Dwanaście prac Heraklesa

Z Wikipedii

Dwanaście prac Heraklesa (także Dwanaście prac Herkulesa) - kara za zamordowanie swojej rodziny, nałożona na herosa Heraklesa (w mitologii rzymskiej występuje jako Herkules) przez wyrocznie delficką. Zadania te miały przewyższać siły jednego człowieka. Herakles miał wykonać dziesięć takich prac, ale dwa nie zostały mu zaliczone, więc ich ostateczna liczba wyniosła dwanaście.

Pierwszym świadectwem przekazującym treść tego mitu jest cykl płaskorzeźb na dwunastu metopach w świątyni Zeusa w Olimpii. Czas powstania kamiennego dokumentu ocenia się na około 470 r. p.n.e. Od tamtej pory prace mają niemal tą samą kolejność.

Spis treści 1 Geneza prac 2 Dwanaście prac Heraklesa 2.1 Kolejność prac 2.2 Zabicie lwa nemejskiego 2.3 Zabicie hydry lernejskiej 2.4 Schwytanie łani kerynejskiej 2.5 Schwytanie dzika erymantejskiego 2.6 Oczyszczenie stajni Augiasza 2.7 Przepędzenie ptaków stymfalijskich 2.8 Schwytanie byka kreteńskiego 2.9 Schwytanie klaczy Diomedesa 2.10 Zdobycie przepaski Hippolity 2.11 Uprowadzenie trzody Geriona 2.12 Przyniesienie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd 2.13 Sprowadzenie Cerbera z Hadesu 3 Dwanaście prac Heraklesa w kulturze 3.1 Literatura 3.2 Malarstwo i rzeźba 3.3 Galerie 3.3.1 Greckie naczynia z malarstwem czerwono- i czarno-figurowym 3.3.2 Romańska mozaika z Llirii (Walencja, Hiszpania) 3.4 Kino i telewizja 4 Bibliografia 5 Przypisy

[edytuj] Geneza prac

Hera, nienawidząca Heraklesa,^[1] (Herkulesa) zesłała na niego obłęd, sprawiając, że patrząc na swoją żonę Megarę oraz dzieci, widział w nich swych największych wrogów. Podczas jednego z obrzędów, oczy Heraklesa nabiegły krwią. Wyjął strzałę z kołczanu i wymierzył w swoich synów.

Cytat z dramatu Herakles (w.971-976) Eurypidesa:

"...Nieprzytomni, biegną Tu, tam: do sukni przerażonej matki Jeden, a drugi chce się skryć za filar, Trzeci jak pisklę drży w cieniu ołtarza. „Ojcze, co czynisz?” - krzyczy matka. - „Dzieci Zabijasz!” Krzyczy zgromadzona reszta..." [2]

Ale Herakles nie zważa na wołania i zaślepiony swoim gniewem goni jednego ze swych synów wokół kolumny i wbija mu sztylet w serce. Drugiemu, schowanemu za ołtarzem, rozbija głowę kijem, gdy ten tuli się do jego nóg. Z trzecim dzieckiem Megara ucieka z pałacu i zatrzaskuje za sobą drzwi. Te jednak zostają wyważone i opętany zabija jedną strzałą i Megarę, i dziecko na jej rękach. Powstrzymuje go Atena gotowa do boju. Rzuca w Heraklesa wielkim kamieniem. Heros upada i zostaje przywiązany do wcześniej zwalonej kolumny. Po obudzeniu się widzi, co uczynił i pragnie popełnić samobójstwo. Zostaje jednak powstrzymany przez Tezeusza i przymuszony udaje się do wyroczni Delfickiej, by od Apollina poznać swoją karę. Miał udać się do Tirynsu, dawnej siedziby rodu Amfitriona (dlatego Herakles bywa czasem nazywany Alkidesem, po ojcu Amfitriona, Alkajosie) i pracując jako niewolnik wykonać 10 zadań dla tirynskiego i mykeńskiego króla Eurysteusa. Apollin spodziewał się, że tchórzliwy władca wymyśli dla herosa najtrudniejsze, wręcz niewykonalne, zadania.

