Gmina Pyrzyce

Według danych z 30 czerwca 2004², gminę zamieszkiwało 19 699 osób. Gmina jest 52 pod względem powierzchni i 17 pod względem ludności gminą w województwie (na 114 gmin).

Spis treści

1 Struktura powierzchni
2 Demografia
3 Historia
4 Zabytki
5 Położenie
6 Przyroda i turystyka
7 Kultura
8 Gospodarka
9 Komunikacja
10 Miejscowości
11 Sąsiednie gminy
12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, gmina Pyrzyce ma obszar 204,4 km², w tym:

użytki rolne: 85%
użytki leśne: 1%

Gmina stanowi 28,17% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	19 699	100	9 992	50,7	9 707	49,3
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	96,4		48,9		47,5

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1 235,45 zł.

Gminę zamieszkuje 49,1% ludności powiatu.

[edytuj] Historia

Geograficzne i historycznie ziemia pyrzycka związana jest z Pomorzem Zachodnim. Tutaj w roku 1124 z inicjatywy króla Bolesława Krzywoustego przybyła misja chrystianizacyjna biskupa Ottona z Bambergu, która dokonała chrztu pierwszych chrześcijan na Pomorzu Zachodnim.

Pyrzyce są jednym z najstarszych ośrodków osadnictwa miejskiego. W IX wieku istniał tu gród, który był centrum plemiennym pyrzyczan. O ważnej pozycji gospodarczej grodu zadecydowało jego położenie na zbiegu ważnych szlaków handlowych z Wielkopolski i Magderburga do ośrodków nadbałtyckich oraz otaczające go urodzajne czarne ziemie. Uprawiano tu pszenicę, a okolice zwane były ziemią pszeniczną - stąd też nazwa wywodząca się prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa "pyra" - "pszenica".

W latach 1235-1240 obok grodu i podgrodzia koloniści niemiecy założyli osadę, która w 1263 r. od księcia Barnima otrzymała pełne prawa miejskie. Miasto zostało otoczone zespołem fortyfikacji: wałami, fosą i murami z dwiema bramami. Pyrzyce miały liczne przywileje cechowe i prawo bicia własnej monety. Były ośrodkiem rzemiosła, a zwłaszcza sukienictwa i tkactwa.

Rozkwit miasta był hamowany przez liczne pożary i grabieże wojenne. Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) stanowiła najczarniejszy okres w historii miasta. Od 1653 r. Pyrzyce należały do Brandenburgii, później do Prus. Od końca XVIII wieku rozwijał się przemysł - głównie przetwórstwo rolne. W 1882 r. rozbudowano linię kolejową do Stargardu i Kostrzyna, później do Godkowa i Gryfina. Okres intensywnego rozwoju został przerwany wybuchem II wojny światowej, w wyniku której 90% miasta uległo zniszczeniu.

[edytuj] Zabytki

Pyrzyce

Mury Obronne z XIII wieku o długości 2000 m, w XV wieku podwyższono je do wysokości 7-9 m, rozbudowano przedbramia, baszty i czatownie. Po 1650 r. część czatowni zmieniono na domy dla biedoty. Po wojnie część murów odrestaurowano. Do dziś zachowały się baszty: Sowia, Prochowa, Lodowa, Pijacka, Mnisza.
Wały z XIII w. otaczały miasto na długość 2250 m. Razem z fosą i stawami młyńskimi stanowiły dostateczne zabezpieczenie. W latach 1830-1845 zostały zamienione na promenadę spacerową. Fosy zostały częściowo zakopane i zamienione na ogrody.
Katedra dawniej pod wezwaniem św. Maurycego - po raz pierwszy wzmiankowany w 1312 r. w XIV wieku, zniszczony kilkakrotnie przez pożary, odbudowywany, po raz ostatni zniszczony w 1945 r. i odbudowany w latach 1958-1964 (z wyjątkiem wieży wschodniej). Wieżę zachodnią odbudowano w latach 1975-1976, w lipcu 1987 r. pokryto ją blachą miedzianą; w ścianie frontowej zachowane partie granitowe, w południowej ścianie dwa gotyckie portale, w ołtarzu głównym tryptyk z kaplicy cmentarnej w Gryficach; w prezbiterium witraże Joanny Spychalskiej ze Szczecina i Marii Uspińskiej z Warszawy. Od 1958 r. nosi wezwanie Wniebowzięcia NMP.

