Historia Peru
Z Wikipedii
Na obszarze dzisiejszego Peru w okresie prekolumbijskim rozwijało się kilka znaczących cywilizacji indiańskich. Były to:
- kultura Chavín (1200-600 p.n.e.)
- Nazca (na południu)
- Mochica (na północy)
- Chimú ze stolicą w Chan Chan
- Ajmara (Aymara)
Państwo Aymara w IX wieku podbiły plemiona Kiczuanów, które utworzyły potężne imperium Inków, o wysokim stopniu rozwoju gospodarczego i organizacyjnego. Ukształtowanie cywilizacji inkaskiej miało miejsce w XII wieku, jednak znaczniejsza ekspansja terytorialna miała miejsce w XV i na początku XVI wieku. Stolicą imperium było Cuzco.
Na tereny cywilizacji Inków Hiszpanie dotarli w 1524 roku. Wykorzystując osłabienie państwa wojną domową między synami ostatniego władcy Huayna Capac - Atahualpą i Huascarem, 160 osobowy oddział (60 konnych i 100 pieszych) pod dowództwem Francisca Pizarra rozpoczyna konkwistę na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej.
W roku 1525 dochodzi do rozpadu imperium Inków, co wykorzystują Pizarro oraz jego podkomendni Diego de Almagro i Hernando de Luque. W krótkim czasie (1531-1535) Hiszpanie, często posługując się podstępem, rozbili wojska inkaskie i opanowali cały kraj. Atahualpa został pojmany, a w 1532 roku zgładzony.
Pizarro założył Limę w 1535, a w 1542 roku powstało wicekrólestwo Peru (Nowa Kastylia), które początkowo sprawowało władzę nad wszelkimi ziemiami zdobytymi w całej Ameryce Południowej (oprócz Brazylii będącej pod kontrolą Portugalczyków, która była im zapewniona przez Traktat z Tordesillas). W XVI wieku postępowała kolonizacja, osadnictwo, rozwój miejscowego rzemiosła i handlu. Największe znaczenie dla rozwoju Peru miała eksploatacja srebra w miejscowych kopalniach.
W XVII i XVIII wieku było najcenniejszą kolonią Hiszpanii. W tym okresie uciskani Indianie próbowali powstań, między innymi Manko Kapak 1535-1537 oraz Powstanie Tupaca Amaru II w 1780, jednak za każdym razem były one krwawo tłumione.
Na początku XIX wieku mimo prób obalenia władzy hiszpańskiej w latach 1809, 1812, 1814 Peru pozostawało wierne Madrytowi.
Decydujące znaczenie dla niepodległości Peru miało powodzenie antyhiszpańskich powstań w sąsiednich krajach, pod przywództwem Argentyńczyka Jose de San Martín i Wenezuelczyka Simona Bolivara.
Jose de San Martín w 1821 zdobył Limę i doprowadził do proklamacji niepodległości Peru. Pełnię niepodległości Peru uzyskało po zwycięstwie podkomendnego Simona Bolivara, gen. Sucre, który w 1824 roku pokonał Hiszpanów pod Ayacucho.
W roku 1825 powstała Boliwia poprzez oderwanie się tzw. Górnego Peru, a w latach 1836-39 Peru i Boliwia pozostawały ze sobą w konfederacji. W roku 1845 prezydentem Peru został Ramon Castilla. Zniósł on niewolnictwo, wprowadził reformę finansów, rozbudował kolej, stworzył powszechny system oświatowy, a także wspierał producentów saletry i nawozów produkowanych z guana. W tym okresie kraj co pewien czas wstrząsany był udanymi i nieudanymi zamachami stanu, doprowadzającymi do zmian prezydentów.
W latach 60. XIX wieku Hiszpanie bez powodzenia próbowali odzyskać kontrolę nad Peru, tocząc w latach 1866-67 wojnę z Chile i Peru i w roku 1879 byli zmuszeni uznać jego niepodległość.
Przez wieki swojej historii Peru toczyło liczne spory graniczne ze swoimi sąsiadami. Najistotniejsze znaczenie miała tzw. "wojna o saletrę" (lub wojna o Pacyfik) w latach 1879-1883. Chile ostatecznie pokonało sprzymierzone Peru i Boliwię i wojna została zakończona podpisaniem 20 października 1883 traktatu z Ancón. W efekcie Chile otrzymało obfitującą w saletrę peruwiańską prowincję Tarapacá, a dwie inne objęło własną administracją (plebiscyt miał rozstrzygnąć ich przynależność). Ta przegrana wojna spowodowała upadek gospodarczy Peru.
Odbudowa Peru odbyła się na przełomie XIX i XX wieku za sprawą prezydenta Nicolása de Piérola (1895-1899). W pierwszych dekadach XX wieku zaznaczył się dalszy wzrost kraju w związku z otwarciem Kanału Panamskiego oraz zyskami ze sprzedaży saletry w okresie I wojny światowej (rządy prezydenta Augusto B. Leguía y Salcedo w latach 1908-1912 i 1919-1930). Wielki kryzys gospodarki światowej, zahamował także na rozwojowe tendencje ekonomii peruwiańskiej.