[edytuj] Dwanaście prac Heraklesa

[edytuj] Kolejność prac

W przypadku analizy 12 Prac Heraklesa podstawową trudność stanowiło ustalenie prawidłowej, tudzież pierwotnej kolejności opisywanych prac. W opracowaniach współczesnych dwie pierwsze i sześć ostatnich występuje w kolejności zgodnej z autorami klasycznymi, Apollodorusem i Hyginusem. Cztery pozostałe zadania spotkać można w dowolnej kombinacji. ^[3]

L.p.	Apollodorus z Aten (ok.140 pne)	Diodorus Siculus (ok.60-20 pne)	G.J. Hyginus (64 pne-17 ne)	Eurypides (480-406 pne)
1	Lew nemejski	Lew nemejski	Lew nemejski	Lew nemejski
2	Hydra lernejska	Hydra lernejska	Hydra lernejska	Centauromachia
3	Łania kerynejska	Dzik erymantejski	Dzik erymantejski	Łania kerynejska
4	Dzik erymantejski	Łania kerynejska	Łania kerynejska	Klacze Diomedesa
5	Stajnie Augiasza	Ptaki stymfalijskie	Ptaki stymfalijskie	Zabicie Kyknosa
6	Ptaki stymfalijskie	Stajnie Augiasza	Stajnie Augiasza	Jabłka Hesperyd
7	Byk kreteński	Byk kreteński	Byk kreteński	Wygnanie piratów
8	Klacze Diomedesa	Klacze Diomedesa	Klacze Diomedesa	Ustawienie Filarów niebios
9	Pas Hippolity	Pas Hippolity	Pas Hippolity	Pas Hippolity
10	Stado Geryona	Stado Geryona	Stado Geryona	Hydra lernejska
11	Jabłka Hesperyd	Porwanie Cerbera	Jabłka Hesperyd	Stado Geryona
12	Porwanie Cerbera	Jabłka Hesperyd	Porwanie Cerbera	Porwanie Cerbera

[edytuj] Zabicie lwa nemejskiego

Pierwszą rzeczą, której zażądał Eurysteus, była skóra Lwa nemejskiego. Był to potwór, którego urodziła Echidna w związku z własnym synem Ortrosem; brat tebiańskiej Sfinks. Wychowany przez Selene (boginię księżyca) lub Herę, siał spustoszenie w dolinie Nemei, na północ od Myken. Jego skóra była odporna na wszelkie zadawane mu ciosy, dlatego Herakles nie zrobił mu krzywdy strzałami (odbiły się), mieczem (zgiął się na skórze lwa) ani maczugą (pękła na głowie zwierzęcia). Po wycofaniu się potwora do jaskini o dwóch wejściach, jedne z nich zawalił głazami, a sam drugim wejściem wszedł do jaskini i w ciemnościach udusił potwora. Przy zdejmowaniu skóry Herakles musiał posłużyć się pazurem bestii. Gdy zaniósł skórę zwierzęcia, przerażony Eurysteus schował się w pałacu i zakazał wpuszczania herosa do miasta, a wszystkie sprawy z nim załatwiał za pośrednictwem herolda Kupreusa. Kazał również wytopić wielką beczkę z brązu wielką i wkopać ją w ziemię, aby móc się w niej chować, ilekroć Herakles przebywał w mieście. Z odrzuconego "podarunku" Herakles zrobił sobie odzienie, a głowa bestii służyła mu jako szyszak.

[edytuj] Zabicie hydry lernejskiej

Drugim zadaniem Heraklesa było zabicie hydry lernejskiej - zabijającego trującym oddechem i jadem, wielkiego węża wodnego o dziewięciu głowach (w innych źródłach hydra miała po 50 lub 100 głów), z czego jedna z nich była nieśmiertelna. Miała ona swoją jamę na rozlewiskach Anymone, niedaleko Lerny w Argolidzie. Dzięki płonącym strzałom heros i jego pomocnik i przyjaciel, bratanek Jolaos wywabili potwora z jamy. Wstrzymując oddech, za pomocą miecza odcinał głowy potwora (w innych źródłach, Herakles za pomocą maczugi miażdżył głowy bestii), ale na miejscu odrastały kolejne. Na dodatek Hydra oplotła się wokół jednej nogi Heraklesa, a jej "pomocnik", Wielki Rak, za pomocą szczypiec wczepił się w drugą. Wtedy wierny pomocnik Jolaos zaczął wypalać miejsca ściętych głów, dzięki czemu przestały odrastać. W końcu heros odrąbał wszystkie głowy śmiertelne, a nieśmiertelną obciął i przygniótł wielkim głazem. Następnie rozpruł jej brzuch i w wylewającym się z niego jadzie zamoczył ostrza swych strzał. Wcześniej jednak pozbył się Wielkiego Raka, miażdżąc go maczugą. Hydrę i Raka bogowie przenieśli na nieboskłon, zamieniając ich w gwiazdozbiory (Rak stał się jednym ze znaków zodiaku). Zadanie nie zostało uznane, ponieważ Heraklesowi pomagał bratanek, dlatego heros musiał wykonać dodatkową pracę.

