Jānis Bērziņš

Z Wikipedii

Wizerunek na znaczku pocztowym ZSRR z 1989 roku

Jānis Bērziņš, ros. Jan Karłowicz Berzin (Ян Карлович Берзин), właść. Pēteris Ķuzis (13 listopada 1889 - 29 lipca 1938), radziecki komunista łotewskiego pochodzenia. Jeden z twórców Gułagu, szef wywiadu wojskowego GRU w latach 1924 - 1935, ponownie objął to stanowisko między czerwcem a sierpniem 1937 roku, dowódca sił radzieckich w hiszpańskiej wojnie domowej.

W wieku dziewiętnastu lat aresztowany przez carską policję za udział w planach akcji zabójstwa szefa Ochrany w Teatrze Bolszoj, skazany na karę śmierci. Ułaskawiony z racji młodego wieku, mógł się poświęcić dalszej działalności ideologicznej. Zdecydowanie opowiedział się za bolszewikami po rozłamie w łonie SDPRR, blisko współpracując z Leninem. W czasach carskich parokrotnie więziony, w 1917 roku wybrano go do Centralnego Komitetu SDPRR(b).

Karierę wojskową rozpoczął w 1914 roku, powołany do armii rosyjskiej, z której wkrótce zdezerterował. Za działalność rewolucyjną aresztowany i zesłany na Syberię. Po obaleniu cara powrócił z zesłania i brał czynny udział w rewolucji październikowej – był uczestnikiem szturmu na Pałac Zimowy w listopadzie 1917 roku. Zaciągnął się do nowo powstałych ogranów bezpieczeństwa CzeKa, pracując w ich szeregach w Rosji i na Łotwie.

Od grudnia 1917 pracował w aparacie NKWD, stał na czele osobistej ochrony Lenina i członków komunistycznego rządu (ochrona ta była sformowana w przeważającej mierze z łotewskich strzelców).

Zwolennik zaprowadzenia rządów komunistycznych na Łotwie, organizator i jeden z dowódców łotewskiej Armii Czerwonej, do której oficjalnie wstąpił w 1919 roku.

W 1919 roku pełnił funkcję wiceministra spraw zagranicznych w rządzie sowieckiej Łotwy, po paru miesiącach przesunięto go jednak na odcinek militarny - dowodził Łotewską Dywizją Strzelców. W latach 1918-20 był zastępcą Dzierżyńskiego w urzędzie CzeKa. Odegrał aktywną rolę w tłumieniu buntu marynarzy w Kronsztadzie (od 28 lutego do 18 marca 1921 roku).

Pracę w aparacie wywiadu wojskowego GRU rozpoczął w 1921 roku. W nagrodę za sukcesy na Łotwie mianowany zastępcą ówczesnego szefa GRU Arvida Seebota. W 1924 mianowano go szefem GRU. Brał aktywny udział w przygotowaniach do komunistycznego puczu w Estonii w 1924 roku.

W 1932 został Pierwszym Naczelnikiem strefy obozów koncentracyjnych na Dalekim Wschodzie, gdzie stworzył strukturę obozów koncentracyjnych i system pracy niewolniczej.

W 1935 roku działał na Dalekim Wschodzie jako zastępca dowódcy Samodzielnej Armii Dalekowschodniej, w 1936 roku wysłano go wraz z sowiecką misją wojskową do ogarniętej wojną domową Hiszpanii, gdzie zajmował się werbunkiem agentów do współpracy z GRU.

Po powrocie do Związku Radzieckiego został aresztowany 13 maja 1938, zastrzelono go 29 lipca 1938 roku w piwnicach Hotelu Metropol w Moskwie (inne źródła datę śmierci wskazują na 29 lipca 1939 roku).

W 1956 rehabilitowany. Po rehabilitacji w Magadanie nad Morzem Ochockim postawiono pomnik współtwórcy tamtejszego systemu obozów koncentracyjnych, Jana Berzina. Stał tam do roku 1991.

Zobacz też: Jan Antonowicz Berzin, Reinhold Berzin