Kościół pw. św. Ottona
Brama Bańska zbudowana w latach 1260-1270 jako trzypiętrowa, w 1450 r. podwyższona do pięciu pięter, uległa zniszczeniu w 1945 r. Po wojnie częściowo zrekonstruowana.
Brama Szczecińska wzniesiona w XV wieku do pięciu pięter - zniszczona w 1945 r. Po wojnie odbudowana do pierwszego piętra.
Baszta Sowia
Baszta Lodowa XV-XVI w.; dawne lochy w dolnej kondygnacji wynajęte w XIX wieku na zamrażalnię mięsa; odbudowana w latach osiemdziesiątych.
Baszta Prochowa pierwotnie czatownia, w XV-XVI wieku przerobiona i podwyższona; zrekonstruowana.
Baszta Bluszczu (Połówka, Łukowa, Śpiącej Królewny) przerobiona w XV w. z półokrągłej czatowni; obecnie zniszczona, nie zadaszona.
Baszta Pijacka XV wiek; średnowieczna "izba wytrzeźwień" uszkodzona w 1945 r. odbudowana przez p. W. Kowalskiego w latach 1989-1990.
Ruiny Baszty Mniszej
Kaplica Św. Ducha z II poł XII w. Od strony południowej przylegał do niej szpital-przytułek. Zniszczona w 1945 r., odbudowana w latach 1967-1969 i zaadaptowana na siedzibę biblioteki.
Studzienka wzniesiona w miejscu Świętego Źródełka, z którego czerpał wodę św. Otton podczas chrztu pyrzyczan w 1124 r. Obudowa studzienki powstała w 1824 r.
Kościół poaugustiański najstarszy kościół Pyrzyc, zbudowany w II poł. XIII w. na planie prostokąta z cegły; posiada elementy wczesnogotyckie, barokową wieżę z XVIII w.
Ratusz wzmiankowany w XIII w., kilkakrotnie niszczony przez pożary, odbudowany. W wieku XVI uchodził za największy i najpiękniejszy na Pomorzu Zachodnim; elementy zabytkowe zachowane na poziomie piwnic.

Brzesko

Kościół z przełomu XIII i XIV w., przebudowany w XV w. W XVII w. otrzymał nowe wyposażenie, w tym ołtarz, ambonę oraz zdobiony malwidłami i rzeźbami drewniany strop w formie sklepienia krzyżowo-żebrowego. Po pożarze wieży kościelnej postawiono wolno stojącą dzwonnicę. Teren dawnego cmentarza w przykościelnego otoczony jest kamiennym murem (XVII-XIX w.), w którym rozmieszczono trzy bramki flankowe czworobocznymi filarami.

Czernice

Dwór o dobrze zachowanej formie architektonicznej obecnie jest siedzibą Domu Dziecka. Postawiona w 1913 r. dwukondygnacyjna budowla z łanym dachem jest zdominowana czworoboczną.

Krzemlin

XVIII-wieczny dwór murowany z cegły, parterowy, pokryty łamanym dachem, z 11-osiową fasadą z zachowanym (odtworzonym) barokowym wystrojem.

Mielęcin

Kościół parafialny z XVI w. - murowana budowla, przebudowana w XVIII w. (dostawiono drewnianą barokową wieżę) i w II poł. XIX w.
Stacja kolejowa na linii Pyrzyce-Lipiany (1897 r.) obejmująca budynki z końca XIX w., mur z cegły. Jest to typowa architektura dworcowa z końca XIX i początku XX w.
Pałac i park pałacowy - dwukondygnacyjny neoklasycystyczny pałac o ceglanym licu na kamiennym cokole z czworoboczną wieżą pięciopoziomową z końca XIX w. otoczony parkiem. Podczas budowy nowego pałacu w końcu XIX w., od drogi do pałacu poprowadzono aleję lipową, przed fsadą pałacu powstał gazon obsadzony szpalerem cisów. W parku posadzono dzrzewa liściaste i iglaste rodzimego i obcego pochodzenia.