[edytuj] Schwytanie łani kerynejskiej

Trzecim zadaniem było schwytanie i sprowadzenie żywej Łani kerynejskiej - bardzo szybkiego zwierzęcia, o rogach ze złota i racicach z brązu; które było poświęcone Artemidzie. Artemis miała podobno takich siedem zaprzężonych w jej rydwanie, ale jedna z nich uciekła. Żyła ona górze Keryni, na północy Peloponezu. Herakles uganiał się za nią przez cały rok. Dopadł ją w Arkadii (w innych źródłach miało to miejsce w sadach Boreasza lub w krainie Hyperborejczyków - ludów północnych), gdy przeprawiała się przez rzekę Ladon. Zranił ją w nogę, związał i zaniósł na plecach do Myken. Po drodze spotkał Artemidę i jej brata Apollina. Bogini urażona zranieniem jej zwierzęcia już sięgała po łuk, ale Herakles wytłumaczył się rozkazem Eurysteusa. Uspokojona Artemida zażądała, by po pokazaniu Łani wypuścił ją na wolność. I tak też uczynił.

[edytuj] Schwytanie dzika erymantejskiego

Kolejnym (czwartym) zadaniem Heraklesa było schwytanie żywcem Dzika erymantejskiego - nadnaturalnej wielkości zwierzęcia siejącego spustoszenie na stokach arkadyjskiej górze Erymantos. Gonił on ludzi, aż umierali z wycieńczenia. Kiedy Herakles dotarł na miejsce, była zima. Wrzaskami wypłoszył zwierzę z legowiska i zagnał je w głęboki śnieg. Gdy ten zmęczony ucieczką ugrzązł w śniegu, Herakles zaplątał go w sieć i na plecach zaniósł do Eurysteusa. Malarze często przedstawiali Heraklesa, z zwierzęciem na ramieniu, nachylającego się nad ukrytym w beczce Eurysteusem.

[edytuj] Oczyszczenie stajni Augiasza

Piątym zadaniem, jakie zadał Heraklesowi Eurysteus, było oczyszczenie stajni Augiasza^[4] w ciągu jednego dnia, mające na celu upokorzenie herosa. Augiasz był synem Heliosa i dostał od ojca ogromne stado bydła, znane w całej Grecji. Lecz nigdy nie zlecił sprzątania swych stajni, obór i owczarni. Augiasz, w zamian za oczyszczenie pomieszczeń dla zwierząt obiecał Heraklesowi dziesiątą część swojego stada, na co heros wyraził zgodę. Dzięki umiejętnemu wykopaniu systemu rowów Herakles zmienił bieg pobliskiej rzeki (najprawdopodobniej chodziło tu o Alfejos lub Penejos). Obiecanej zapłaty jednak nie otrzymał. Kiedy powrócił do Myken, Eurysteus nie uznał mu tego zadania, ponieważ zgodził się przyjąć zapłatę (której nie otrzymał). Po skończeniu służby u Eurysteusa, Herakles podbił Elidę i zabił Augiasza i jego synów, prócz Fyleusa, który stanął po stronie herosa. W podzięce Herakles obsadził go na tronie Elidy.

[edytuj] Przepędzenie ptaków stymfalijskich

Szóstym zadaniem Heraklesa było przepędzenie wielkiej gromady ptaków gnieżdżących się w zaroślach na bagnach Stymfalos, w Arkadii. Nie wiadomo jak szkodziły ludziom. Może wyjadały okoliczne zasiewy, może ich pióra - ostre jak strzały - raniły ludzi z okolicznych miast i wiosek albo mogły żywić się ludzkim mięsem. Herakles widząc, że jest ich ogromna ilość, porzucił myśl wystrzelania ich łuku. Wypłoszył je drewnianą kołatką wykonaną przez Hefajstosa, podarowaną przez Atenę. Gdy ptaki wzbiły się w powietrze, większość z nich ustrzelił z łuku Herakles. Pozostała część poleciała na wyspę Aresa, gdzie zostały później wybite przez Argonautów.