Pierwszy konflikt graniczny z Ekwadorem o sporne tereny wzdłuż rzeki Maranon miał miejsce w roku 1941, jednak konflikt ten nie został zażegnany i nawracał w latach 1985 i 1991.
Podczas II wojny światowej Peru przez większy czas zachowało neutralność, a dopiero 12 lutego 1945 wypowiedziało wojnę Niemcom i Japonii. Po wojnie w 1945 do władzy dochodzi, dzięki poparciu APRA, prezydent Jose Luis Bustamante (1945-48). Zastosował on w gospodarce elementy interwencjonizmu państwowego. Po jego obaleniu władzę objął Manuel Odria, za rządów którego (1948-56) przy napływie obcych kapitałów nastąpił okres pomyślnego rozwoju gospodarczego.
W latach 1968-1980 rządy przejęli wojskowi: Juan Velasco, a potem Francisco Morales Bermudez. W maju 1980 powrócił do władzy prezydent Fernando Belaunde Terry. W zderzeniu z rozlicznymi trudnościami jego plan liberalnej polityki gospodarczej spowodował głęboki kryzys polityczno-gospodarczy. Istniejące wówczas negatywne zjawiska to:
- zadłużenie, inflacja, bezrobocie
- strajki i wzrost wpływów lewicy
- maoistowska partyzantka
- El Niño
- nielegalna uprawa krzewu koki i rozwój narkobiznesu
W połowie XX wieku Víctor Raúl Haya de la Torre z Amerykańskiego Rewolucyjnego Sojuszu Ludowego (APRA) był dominującą postacią peruwiańskiej polityki, lecz nie dane mu było zostanie prezydentem, ze względu na sprzeciw sfer wojskowych.
W roku 1985 wybory prezydenckie wygrał reprezentujący Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy (APRA) Alan García Pérez Interwencjonizm państwowy doprowadził do klęski polityki gospodarczej i hiperinflacji, nie powiodła się także walka z partyzantką maoistowską "Świetlisty Szlak", z produkcją kokainy. Nie było więc zaskoczeniem, że społeczeństwo peruwiańskie w następnych wyborach poparło raczej mało znanego polityka, z wykształcenia matematyka i potomka japońskich emigrantów Alberto Fujimoriego w 1990 roku. Stojąc na czele nowego ruchu politycznego Cambio 90, Fujimori rozpoczął wprowadzanie drastycznego planu naprawy gospodarki, między innymi wprowadzanie wolnego rynku, prywatyzację wielu państwowych przedsiębiorstw, przeciwdziałanie inflacji i zadłużeniu (z udziałem MFW i Banku Światowego). Początkowo uzyskał znaczący sukces obniżając inflację z 7650% w roku 1990 do 139% w 1991. Jednak później zaczął się pojawiać sprzeciw wobec jego polityki. W tej sytuacji 1992 roku Fujimori (z pomocą wojska) rozwiązał parlament, zawiesił konstytucję i przeprowadził referendum, na mocy którego zlikwidowano pierwszą izbę parlamentu. Wprowadzono także karę śmierci za terroryzm, co szybko przyniosło skutek ponieważ w tymże roku aresztowano przywódcę Świetlistego Szlaku Abimaela Guzmana. Opierając się na wojsku i wszechwładnej policji oraz służbach specjalnych kierowanych przez płk. Vladimiro Montesinosa, Fujimori rozpoczął rządy autokratyczne, dyktatorskie, po reelekcji w 1995 roku.
Chociaż oficjalnie w wyborach w 2000 roku wygrał Alberto Fujimori, to jednak był oskarżany o sfałszowanie wyborów. Ostatecznie Fujimori po zamieszkach w kraju opuszcza Peru (listopad 2000) i udaje się na emigrację do Japonii. Nie powiodła się ekstradycja Fujimoriego, który został nawet oskarżony o zbrodnię ludobójstwa, lecz dzięki pomocy CIA zatrzymano i skazano na więzienie znienawidzonego szefa tajnej policji Montesinosa. W drugiej turze wyborów w 2001 roku zwyciężył Indianin, z wykształcenia ekonomista Alejandro Toledo i objął urząd 28 lipca 2001 roku. Mimo pewnych osiągnięć na polu gospodarki i względnego uspokojenia sytuacji w Peru, kraj ten nadal boryka się z licznymi problemami społeczno-politycznymi.
Jesienią 2006 roku do władzy, po kampanii pełnej populistycznych haseł, ponownie doszedł Alan García Pérez. Jego dojście do władzy spotkało sie z niewielkim sprzeciwem ze strony skomunizowanych związków zawodowych.
