Grodno

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta na Białorusi. Zobacz też: inne miejsca o tej nazwie.

Współrzędne: 53°40' N 23°50' E53.6666667 23.8333333 (Grodno)

Grodno

Alaksandr Antonienka

80 km²

Położenie

53° 40' N
23° 50' E

Wysokość

90-147 m n.p.m.

Ludność (2005)
• liczba ludności

317 366

Nr kierunkowy

(+375) 15

Kod pocztowy

230000-2300030

Tablice rejestracyjne

Położenie na mapie kraju

Grodno

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Grodno (biał. Го́радня, Гро́дна, wymowa Horadnia, Hrodna, lit. Gardinas) – miasto obwodowe na Białorusi (do 1939 powiatowe w województwie białostockim), nad Niemnem, w pobliżu granicy z Polską, 317 000 mieszkańców (2005, Polacy stanowią 24,8% populacji); ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy, przystań rzeczna; uniwersytet (od 1978), polski konsulat generalny.

[edytuj] Historia

Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od słowa gród, horod lub gartas^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] wiek XII

Grodno - wzmiankowane po raz pierwszy w 1128, w ruskiej kronice Powieść lat minionych jako miejsce, którym władał książę Wsiewłod. Stanowiło kulturowe, handlowe i przemysłowe centrum Czarnej Rusi, leżące na ważnym szlaku handlowym biegnącym na Mazowsze. W XII wieku zostało opanowane przez Litwinów, natomiast w poł. XIII wieku przez księcia halicko-włodzimierskiego Daniela Romanowicza.

[edytuj] wiek XIII i XIV

Stary Zamek w Grodnie

Fara Witoldowa zburzona w 1961 r.

Widok Grodna na panoramie Brauna i Hogenberga z 1575 r

W latach 1240-80 rozgorzały walki o tereny na których leżał gród pomiędzy Litwinami i książętami ruskimi. W 1270 roku Grodno opanował książę litewski Trojden. Rządzili w nim też Erdzwiłł, Witenes, a także nietrwale Daniel Romanowicz i jego syn. W 1283 rozpoczęły sie najazdy krzyżackie, które nękały Grodzieńszczyznę aż do Bitwy pod Grunwaldem w 1410 r.

[edytuj] XIV wiek

W 1376 Grodno weszło ponownie w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym czasie istniał w Grodnie drewniany gród z kamiennym stołpem-wieżą, który atakowany był w czasie wojny Witolda z Jagiełłą w 1382, 1389, 1390, a przez zakon krzyżacki w latach 1284, 1295, 1306, 1311, 1312, 1328, 1363, 1373, 1375, 1377, 1392. Krzyżacy pod dowództwem Konrada Wallenroda zdobyli go w końcu w 1393. W tym roku Grodno stało się siedzibą księcia Witolda, na którego rozkaz w 1398 r. wybudowano murowany gotycki zamek. W 1391 otrzymało niepełne prawo magdeburskie i zostało jednym z głównych miast Księstwa.

[edytuj] wiek XV

W 1413 roku miasto zostało włączone do województwa trockiego jako miasto powiatowe. Kazimierz Jagiellończyk jako wielki książę litewski rozszerzył w 1444 prawa miejskie Grodna, nadając miastu herb w postaci jelenia św. Huberta z krzyżem pomiędzy rogami. W tym czasie radą miejską kierowało na zmianę dwóch burmistrzów prawosławny i katolicki. Miasto uzyskało też prawo organizowania trzech tygodniowych jarmarków w dniu 3 maja, 13 lipca i 30 listopada. Na zamku w Grodnie, Kazimierz Jagiellończyk zgodził się przyjąć koronę polską od rycerstwa małopolskiego. Na tym samym zamku zmarł w 1492 r. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 syn króla Kazimierza - św. Kazimierz.

[edytuj] wiek XVI

Miastu zasłużył się także król Aleksander Jagiellończyk, który nakazał budowę pierwszego stałego mostu przez Niemen oraz ustanowił pierwsze fundacje klasztorne bernardynów i augustianów. W czasach zarządzania dobrami królewskimi przez królową Bonę Sforzę, doszło do wielu reform w organizacji miasta oraz nadano nowe przywileje handlowe. Na Horodnicy powstała rezydencja królowej. Pomiar miasta z roku 1558 wskazuje że miasto miało 35 ulic i placów z 700 domami.

Panowanie króla Stefana Batorego było określane jako "złote lata" miasta. Król bardzo lubił Grodno i mieszkał na zamku wiele lat. Ufundował kolegium jezuitów, przyjmował w mieście poselstwa, zwoływał w nim radę senatu. Za jego panowania zamek ok. 1580 r. przebudowano w stylu renesansowym pod kierownictwem architekta Scoto z Parmy. Grodno stało się kwaterą główną króla w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1577-1582. Władca ten zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku.