[edytuj] Położenie

Miasto i gmina Pyrzyce są położone w województwie zachodniopomorskim, przy międzynarodowej drodze E-65, w odległości 45 km od Szczecina, 30 km od Stargardu Szczecińskiego, 60 km od lotniska w Goleniowie, 150 km od Berlina. W oddalonym o 50 km Kołbaskowie znajduje się najbliższe przejście graniczne (Polska-Niemcy). Położenie geograficzne gminy Pyrzyce warunkuje rozwój gospodarczy. Powierzchnia gminy wynosi 205 km², z czego 39 km² przypada na miasto. Obszar ten zamieszkują 19.975 osoby, z czego w mieście mieszkają 12.908. Gmina administracyjnie podzielona jest na 21 sołectw. Jest gminą typowo rolniczą, gdzie dominują wysokiej jakości czarnoziemy, zaliczane do II klasy bonitacyjnej. Z uwagi na tak urodzajne i płodne gleby ziemia Pyrzycka nazywana jest spichlerzem ziemi zachodniopomorskiej.

[edytuj] Przyroda i turystyka

Gmina Pyrzyce usytuowana jest na ważnym i licznie uczęszczanym szlaku turystycznym. Zadziwiające jest bogactwo przyrody regionu. Przy drodze Grzędziec-Czernice w 1975 r. założono rezerwat rośliności stępowej "Brodogóry", w którym najcenniejszymi gatunkami są: gorysz siny, czyściec kosmaty, czyściec prosty, fiołek pagórkowy, przetacznik pagórkowy, dzwonek boloński, dzwonek syberyjski, pierwiosnek lekarski. Ornitolodzy od lat postulują utworzenie Parku Krajobrazowego w związku z ostoją ptaków "jezioro Miedwie", chroniącego miejsca lęgowe rzadkich gatunków ptaków, głównie: derkacza, kulika wielkiego, kszyka, krwawodzioba, czajki, żurawia, błotniaka stawowego, błotniaka zbożowego i błotniaka łąkowego. Ponadto 2 aleje i 2 drzewa pojedynczo rosnące są zajerestrowane jako pomniki przyrody. Pomimo zniszczeń wojennych 1945 r. zachowała się część zabytków architektury. W rejestrze Konserwatora Zabytków znajdują się parki podworskie w: Ryszewku, Żabowie, Pyrzycach, Mechowie, Krzemlinie, Mielęcinie, Nowielinie.

[edytuj] Kultura

Pyrzycki Dom Kultury prowadzi działalność w zakresie upowszechniania kultury oraz amatorskich zespołów artystycznych. Corocznie organizuje konkursy: plastyczny, Pisanki i Palmy Wielkanocnej, Jesienna Ikebana oraz Świąteczny Stroik, którym towarzyszą wystawy pokonkursowe. Jest również organizatorem wystaw i koncertów zawodowych artystów. Przy PDK działają cztery zespoły folklorystyczne:

Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Pyrzyckiej (powstał w 1966 r.) - w swoim dorobku posiada Dyplom Ministra Kultury i Szcztuki, odznakę "Gryfa Pomorskiego", nagrodę artystyczną Miasta i Gminy Pyrzyce, medal za zasługi dla kultury pyrzyckiej przyznany przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Pyrzyckiej oraz liczne nagrody i wyróżnienia na wielu przeglądach i festiwalach; zespołowi przygrywa 6-osobowa kapela ludowa;
Zespół Śpiewaczy "Bandoska", działający w Mielęcinie od 1981 r.;
Regionalny Zespół Śpiewaczy "Kresowianka" w Letninie od 1983 r. upowszechniający pieśni i obrzędy z rejonu Milatycz koło Lwowa - dwukrotny laureat Festiwalu Śpiewaków i Kapel Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą oraz Spotkań Zespołów Śpiewawczych "Ziemia i Pieśń" w Szprotawie;
Zespół Folklorystyczny "Macierzanka" w Żabowie, od 1999 r. prezentujący pieśni i melodie z różnych regionów Polski.

Obecnie przy PDK działają również dwa zespoły wokalno-instrumentalne oraz odbywają się zajęcia Koła Elektroakustyki i Światła.