[edytuj] Schwytanie byka kreteńskiego

Schwytanie żywcem Byka kreteńskiego było siódmą pracą Heraklesa. Niektórzy twierdzili, że to byk, który porwał Europę (przecząc w ten sposób micie, że tym bykiem był Dzeus), inni zaś, że to byk podarowany Minosowi, królowi Krety, przez Posejdona. Byk ten miał być złożony w ofierze bogu morza zaraz po wyłonieniu się z morskiej toni, lecz Minos zaniechał tego, dlatego byk uciekł i pustoszył Kretę tratując pola i sady, paląc wszystko co napotkał buchają ogniem ze swych nozdrzy. Obcował z królową Pazyfae, żoną Minosa. Urodziła bykowi potwora zwanego Minotaurem. Herakles popłynął na wyspę i poprosił króla o pomoc w łowach, lecz on odmówił. Herakles, jednak poradził sobie i na grzbiecie zwierzęcia popłynął do Myken. Eurysteus zatwierdził wykonanie zadania, po czym kazał zwierze wypuścić. Byk pustoszył teraz okolice Maratonu, dopóki nie zabił go Tezeusz.

[edytuj] Schwytanie klaczy Diomedesa

Ósmą pracą Heraklesa było schwytanie Klaczy Diomedesa, króla trackiego plemienia Bistonów, który karmił je ludzkim mięsem. Herakles na czele zastępu ochotników popłynął do Tracji (w innej wersji popłynął tam tylko ze swym ulubieńcem i przyjacielem - Abderosem), odpędził stajennych i pognał klacze ku statkowi. Jednak spostrzegłszy pościg, polecił Abderosowi pilnowanie klaczy, a sam (lub z pozostałymi członkami wyprawy) ruszył naprzeciw Bistonom i pokonał ich w walce. Po powrocie zorientował się, że klacze zjadły Abderosa (w innej wersji zabiły młodzieńca ciągnąc go po kamieniach, kiedy próbował je powstrzymać przed ucieczką). Opłakując młodzieńca założył w Tracji miasto Abderę. Niespokojnym klaczom Herakles rzucił na pożarcie ogłuszonego Diomedesa, dzięki czemu je uspokoił i mógł zawieźć na Peloponez. Po pokazaniu ich Kupresowi, wypuścił je niedaleko Olimpu, gdzie zostały zjedzone przez wilki.

[edytuj] Zdobycie przepaski Hippolity

Dziewiątym zadaniem Heraklesa było zdobycie przepaski Hippolity - królowej walecznych Amazonek. Przepaska ta miała dawać Hippolicie nadludzką siłę. W niektórych źródłach można dopatrzeć się podtekstu dotyczącego wojny płci, jakoby zdobycie przepaski królowej Amazonek było symbolem pokonania kobiet, które gardziły mężczyznami.

Kiedy Herakles przybył do ich królestwa, nad Morzem Czarnym, Hippolita przyjęła go życzliwie, a kiedy ją w sobie rozkochał, obiecała oddać Heraklesowi przepaskę. Wtedy Hera pod postacią jednej z Amazonek wznieciła bunt przeciwko Heraklesowi. Rozegrała się walka, w której poległa Hippolita. Z jej martwego ciała Herakles zdjął przepaskę i wrócił na Peloponez. W innej wersji mitu, Hippolita oddaje Heraklesowi przepaskę, w podzięce z uwolnienie przywódczyni jednego z zastępów Amazonek - Melanippe.

Wracając na Peloponez, Herakles przybył do Troi ogarniętej zarazą i nawiedzaną przez potwora morskiego. Powodem tych zdarzeń było oszustwo króla trojańskiego, Laomedonta, gdyż ten nie zapłacił Apollinowi i Posejdonowi za pomoc przy budowaniu Troi. Jedynym wyjściem było oddanie córki króla, Hezjone na pożarcie potworowi. Nagą i przykutą do skały zastał Herakles przybywając do Troi. Zaoferował królowi uratowanie córki w zamian za jej rękę i nadzwyczajne klacze należące niegdyś do Trosa, ofiarowane mu przez Dzeusa w zamian za Ganimedesa. Po uratowaniu Hezjone, Laomedont ponownie okazał się oszustem i nie zapłacił herosowi. Po zakończeniu służby u Eurysteusa, Herakles podbił Troję i zabił Laomedonta z łuku.

