1774 władze przejął Ludwik XVI. Rządził on zgodnie z metodami Oświecenia, zwracając uwagę na głos opinii publicznej i na upomnienia filozofów i fizjokratów, lecz mimo to właśnie wówczas nastąpił szereg niekorzystnych zdarzeń dla monarchii, z których najważniejszym był wielki kryzys ekonomiczny.
W 1775 r. Francja zaangażowała się w wojnę o niepodległość kolonii północnoamerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii, wysyłając siedmiotysięczny wojskowy korpus ekspedycyjny i finansując zakupy broni dla powstańców. Wojna zakończyła się w roku 1783 utworzeniem nowego państwa, Stanów Zjednoczonych Ameryki, a dla Francji dalszą ruiną finansów państwowych.
W zaopatrywanie buntowników amerykańskich zaangażowanych było wiele środowisk we Francji, między innymi loża masońska Les Neuf Sœurs.
W 1789 roku wybuchła Wielka Rewolucja Francuska, która pozbawiła króla władzy w roku 1792, a następnie życia w 1793. Za symboliczny początek rewolucji uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789, natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.

[edytuj] Społeczeństwo

[edytuj] Demografia i bezpieczeństwo

Na początku XVIII wieku francuscy Burbonowie panowali nad obszarem zamieszkałym przez około 18 milionów ludzi, pod koniec stulecia, przez ok. 22-23 miliony. Paryż początku XVIII wieku był drugim co do wielkości europejskim miastem liczącym około 360.000 mieszkańców. Miasto nie było specjalnie bezpieczne, o czym może świadczyć fakt śmierci kompozytora Jean-Marie Leclair 'a w 1764 roku. Ważna rolę odgrywał także potężne porty jak Bordeaux i Marsylia, liczące po około 100.000 mieszkańców z początkiem wieku, i mniejsze Boulogne i Calais. Handel miasta Bordeaux znajdował sie w przeważającej części w rękach Holendrów, a handel tkacki Lyonu w rękach hugenotów.

[edytuj] Bogactwo i edukacja

Najbogatszą częścią francuskiego społeczeństwa była nieliczna arystokracja licząca około 30.000 osób pod koniec stulecia. Wielu jednak arystokratów było zrujnowanych. Bogaci bywali także kupcy takich miast jak Lyon i Bordeaux.

Jezuici prowadzący większość szkół wyższych we Francji zostali w 1773 roku rozwiązani. Państwo z trudem radziło sobie z tym ubytkiem. Sam Voltaire był wychowankiem jezuickim.

[edytuj] Religia

Ruiny opactwa Port-Royal

W roku 1685 Ludwik XIV odwołał tzw. Edykt nantejski z roku 1598, pozwalający hugenotom na wiele swobód. Był to krok w celu utworzenia państwa jednolitego wyznaniowo. Hugenoci nie mogli wyjechać, ponieważ zakazał tego król, lecz i tak emigrowali do innych krajów europejskich spodziewając sie prześladowań. W roku 1709 zrównano z ziemią średniowieczne opactwo Port-Royal, z powodu głoszonego tam od XVII wieku jansenizmu. W roku 1761 w Tuluzie rozpoczął sie słynny Proces Jana Calasa, który zapoczątkował nową fale dyskusji na temat tolerancji religijnej.
Zmarły w roku 1715 François Fénelon propagował kwietyzm.

[edytuj] Armia

piechur francuski z roku 1745

Za całego panowania Ludwika XIV (1643-1715) armia francuska była najpotężniejsza w Europie. W 1700 liczyła ona 200.000 piechoty liniowej, do której w razie potrzeby mogła dołączyć milicja licząca około 60.000 żołnierzy. Regent Filip II Burbon-Orleański zmniejszył liczbę żołnierzy o 26.000 żołnierzy w ramach oszczędności państwowych. Za Ludwika XV Francja miała do dyspozycji około 150.000 żołnierzy. Było to nadal bardzo dużo, jedynie Imperium Habsburgów w XVIII wieku dysponowało większą armią.

patrz też Armia Francji w XVIII wieku

[edytuj] Flota

Jean-Baptiste Colbert stworzył flotę wojenną dosłownie z niczego w latach 70. XVIII wieku. Potężna colbertiańska flota została zniszczona w bitwie przy zatoce Vigo w 1702 roku. Nigdy już nie odzyskała dawnej świetności, choć nadal bywała groźnym przeciwnikiem dla wszechpotężnej floty brytyjskiej.

[edytuj] Czas wolny i sport

Charles Jean-Baptiste Fleuriau, hrabia de Morville

Elita Paryża XVIII wieku zajmowała się poszukiwaniem przyjemności (plaisir) i ucieczką przed nudą (ennui). Bezpośrednio po śmierci Ludwika XIV (1715) miasto ogarnął wir namiętnej zabawy. Paryżanie i dwór odreagowali w ten sposób surowe lata wpływów Markizy de Maintenon. Popularne były dyskusje literackie prowadzone w salonach, a także wyścigi konne, tenis i szermierka.

[edytuj] Britannica

Od roku 1715 do 1725 przebywał we Francji Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke. Wpłynął on na rozwój francuskiego Oświecenia tak jak po nim David Hume. Do Francji podróżowali też pisarze Tobias Smollett i Arthur Young. Znanym frankofilem brytyjskim był Horace Walpole.

[edytuj] Germanica

nieco przed rewolucją wytworzyło sie w Paryżu niemieckie środowisko, w którym znaczna rolę pełnił niemiecki pisarz Friedrich Melchior Grimm, który przez pewien czas protegował rodzinę Mozartów.

[edytuj] Polonica

Teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński stworzył własny polsko-francuski światek kulturalny w lotaryńskiej stolicy Nancy i do końca życia wspierał Polaków zwiedzających Francję.

[edytuj] Kultura

[edytuj] Literatura

Pierre de Marivaux

XVIII wiek to wielki okres literatury francuskiej, Tworzyli wówczas dramaturdzy Pierre de Marivaux i Pierre Beaumarchais, i powieściopisarze Abbé Prévost, Denis Diderot, Alexis Piron (1689-1773), Alain-René Lesage, Jean-François Marmontel, Jean-Baptiste Du Bos, mistrz powieści epistolarnej Pierre Choderlos de Laclos, kontrowersyjny hedonista Donatien Alphonse François de Sade, a także poeta Jean-Baptiste Rousseau i pamiętnikarz Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon (1675-1755). Bardzo modnym i cenionym pisarzem był zmarły jako 100-latek Bernard Fontenelle (1657-1757).

[edytuj] Oświecenie, filozofia i literatura polityczna

Élie Fréron

Monteskiusz

François-Marie Arouet, zwany Voltaire

W XVIII-wiecznej Francji istniały trzy skrzydła Oświecenia:

Skrzydło pierwsze przychylne wobec ancien régime'u reprezentowali apolityczni zwykle lub monarchistyczni popularyzatorzy wiedzy i naukowcy: Élie Fréron, Louis de Jaucourt, Monteskiusz.
Skrzydło drugie, filozofów przychylnych zwykle władzy i idei monarchii absolutnej i skupionych na walce z religią i przywilejami Kościoła, reprezentowali François-Marie Arouet, zwany Voltaire, Paul d'Holbach, Denis Diderot, Jean Le Rond d'Alembert. Po stronie tych myślicieli stanął królewski cenzor Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes (1721-1794).
Skrzydło trzecie stanowili radykalni przeciwnicy zarówno monarchii jak i Kościoła; demokraci i proto-socjalisci: Jean-Jacques Rousseau i Gabriel Mably. Wczesnym ich reprezentantem mógłby być nieprzejednany Bernard le Bovier de Fontenelle.

Louis de Jaucourt był najpłodniejszym z autorów Encyklopedii. Był autorem około 25% z ponad 70.000 wszystkich haseł jakie zawierała Encyklopedia. mógł sobie na to pozwolić ponieważ był niezależny finansowo. Ze względu na jego zaangażowanie i pracowitość nazywano go "niewolnikiem Encyklopedii". Starał sie być apolityczny ale w jego artykułach można dostrzec nieco antyklerykalizmu i sprzeciwu wobec handlu niewolnikami.

Czestą postawą wśród les philosophes tego wieku była anglomania (anglomanie), objawiająca sie w bezgranicznym uwielbieniu wszystkiego co angielskie, zwłaszcza angielskiego ustroju. Prym wśród anglomaniaków wiódł Voltaire. Louis de Jaucourt – dobrze znający Anglików członek Royal Society był bardziej sceptyczny.

Godny uwagi jest także Louis-Sébastien Mercier (1740-1814). W noweli z 1771 roku L'An 2440, rêve s'il en fut jamais ("Rok 2440: Marzenie jeśli kiedykolwiek jakieś było"), opisuje on przygody mężczyzny który zasypia po burzliwej dyskusji z pewnym filozofem i budzi się w Paryżu roku 2440. W tym roku wszystko miało być już uregulowane według poglądów liberalnych filozofów.