Od 1980 r. PDK jest organizatorem Pyrzyckich Spotkań z Folklorem. Od 1992 r. festiwal ma charakter międzynarodowy i jest organizowany pod patronem Międzynarodowego Stowarzyszeniua Festiwali Folklorystycznych i Sztuki Ludowej C.I.O.F.F. Pyrzyce są jednym z czternastu miast w Polsce, w którym odbywają się tego typu imprezy. Corocznie na pyrzyckiej estradzie występują ok. 1200-1500 wykonawców z różnych regionów Polski i świata. W 20-letniej historii festiwalu wystąpiło 709 zespołów, w tym 36 z Europy, Azji i Stanów Zjednoczonych. Festiwalowi towarzyszą wystawy twórców ludowych, plenery malarskie, rzeźbiarskie oraz barwny kiermasz.

Wielokierunkową działalnośc artystyczną i naukową od 1972 r. prowadzi Młodzieżowy Dom Kultury w Pyrzycach. Swym oddziaływaniem obejmuje on dzieci, młodzież szkolną i pozaszkolną oraz dorosłych, kształtując przyszłych twórców i odbiorców kultury. Znany jest z doskonałej organizacji imprez kulturalnych i artystycznych. Oferta programowa placówki obejmuje wiele form: Zespół Pieśni i Tańca "Małe Pyrzyce", Dziecęca Kapela Ludowa zespoły wokalne "Mamusia Patrzy", "Melissy", "Wesołe Nutki", "Groszki", "Biedronki", zespoły muzyki rockowej i instrumentalnej oraz koła zainteresowań: plastyczne, teatralne, krawiecko-hafciarskie, rzeźby i korzenioplastyki, fotografii i gospodarstwa domowego. Korzysta z nich rocznie ok. 420 osób.

[edytuj] Gospodarka

Na terenie Pyrzyc działa posterunek celny oraz agencja celna Euro-top, jak również firmy spedycyjne, transportowe, liczne banki i restauracje. Powiatowy Urząd Pracy udzielający pożyczek i kredytów, a także zapewniający wyszkolenie kadry pracowniczej na potrzeby podmiotów gospodarczych. Na terenie gminy znajduje się kilka szkół podstawowych oraz szkoły średnie. Od 1998 r. funkcjonuje oddział Akademii Rolniczej w Szczecinie.

Od kilku lat Pyrzyce współpracują na wielu płaszczyznach (kultura i sztuka, nauka języków, ochrona środowiska i działania proekologiczne, wystawy, opieka społeczna, sport i gospodarka) z dwoma zaprzyjaźnionymi miastami: Korbach w Niemczech i Hörby w Szwecji. Wspólnie ze szwedzkimi partnerami wybudowano wzorcową przyzagrodową oczyszczalnię ścieków w miejscowości Turze.

O wszystkich wydarzeniach w gminie, a także innych ciekawostkach, mieszkańcy mogą dowiedzieć się z prasy lokalnej. Od kwietnia 1991 r. ukazuje się gazeta samorządowa "Gazeta Ziemi Pyrzyckiej", przygotowywana przez Wydawnictwo Gazet Ziemi Pyrzyckiej, natomiast od 1999 r. wydawany jest tygodnik powiatowy "7 Dni Pyrzyc".