[edytuj] wiek XVII

Klasztor brygidek

Katedra (kościół jezuitów)

W roku 1602 rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru bernardynów, który w 1618 roku wyświęcił biskup Eustachy Wołłowicz. Klasztor w następnych wiekach był siedzibą sejmików powiatowych szlachty grodzieńskiej. W roku 1621 roku do miasta przybywają jezuici. W 1635 roku starosta upicki Eustachy Kurcz ufundował kościół franciszkanów. Około roku 1642 ukończono budować kościół i klasztor brygidek. Po unii brzeskiej w mieście założono też klasztory dominikanów i karmelitów. W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 Grodno w 1655 r. zajęły i zniszczyły wojska rosyjskie pod dowództwem Iwana Chowańskiego. W 1657 w czasie wojny rosyjsko-szwedzkiej 1656-1658 miasto zdobyli Szwedzi. Po zakończeniu działań wojennych w 1667 roku konsekrowano kościół jezuitów (dzisiejszą katedrę), a rok później kościół św. Krzyża należący do karmelitów. Po zniszczeniach wojennych kanclerz wielki litewski Krzysztof Pac odbudował zamek na siedzibę Sejmu i Senatu, ponieważ Sejm w 1673 roku uchwalił, że co trzeci sejm walny Rzeczypospolitej od roku 1678 r. będzie odbywał się w Grodnie (poza sejmem konwokacyjnym, elekcyjnym i koronacyjnym) - były to tzw. sejmy grodzieńskie. Miasto tym samym zyskało nieoficjalnie status trzeciej stolicy Rzeczypospolitej. Spowodowało to powstanie w mieście i okolicach wielu pałaców i dworów szlacheckich.

[edytuj] wiek XVIII

W 1705 roku w mieście spotkali się król August II Mocny i władca Rosji Piotr I. Podczas III wojny północnej, w 1708 r. Grodno zniszczyli Szwedzi pod dowództwem Karola XII i od tego momentu zamek już nie odzyskał świetności. Były to także czasy ogromnych rabunków i kontrybucji dokonanych przez wojska rosyjskie. Spokojniejsze czasy nastały po konfederacji tarnogrodzkiej w 1715 r. i "sejmie niemym" w 1717 r. W 1718 roku, król August II Mocny do Grodna zwołał po przerwie sejm. Następne odbyły się w latach 1726, 1729, 1730. W 1736 roku ukończono budowę murowanego, trójnawowego kościoła karmelitów. W czasach panowania króla Augusta III Sasa, na obrady parlamentu zaczęto budować nowy pałac królewski (Dolny Zamek), jednak sejmy zwołano tylko w roku 1744 i 1752. W tym czasie w mieście działało 14 cechów rzemieślniczych.

Już w roku wyboru na tron króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, do miasta przeniesiono trybunał skarbowy. W latach 1765-1780 nastał w mieście czas zwany "Holandią kwitnącą", za sprawą działań, które wdrożył podskarbi wielki litewski Antoni Tyzenhaus otwierając w mieście 18 manufaktur, fabryk i zakładów. Podskarbi wybudował też nowy pałac w dzielnicy Horodnica. W 1753 roku miasto strawił pożar. W 1775 utworzona została akademia medyczna, w tym też czasie utworzono pierwszy w mieście teatr. W 1773 roku zamieniono kolegium jezuitów w szkołę wydziałową Komisji Edukacji Narodowej. W 1776 roku zaczęto wydawać "Gazetę Grodzieńską" i "Rocznik Gospodarski". Rozwój miasta przerwało odebranie stanowiska Tyzenhausowi w 1780 roku i wielki pożar śródmieścia z ratuszem i farą w 1782 roku. W roku 1784 roku po raz pierwszy odwiedził z zespołem teatralnym Wojciech Bogusławski. W dniu 6 lipca 1792 roku, miasto zajął Piotr Dołgoruki na czele wojsk rosyjskich. Rok później na Dolnym Zamku, w który wymierzyły działa wojska rosyjskie, odbył się niesławny sejm grodzieński, który zatwierdził II rozbiór Polski. Od maja 1794 r. urzędowała na zamku Grodzieńska Komisja Porządkowa, a później Centralna Deputacja Wielkiego Księstwa Litewskiego. 30 września 1794 roku, do Grodna przybył Tadeusz Kościuszko na czele wojsk powstańczych, jednak po upadku insurekcji kościuszkowskiej, miasto ponownie opanowali Rosjanie. W dniu 25 listopada 1795 roku na zamku abdykował król Polski, który opuścił miasto w 1797 r. Pod koniec XVIII w. w Grodnie było 9 kościołów i klasztorów rzymskokatolickich i dwie cerkwie unickie z klasztorami (bazylianów i bazylianek).