[edytuj] Uprowadzenie trzody Geriona

Zadaniem dziesiątym było uprowadzenie trzody Geriona (Gerionessa) - potwora, który posiadał trzy głowy, trzy torsy, sześć rąk i jedną parę nóg. Daleko na zachodzie, na wyspie Erytei otoczonej wodami Okeanosa miał wspaniałe stada czerwonego bydła. Stada były strzeżone przez pasterza Eurytiona i dwugłowego psa Ortosa, syna Echidny i Tyfona. Aby tam dotrzeć, Herakles przemierzył pustynie północnej Afryki, aż dotarł do dzisiejszej Cieśniny Gibraltarskiej i ustawił tam "słupy Heraklesa" (Gibraltar i Ceuta). Z powodu gorąca, sięgnął po łuk i wymierzył w tarcze słoneczną. Zanim wystrzelił, Helios ostrzegł go, by tego nie robił, a gdy skruszony Herakles opuścił łuk, Helios udzielił mu nagrody. Pozwolił mu w swej czaszy, którą podróżuje, po zmierzchu, z zachodu na wschód, dotrzeć na Eryteę i przetransportować stamtąd woły Geriona. Po dotarciu na wyspę, wywęszył Heraklesa Ortos, ale Herakles zmiażdżył jego głowy maczugą. Podobnie stało się z Eurytionem, który przybiegł zaalarmowany szczekaniem psa. Natychmiast po tym zdarzeniu, Herakles rozpoczął spędzanie wołów do czaszy Heliosa. Lech pasterz z sąsiedniego pastwiska, Menojteus, pasący stada Hadesa powiadomił Geriona, a gdy ten przybiegł bronić swego stada, Herakles zabił go zatrutymi strzałami.

Wraz z wołami dopłynął do Tartessos (fenickiej kolonii na płw. Iberyjskim) i tam oddał czaszę Heliosowi. Popędził je przez tereny dzisiejszej Hiszpanii i południowej Francji. Gdy dotarł na północ Włoch, napadli na niego Ligurowie, ale Herakles odpierał ich ataki, dopóki nie skończyły mu się strzały. Wtedy poprosił swego ojca, Dzeusa o pomoc, a ten zesłał na Ligurów deszcz kamieni.

Gdy dotarł do miejsca, gdzie później założono Rzym, spotkał potwora Kakusa, syna Hefajstosa. Gdy stwór ten ukradł część wołów i ukrył się w swej jamie pod Palatynem, Herakles wstrząsnął wielką skałą, wyrwał ją i rzucił w rzekę. Sztucznie stworzone fale popędziły wstecz i rozbiły głaz, zasłaniający wejście do groty potwora. Kakus utknął miedzy skałami, a Herakles ciskał w niego czym popadnie. W samoobronie potwór osnuł się dymem, ale herosowi nie przeszkodziło to udusić bestię.

Następnie król Sycylii, Eryks nie chce oddać Heraklesowi wołu, który zagubił się i trafił na wyspę. Eryks przegrywa trzy razy w zapasach z Heraklesem i zostaje przez niego zabity. Podróż przez Morze Jońskie zostaje uniemożliwiona przez Herę, więc musiał iść drogą okrężną przez Trację. Kiedy w końcu dociera do Myken, Eurysteus składa je w ofierze Herze.

[edytuj] Przyniesienie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd

Kolejnym, jedenastym zadaniem było przyniesienie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd - cór wieczoru. Nimfy te o imionach Hespere, Ajgle i Eryteis; opiekowały się sadem w którym rosły drzewa rodzące złote owoce. Był to prezent dla Hery od Gai, z okazji jej zaślubin z Dzeusem. Hera, nie ufając nimfom, kazała smokowi Ladonowi, synowi Echidny i Tyfona, strzec ogrodu przed intruzami jak również przed łakomstwem Hesperyd.