Infrastruktura techniczna w mieście i na terenach wiejskich umożliwia uruchomienie nowych inwestycji gospodarczych. Dla ich rozwoju nie bez znaczenia jest niski koszt pozyskania terenów, dobry klimat, sprawna obsługa administracyjna, preferencje podatkowe dla podmiotów gospodarczych. W 1996 r. w mieście uruchomiono ekologiczną ciepłownię geotermalną. Nadwyżki energii można wykorzystać do budowy zakładów balneologicznych. Ciepłe wody czerpane z głębokości 1600 m są zarazem leczniczymi solankami. Są to wody chlorowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, żelaziste, magmowe, borowe, które mogą być wykorzystane do leczniczych kąpieli mineralnych oraz inhalacji. Zabiegi lecznicze z zastosowaniem solanki mogą służyć leczeniu schorzeń narządów ruchu, zwyrodnień, stanów pooperacyjnych, rekonwalensencji. Do pełnego wykorzystania właściwości leczniczych i profilaktycznych solanki, najkorzystniejsze byłoby wybudowanie Centrum Rekreacyjno-Rehabilitacyjnego, które składałoby się z urządzeń terenowych(park uzdrowiskowy z tężnią, tereny rekreacyjny nad jeziorem miejskim), z części basenowo-rehabilitacyjnej i hotelu uzdrowiskowego. Dlatego też władze gminy kładą nacisk na zagospodarowanie terenów wokół geotermii na cele turystyczno-rekreacyjne, poszukują inwestorów zagranicznych i krajowych. Nadwyżki energii geotermalnej mogą być również wykorzystane dla przetwórstwa rolnego (suszarnie, ogrodnictwo, szklarnie), a także dla zasilania chłodni spożywczych, które mogą stanowić zaplecze dla portów morskich. W związku z powyższym gmina utworzyła grupę kapitałową, otwartą dla nowych udziałowców zainteresowanych inwestowaniem na tych terenach. Do zagospodarowania są tereny wokół geotermii w sąsiedztwie jeziora miejskiego (10 działek o ogólnej powierzchni 73,109 ha), działki o powierzchni 200 ha w miejscowości Giżyn wokół jeziora Miedwie. W Urzędzie Miejskim w Pyrzycach zainteresowani uzyskają informacje na temat terenów przeznaczonych pod inwestycję, możliwości współpracy z miejscowymi firmami, możliwości pozyskania pożyczek i kredytów.

Specyfiką gminy jest jej położenie w strefie ochronnej jeziora Miedwie, stanowiącego ujęcie wody pitnej dla Szczecina. Zobowiązuje to Pyrzyce do likwidacji emisji zanieczyszczeń do gleby, wód i atmosfery. Miasto posiada oczyszczalnię ścieków wraz z przepompownią i kolektorami przesyłowymi, kanalizacją ogólnosprawną oraz magistralę przesyłową gazu ziemnego, rozbudowaną sieć telefoniczną, stację elektroenergetyczną. Gmina zaopatrywana jest w wodę głównie z 10. wodociągów grupowych i pojedynczych. Władze gminy planują modernizację stacji uzdatniania wody oraz wymianę sieci wodociągowej w mieście. W ramach ochrony gleby prowadzona jest budowa szczelnych bezodpływowych zbiorników na nieczystości płynne oraz zostały wybudowane płyty gnojowe w ramach programu PHARE. Istniejące wysypisko nieczystości stałych planuje się zastąpić składowiskiem odpadów z segregacją i przetwarzaniem.

[edytuj] Komunikacja

Mapka gminy Pyrzyce

Przez gminę prowadzi droga krajowa nr 3 łącząca Pyrzyce z Lipianami (17 km) oraz przez Stare Czarnowo (17 km) ze Szczecinem (27 km do skrzyżowania z drogą krajową nr 10 i 30 km do wjazdu na autostradę A6). Drogi wojewódzkie z Pyrzyc:

nr 122 do wsi Banie (17 km) oraz przez Lubiatowo (12 km) do Dolic (23 km),
nr 106 przez Warnice (17 km) do Stargardu Szczecińskiego (28 km).

Pyrzyce były dużą stacją węzłową. Pierwszą linię ze Stargardu Szczecińskiego do Kostrzyna wybudowano w 1882, w 1895 otwarto linię Gryfino - Chwarstnica, a 3 lata później przedłużono ją przez Pyrzyce do Płońska Pyrzyckiego. W 1899 zbudowano ostatnią linię przez Trzcińsko-Zdrój do Godkowa. Żadna z tych linii nie została zelektryfikowana. W 1954 linię Pyrzyce - Płońsko Pyrzyckie zamknięto, a w 1987 rozebrano. Od początku lat 90. zamykano kolejne linie: w 1992 prowadzącą do Godkowa, w 1996 przez Chwarstnicę do Gryfina, w 1999 z Myśliborza do Kostrzyna, a rok później z Pyrzyc do Myśliborza. Ostatnią czynną linię do Stargardu Szczecińskiego zamknięto w 2004.