[edytuj] wiek XIX

Kościół i klasztor Dominikanów w Grodnie

Zniszczony most w 1915

Grodno w 1801 r. stało się siedzibą nowej rosyjskiej guberni grodzieńskiej (wcześniej wchodziło w skład guberni słonimskiej). W 1812 miasto zostało na krótko zajęte przez francuskie i polskie wojska Hieronima Bonaparte (od 2 czerwca do 8 grudnia). Kongres wiedeński wytyczył granice Królestwa Polskiego ok. 3 km. od miasta. Po powstaniu listopadowym w 1830 roku, w mieście rozpoczęła się fala rusyfikacji, kasowano klasztory, zlikwidowano też w 1839 roku unię kościelną. Gubernatorem został Michał Murawiew zwany "Wieszatielem". Przez cały okres zaborów pozostawało ważnym ośrodkiem ruchu narodowo-wyzwoleńczego – mieszkańcy Ziemi Grodzieńskiej licznie uczestniczyli w powstaniu styczniowym. W tym czasie ruchem powstańczym w mieście kierował Celestyn Ciechanowski, Adolf Hoffmeister i Stanisław Sylwestrowicz. Po upadku powstania, w zamku umieszczono więzienie dla schwytanych jego uczestników. Miasto w tym czasie liczyło około 20 tys. mieszkańców. Zaczęła się też kolejna fala rusyfikacji, m.in. wyburzano kościoły np. dominikanów. Gotycką farę przebudowano na cerkiew. W 1866 roku Rosjanie wydali zakaz mówienia po polsku w życiu publicznym, dlatego spotykano się potajemnie w domach mieszczańskich by organizować spotkania teatralne, muzyczne i literackie. Ogólny upadek miasta zahamowało w roku 1861 r. przeprowadzenie linii kolei Warszawsko-Petersburskiej. W 1885 roku wiele zabytków zostało bezpowrotnie zniszczonych w wyniku pożaru. W latach 1894-1910 w mieście mieszkała Eliza Orzeszkowa, działająca aktywnie w celu powstrzymania rusyfikacji.

[edytuj] wiek XX

Apteka, kościół Jezuitów i Pałac Batorego

W 1905 roku Rosjanie wybudowali cerkiew Pokrowską. Dzięki inicjatywie mieszkańców w roku 1907 zainstalowano pierwsze telefony. W 1909 roku powstał most żelazny przez Niemen, a w 1912 roku miasto zelektryfikowano. W okresie I wojny światowej miasto było okupowane przez Niemców, którzy wkroczyli do miasta 3 września 1915 roku, grabiąc przy okazji bibliotekę dominikańską. W dniu 10 kwietnia 1919 roku władze polskie przejęły władzę w mieście, jednak już w 1920 dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. Dziesięciotygodniowa okupacja bolszewicka boleśnie zapisała się w pamięci Grodnian. W 1920 na mocy traktatu ryskiego, Grodno stało się oficjalnie częścią II Rzeczypospolitej. Administracyjna i gospodarcza rola miasta uległa wówczas degradacji na korzyść sąsiedniego Białegostoku (tam przeniesiono m.in. siedzibę województwa). Przedwojenne Grodno było siedzibą władz powiatowych. Liczyło prawie 60 tysięcy mieszkańców, wśród których przeważali Polacy (60%) i Żydzi (37%), przy nieznacznym udziale procentowym Litwinów i Białorusinów (3%). Powstały Kresowa Fabryka Rowerów i Motocykli "Niemen", Zakłady Graficzne, Fabryka Wyrobów Introligatorskich, browary Margolisa, Słuckiego, Dojlidy. Jako ważny ośrodek kultury polskiej na Kresach, Grodno szczyciło się szeregiem szkół i bibliotek. Miasto miało dwa stałe teatry oraz Muzeum Przyrodnicze i Muzeum Historyczne, które założył Józef Jodkowski. W mieście działało harcerstwo. Powstał także ogród zoologiczny. W roku 1929 odsłonięto pomnik Elizy Orzeszkowej, a w roku 1930 zbudowano nowy most przez Niemen.

[edytuj] Agresja radziecka we wrześniu 1939 roku

20 września 1939 do Grodna wtargnęły kolumny czołgów Armii Czerwonej, próbując zdobyć miasto z marszu, rozpoczęła się obrona Grodna. Polscy żołnierze, którymi dowodził gen. Józef Olszyna-Wilczyński wspomagani przez cywilnych ochotników, m.in. harcerzy grodzieńskich, walczyli z przeważającymi siłami wroga aż do wieczora 21 września. Po upadku miasta, Rosjanie dokonali bez sądu egzekucji około 300 obrońców w tym szkolnej młodzieży [1]. Od 22 września – na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Grodno pozostawało pod okupacją sowiecką, włączone do sowieckiej Białorusi jako siedziba obwodu. W latach 1941-1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką, podczas której wymordowano Żydów, umieszczając ich wcześniej w dwóch gettach. Nadzieje na ponowne przyłączenie Grodna do Polski spełzły na niczym, miasto stało się w lipcu 1944 ponownie częścią ZSRR i pozostało nią aż do jego rozwiązania w 1991. W 1961 roku władze komunistyczne kazały wysadzić najstarszy kościół miasta, tzw. Farę Witoldową. Obecnie miasto znajduje się w składzie Republiki Białorusi.

[edytuj] Demografia

Rok	1588	1856	1897	1913	1931	1939	1956	1965	1980	1988	2005
Populacja	оk. 4	18,4	46,9	63	49	57,2	65	98	202	272	317,3

W 2005 roku populacja Grodna wynosiła 317 366 osób. Samo miasto jest zamieszkane przede wszytkim przez Białorusinów, Polaków i Rosjan. Oto procentowy skład narodowości miasta: