György Lukács

Z Wikipedii

György Lukács (ur. 13 kwietnia 1885 w Budapeszcie, zm. 4 czerwca 1971 w Budapeszcie) – węgierski filozof marksistowski i historyk literatury, estetyki; działacz węgierskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego.

Po ukończeniu sławnego Fasori Gimnázium, studiował na uniwersytetach w Budapeszcie, Berlinie i Heidelbergu; w 1906 r. uzyskał doktorat z socjologii na uniwersytecie w Berlinie za dysertację napisaną u Georga Simmla (1858-1918), pod którego wpływem oraz Maxa Webera (1864-1920) znajdował się w tym czasie. Na Lukácsa w pewnym stopniu oddziaływała także filozofia syndykalizmu Georgesa Sorela (1847-1922), zwłaszcza przez twórczość L. Szabo (1900-1957), najwybitniejszego przedstawiciela syndykalizmu na Węgrzech.

W 1911 r. ogłosił Lukács dwie rozprawy o literaturze: Dusza i formy (wyd. 1911) i Teoria powieści (wyd. 1916, wyd. polskie 1968). W 1918 r. wstąpił do Komunistycznej Partii Węgier. W okresie Węgierskiej Republiki Rad (21 marca – 1 sierpnia 1919 r.) pełnił funkcję komisarza ludowego ds. oświaty. Po upadku Republiki wyemigrował do Wiednia, gdzie przebywał do lat 30., działając w KPW, publikował w wiedeńskim piśmie Kommunist artykuły o nastawieniu ultraradykalnym. Rozprawy napisane w latach 1919-1922: Czym jest marksizm ortodoksyjny?, Marksistka Róża Luksemburg, Świadomość klasowa, Urzeczowienie i świadomość proletariatu, Zmiana funkcji materializmu historycznego, Legalność i nielegalność, Krytyczne uwagi o "Krytyce rewolucji rosyjskiej" Róży Luksemburg, Metodyczne uwagi w kwestii organizacji złożyły się na wybitną, ale i kontrowersyjną, książkę Lukácsa Historia i świadomość klasowa (Geschichte und Klassenbewusstsein, 1922; wyd. polskie 1988).

W Historii i świadomości klasowej Lukács poddał krytyce tendencje do utożsamiania filozofii marksistowskiej z materializmem ekonomicznym i przyrodniczym, zdecydowanie odrzucił kontemplatywizm i mechanicyzm w filozofii, podkreślał wartość i znaczenie humanizmu, ideę osobowości czynnej, aktywnej; interesujące są jego analizy fetyszyzmu towarowego, reifikacji i dialektyki. Zarazem jednak Lukács przeciwstawiał twórczość Karola Marksa twórczości Fryderyka Engelsa, którego poglądy oceniał krytycznie: odrzucał znaczenie materializmu filozoficznego w marksizmie, negował dialektykę przyrody i teorię odbicia, silnie akcentował znaczenie dialektyki Heglowskiej.

Książka Lukácsa wywołała ożywioną dyskusję, w środowisku większości marksistów osądzona została krytycznie. W latach późniejszych, pod wpływem dominującej stalinowskiej wykładni marksizmu, Lukács wielokrotnie odcinał się od poglądów w niej przedstawionych, określając je jako produkt niedojrzałości młodzieńczej, etap w swoim rozwoju od Hegla do Marksa i marksizmu.

Nowy okres w twórczości Lukácsa rozpoczął się w ZSRR, gdzie wyemigrował w 1933 r., po dojściu Hitlera do władzy. W wystąpieniu na sesji naukowej poświęconej pracy W. I. Lenina Materializm a empiriokrytycyzm poddał krytyce swoje dotychczasowe stanowisko polityczne i filozoficzne, także pracę Geschichte und Klassenbewusstsein. W latach 1933-1945 pracował w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR; z tego okresu pochodzą jego rozprawy z teorii literatury poświęcone poglądom estetycznym Marksa i Engelsa, problemom realizmu, powieści historycznej, twórczości Goethego, niemieckiej literatury. Szczególne znaczenie ma jego jego praca doktorska poświęcona filozofii heglowskiej, obroniona w 1936 r., wydana w 1948 pt. Der Junge Hegel und die Problemen der kapitalistischen Gesellschaft (wyd. polskie: Młody Hegel. O powiązaniach dialektyki z ekonomią, 1980). Praca ta pod wieloma względami miała charakter pionierski w studiach nad twórczością G. W. F. Hegla; obalając poglądy o rzekomo teologicznym charakterze wczesnej twórczości Hegla, Lukács dowodził jej republikańskiego i realistycznego charakteru; przeprowadził interesującą analizę kategorii "alienacja" u Hegla.

Lukács w 1945 r. powrócił na Węgry; objął katedrę estetyki i filozofii kultury na uniwersytecie w Budapeszcie, a w r. 1950 został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk. Kontynuował krytykę irracjonalizmu w filozofii (zapoczątkowaną w pracy o młodym Heglu) i burżuazyjnej kulturze, w którym dostrzegał ideowe przygotowanie faszyzmu (praca Die Zerstoerung der Vernunft, 1954).

W 1956 r., po XX Zjeździe KPZR, Lukács wystąpił z ostrą krytyką "kultu jednostki", zdecydowanie piętnował jego następstwa. W czasie powstania węgierskiego jesienią 1956 r. pełnił funkcję ministra kultury w rządzie Imre Nagya: po reorganizacji Węgierskiej Partii Pracy w Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą nie znalazł się w szeregach partii. W latach 60. wydał pierwszą część fundamentalnego, trzyczęściowego dzieła Die Eigenart des Aesthetischen (1963), w którym przedstawił podstawy marksistowskiej estetyki, problemy zastosowania teorii odbicia do dziedziny sztuki, stosunku estetyki do rzeczywistości, przechodzenia od odbicia potocznego do estetycznego.

Lukács jednocześnie śledził uważnie zmiany zachodzące na Węgrzech i w międzynarodowym ruchu robotniczym. W 1966 r., w wywiadzie dla "L'Unity", dał wyraz swemu pozytywnemu stosunkowi do reformy gospodarczej w kraju i rozwijającej się demokracji socjalistycznej po wydarzeniach w 1956 r.; wkrótce został także członkiem WSPR.

Ostatnie dzieło, o ontologii bytu społecznego, Lukács pozostawił jedynie w zarysie (wyd. polskie: Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego, 3 tomy, 1982-1985). Podejmuje ono materialistyczną interpretację celowej i aktywnej działalności podmiotu ludzkiego za pomocą pojęcia pracy, podstawowej formy działalności ludzkiej.

Twórczość Lukácsa, złożona i miejscami kontrowersyjna, stanowi wybitny wkład w rozwój myśli marksistowskiej oraz do ogólnoświatowej myśli filozoficznej.

[edytuj] Prace w języku polskim

Balzac, Stendhal i Zola (tłum. Ryszard Matuszewski; wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951);
Od Goethego do Balzaka (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958);
Teoria powieści (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968);
Młody Hegel: o powiązaniach dialektyki z ekonomią (tłum. Marek Jan Siemek; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980);
Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego (tłum. Kazimierz Ślęczka; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, tom 1 – 1982, tom 2-część 1, i tom 2-część 2 – 1984, tom 3 – 1985);
Historia i świadomość klasowa: studia o marksistowskiej dialektyce (tłum. Marek Jan Siemek; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988);
Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa [1908-1932] (wybór: Stefan Morawski; wyd. Instytut Kultury, 1994).