Inne stronnictwa polityczno-filozoficzne Francji tych czasów to:

Absolutyści i katolicy broniący monarchii: Pierre Desfontaines, Élie Fréron, Marc-René de Voyer de Paulmy d'Argenson i jego syn René Louis de Voyer de Paulmy d'Argenson.
Neofeudałowie francuscy walczący z centralizmem i egalitaryzmem Burbonów, lecz nie dostrzegający zwykle zagrożenia ze strony filozofów, którzy ostatecznie ich zniszczyli, np: Henri de Boulainvillers i Henri d’Antraigues.
Ekonomiści - fizjokraci tacy jak François Quesnay czy Anne Robert Turgot popierali ideę silnego absolutnego państwa, lecz nie przesądzali czy ma ono mieć charakter monarchiczny czy republikański.
Konserwatyści nowego typu (reakcja już na wydarzenia rewolucyjne) atakujący Oświecenie i deizm: Joseph de Maistre i jezuita Augustin Barruel.

[edytuj] Nauki ekonomiczne

François Quesnay

W XVIII naukę ekonomii we francji zdominował fizjokratyzm będący francuskim odpowiednikiem wolnorynkowych teorii angielskich. Fizjokratami byli min.: François Quesnay i Anne Robert Turgot.

[edytuj] Sztuka aktorska

W Paryżu od końca XVII stulecia funkcjonowały dwa znakomite teatry Comédie-Française i Comédie-Italienne. Nowością XVIII wieku był tzw. dramat mieszczański, w którym prym wiódł Pierre de Marivaux, który tworzył dla obu wspomnianych towarzystw teatralnych. Przybyły w roku 1762 do Paryża Wenecjanin Carlo Goldoni tworzył dla "Comédie-Italienne". Zdolnym dramaturgiem był też Alexis Piron i oczywiście wszechstronny Voltaire.

[edytuj] Historiografia

Wybitnymi historykami byli Henri de Boulainvillers i Emmanuel-Louis-Henri de Launay, hrabia d'Antraigues (neofeudałowie francuscy). Wielkie zasługi na polu historiografii miał Voltaire, czerpiący z wzorców angielskich.

[edytuj] Prasa

Élie Fréron

Journal des Savants

W roku 1724 Mercure Gallant zmienił swa nazwę na Mercure de France. Pierwsza gazeta codzienna we Francji Journal de Paris została po raz pierwszy wydana w roku 1777. Założyli ją Antoine Cadet de Vaux, Corrancez i Dussieux. stare czasopismo naukowe Journal des Savants, zostało w roku 1701 objęte królewskim patronatem. Pod koniec XVIII wieku większość gazet przejęli radykalni filozofowie. Walczył z nimi konserwatywny dziennikarz Élie Fréron na łamach swego L'Année littéraire- uważany przez Voltaire'a za największego wroga..

[edytuj] Malarstwo

We Francji XVIII wieku szczególnie rozkwitało malarstwo rokokowe, które reprezentowali tacy wybitni malarze jak: Jean Antoine Watteau, Jean-Honoré Fragonard i François Boucher. Znakomitym portrecistą był Hyacinthe Rigaud.

[edytuj] Architektura

Również architekturze szybko zatriumfowało rokoko. znakomitym architektem tych czasów był Juste Aurèle Meissonier.

[edytuj] Muzyka

Jean-Marie Leclair

Jean-Philippe Rameau

Michel Richard Delalande

Z twórców rodzimych na pierwszy plan wybijał się znakomity twórca oper Jean-Philippe Rameau, jeden za największych kompozytorów francuskich wszystkich czasów. Styl Rameau stanowił połączenie baroku z pre-klasycyzmem. W końcowym okresie rządów ludwika XIV wybijał sie Michel Richard Delalande. Ważnymi kompozytorami tego stulecia byli też Jean François Dandrieu, Louis-Claude Daquin, klawesynista François Couperin, organiści Louis-Nicolas Clérambault i Louis Marchand, gambiści Marin Marais, Antoine Forqueray, Jean-Baptiste-Antoine Forqueray, twórca sonat Jean-Marie Leclair i autor oper i oratoriów André Campra.
Paryski świat muzyczny nie był zamknięty na wpływy zewnętrzne. w Paryżu wydał (1763) swoje Pariser Quartette Georg Philipp Telemann. Inny Niemiec Christoph Willibald Gluck podbił Paryż dla muzyki klasycyzmu. Mozart jako dziecko również odniósł sukces w tym mieście.