Herakles nie znał położenia ogrodu. Znał je tylko starzec morski, Nereus, który uciekał każdemu, który chciał się go o coś zapytać. Na rzeką Erydan, Herakles schwytał śpiącego starca, związał i nie puszczał, dopóki on nie powiedział gdzie znajduje się ogród - daleko na zachodzie. Kiedy wędrował przez Libię spotkał giganta Anteusza, syna Posejdona i Gai. Nie można go było go pokonać, bo gdy tylko dotykał ciała matki - Ziemi, odzyskiwał siły. Herakles pokonał go podnosząc ku górze i mocno ściskać, aż gigant wyzionął ducha.

Następnie powędrował do Egiptu - na wschód (źródła nie podają dlaczego). Panował tam król Busiris, również syn Posejdona. Panował wtedy w Egipcie głód, a nadworny wróżbita, Cypryjczyk Frazjos przepowiedział, że trzeba złożyć ofiarę Dzeusowi ze wszystkich cudzoziemców znajdujących się w Egipcie i z rozkazu Busirisa został stracony jako pierwszy. Kiedy Herakles zawitał do tegoż kraju, pojmano go i zaprowadzono pod ołtarz. Tam zerwał łańcuch i sam zabił na ołtarzu króla i jego syna.

Z Egiptu udaje się w stronę Kaukazu. Tam ratuje tytana Prometeusza z odwiecznej męki. Następnie skierowuje się na zachód i na górze Foloe, niedaleko góry Erymantos spotkał się z dużą grupą centaurów. U dzikiego centaura Folosa, otworzył kadź w winem przeznaczonym tylko dla pół-ludzi pół-koni. Zbierająca się banda centaurów została pokonana, a niedobitków Herakles ściga, aż do Maleii, gdzie z łuku zbija uciekinierów i przez przypadek rani Chirona - jedynego nieśmiertelnego centaura, nauczyciela herosów. W tym momencie nastąpiła zamiana: Chiron oddał nieśmiertelność Prometeuszowi i sam odszedł do Hadesu. Prometeusz wdzięczny udziela Heraklesowi cennej rady, aby nie szedł sam do ogrodu Hesperyd, ale umówił się z Atlasem, żeby on tam poszedł, a w zamian potrzymał przez moment sklepienie niebieskie. Stosując się do tej rady, zamienił się z Atlasem miejscami. Gdy Atlas wrócił ze złotymi jabłkami, nie chciał z powrotem przyjąć tego wielkiego ciężaru. Herakles posłużył się podstępem i mówiąc Atlasowi, że chce sobie podłożyć poduszkę, ucieka z jabłkami, kiedy tytan wziął niebo znów na swoje barki. Eurysteus bał się posiadać osobistą własność bogów, oddał je herosowi, a ten Atenie, aby zaniosła je z powrotem.

[edytuj] Sprowadzenie Cerbera z Hadesu

Ostatnim zadaniem Heraklesa było zejście do podziemi i przyprowadzenie z zaświatów trzygłowego psa - Cerbera. Wcześniej heros udał się do Eluisis, aby oczyścić się ze skazy, związanej z centauromachią. Po obrzędzie oczyszczenia, schodzi do Hadesu przez pieczarę na półwyspie Tajnaron. Już na początku spotyka duszę Meduzy, jak również inne "istoty". Zabija więc jednego z wołów i napaja dusze krwią. Znów spotkał się z Menojteusem, pasterzem bydła Hadesa z wyspy Erytea. Tym razem pogruchotał mu żebra, ale nie zabił go, gdyż prosiła o to Persefona, żona Pana podziemi. Stając przed Hadesem i Persefoną prosi ich o możliwość wykonania zadania. Hades zgadza się pod warunkiem, że Herakles nie użyje żadnej broni. Herakles chwycił mocno bestie i mimo że Cerber chłoszcze go wężowatym ogonem, wyciągnął na powierzchnie gdzieś w Argolidzie. Zaprowadził go do Myken, gdzie wypuścił bestie, kiedy usłyszał od tchórzliwego Eurysteusa, że wykonał wszystkie zadania i jest wolny.

[edytuj] Dwanaście prac Heraklesa w kulturze

Dwanaście prac Heraklesa jest częstym motywem w różnych tekstach kultury. Wykonując niemożliwe do wykonania dla zwykłych ludzi prace, przeszedł do wierzeń i historii jako symbol siły, męstwa i odwagi; obrońca ludzi, pogromca potworów. Mit o ustawieniu „Słupów Heraklesa”, który jest bezpośrednio związany z mitem o Dwunastu Pracach, na stałe przeszło do kultury, jako inne nazwy Gibraltaru i Ceuty, brytyjskiej i hiszpańskiej eksklawie nad Cieśninie Gibraltarskiej, a powiedzenie „’’’Stajnie Augiasza’’’” spotykane jest w wielu narodach, jako określenia wyjątkowo dużego bałaganu. Dzięki Cesarstwu rzymskiemu motyw ten, jak i całość postaci Heraklesa, stał się jeszcze bardziej popularny, nie tylko na terenie Cesarstwa, ale również na terenach poza Rzymem, m. in. wykuwano monety z podobiznami Heraklesa i zadaniami, które wykonał.

[edytuj] Literatura

W starożytności motyw ten był jednym z najczęściej występujących w literaturze. Najwięcej i najdokładniej napisał o karze dla herosa, Eurypides, w swoim dramacie „Herakles”. Motyw ten wspominali również Wirgiliusz w Eneidzie, Homer w Iliadzie i Odysei, Hezjod w Teogonii, Pindar w trzeciej Odzie olimpijskiej, Apollodoros i inni. W czasach Dwanaście prac powróciło w czasach odrodzenia min. w poemacie Hercules Georga Stiernhielma. Z najbardziej znanych twórców dzisiejszej hermeneutyki i mitografii tym tematem zajmowali się m. in. Károly Kerényi, Robert Graves, Michael Grant oraz polscy twórcy: Zygmunt Kubiak, Jan Parandowski, Wanda Markowska, Zbigniew Herbert. Motyw ten został również wykorzystany przez Howarda Waldropa w noweli Dwanaście ciężkich prac, Agathę Christie w zbiorze opowiadań Dwanaście prac Herkulesa, jednej z powieści opisujących przygody Herkulesa Poirot.

[edytuj] Malarstwo i rzeźba

W malarstwie i rzeźbie pokazywany jako rosły i umięśniony mężczyzna walczący z bestią, najczęściej z lwem nemejskim lub hydrą. W Grecji znaleziono naczynia z podobiznami dwunastu prac. Dzięki Cesarstwu rzymskiemu motyw ten rozprzestrzenił się dzięki romanizacji podbitych narodów. Dwunastoma pracami zajmowali się malarze, tj. Frederic Leighton, Adolf Schmidt, Antonio Polaiuolo (Herakles i Hydra), Francisco de Zurbaran (Herkules zwalcza hydrę lernejską, Herkules niszczy lwa z Nemei), Albrech Burer (Herkules i ptaki stymfalijskie).

[edytuj] Galerie

[edytuj] Greckie naczynia z malarstwem czerwono- i czarno-figurowym

Herakles walczący z hydrą (u stóp Heraklesa widać wspomnianego wcześniej raka/kraba)	Herakles ze złapaną łanią kerynejską. Z lewj strony stoi Atena, a z prawej Artemida.	Krater z namalowanym Heraklesem i ptakami stymfalijskimi	Znaleziony w Atenach kalpis, pokazujący walkę Heraklesa z bykiem kreteńskim
Herakles i Hippolita	Walka Heraklesa z Gerionem	Herakles i Cerber

[edytuj] Romańska mozaika z Llirii (Walencja, Hiszpania)

Herakles i lew nemejski	Herakles i hydra lernejska	Herakles i ptaki stymfalijskie	Heraklesi i byk kreteński
Herakles i klacze Diomedesa	Herakles w sadzie Hesperyd	Herakles i Cerber

[edytuj] Kino i telewizja

W kinematografii najbardziej znany był serial Hercules: The Legendary Journeys (w Polsce: Herkules) z Kevinem Sorbo w roli głównej. Motyw ten był również wykorzystany w filmach animowanych: Herkules Walta Disneya i Dwanaście prac Asteriksa w reżyserii Alberta Uderzo i René’go Gościnny. Podróżująca w czasie Myszka Mickey pomogła Herkulesowi ujarzmić Cerbera za pomocą radia.

[edytuj] Bibliografia

• Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Wyd. Świat Książki Warszawa 2005 ISBN 83-247-0125-7
• Kopaliński Z., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Wyd. Wiedza Powszechna Warszawa 1994 ISBN 83-214-0839-7
• Praca Zbiorowa, Encyklopedia Britannica, Wyd. KURPISZ S.A. Poznań 2006 ISBN 83-60563-18-7

Przypisy