Jan Dzierżon
Z Wikipedii
Jan Dzierżon (ur. 16 stycznia 1811, zm. 26 października 1906) – ksiądz, pszczelarz i uczony urodzony na Śląsku w Łowkowicach (niem. do 1936 Lowkowitz, 1936-45 Bienendorf) koło Kluczborka, w rodzinie osiadłej w Łowkowicach od pokoleń. Nazwisko jego pradziadka Jerzego Dzierżona (1717-1800) pojawia się w najstarszej polskiej kronice Łowkowic (Kocowicz, 1987).
Dzierżon poświęcił pszczelarstwu 70 lat swojego życia, ilości i wagi jego odkryć nie można przecenić. Do dwu jego najbardziej fundamentalnych osiągnięć należy zaliczyć: odkrycie zasad konstrukcji ula z ruchomą zabudową (spójrz: snozy oraz Lorenzo Langstroth) oraz odkrycie partenogenezy. Jan Dzierżon zrewolucjonizował pszczelarstwo, zyskał światową sławę, i bez żadnej wątpliwości jest ojcem współczesnego pszczelarstwa.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Jan Dzierżon urodził się 16 stycznia 1811 w polskiej rodzinie Szymona i Marii z domu Jantos, jako drugi z trojga rodzeństwa. Do dziesiątego roku życia uczęszczał do szkoły powszechnej w Ławkowicach, potem przez rok do szkoły w Byczynie. W wieku jedenastu lat rozpoczął naukę w gimnazjum we Wrocławiu, które ukończył jako prymus jesienią 1830 r. W tym samym roku rozpoczął studia na wydziale teologii Uniwersytetu Wrocławskiego, lecz uczęszczał też na wykłady z matematyki, astronomii i historii. Po ich ukończeniu w 1834 r. przyjął tamże święcenia kapłańskie. Został wikarym w podopolskich Siołkowicach (niem. Alt Schalkowitz), a następnie od 1835 pracował jako proboszcz parafii w Karłowicach (niem. Karlsmarkt) koło Brzegu na Dolnym Śląsku, prowadził jednocześnie badania nad życiem pszczół i zakładał kółka pszczelarskie na Śląsku, z których powstało potem Towarzystwo Pszczelarskie. W 1868 Dzierżon zrezygnował z probostwa w Karłowicach i został przeniesiony w stan spoczynku. 18 lipca 1870 obwieszczono ustalenia Soboru Watykańskiego I., a wśród nich: Dogmat o nieomylności papieża i konstytucję Dei Filius, wspierającą naukę opartą na Objawieniu i przeciwstawiającą się panteizmowi, materializmowi i racjonalizmowi. Jan Dzierżon nie krył krytycznych uwag wobec nowego dogmatu. Z przyczyny żądania podpisania indywidualnego aktu lojalności wobec Watykanu wystosował list otwarty na łamach "Schlesische Zeitung" sprzeciwiający się dogmatowi nieomylności papieża. W rezultacie 30 października 1873 roku został ekskomunikowany (wykluczony ze społeczności wiernych). Jednakże nie jest prawdą że wstąpił do powstałej w Prusach, wspólnoty Starokatolików (Brożek, 1978), i to było powodem że biskup wrocławski Heinrich Förster obłożył go klątwą i wykluczył z kościoła. Po wykluczeniu z kościoła rzymskokatolickiego życie w Karłowicach stało się dla Dzierżona bardzo uciążliwe. W 1874 r. powrócił on do swych rodzinnych Łowkowic. Tam kontynuował prace naukowe nad życiem pszczół mieszkając od 1885 wraz ze swym bratankiem w niewielkim domu z ogrodem, prowadząc jak sam to określał tryb życia pustelnika. Jan Dzierżon zmarł 26 października 1906 w wieku 96 lat. Grób Dzierżona znajduje się w Łowkowicach, a w domu, w którym mieszkał pod koniec życia, mieści się izba jego pamięci.
W 1946 na jego cześć miasto Rychbach (niem. Reichenbach) na Śląsku otrzymało nazwę Dzierżoniów. Dziesięć lat później, w 50. rocznicę śmierci, Poczta Polska uczciła Dzierżona znaczkiem okolicznościowym. We Wrocławiu, przy ul. Bartla, stoi pomnik przyrody – czterystuletni dąb szypułkowy, nazwany imieniem Jana Dzierżona. W Kluczborku znajduje się pomnik i muzeum im. Jana Dzierżona poświęcone historii pszczelarstwa na Śląsku, którego początki sięgają X wieku.
[edytuj] Praca naukowa
Jan Dzierżon zaproponował w 1845 teorię mówiącą, że samce pszczół (trutnie) rozwijają się z niezapłodnionych jaj, a więc mają matkę a nie mają ojca, zaś samice z jaj zapłodnionych. Stał się tym samym odkrywcą zjawiska partenogenezy (dzieworództwa) u pszczół. Łącznie napisał 26 książek naukowych, wydał ponad 800 artykułów. Wiele z jego dzieł przetłumaczonych było na inne języki europejskie, w języku polskim ukazały się: "Nowe udoskonalone pszczelnictwo" i "Dodatek do teorii i praktyki nowego pszczelarza". Zrewolucjonizował hodowlę pszczół, wydawał własne czasopismo specjalistyczne na ich temat, a ok. roku 1840 skonstruował pierwszy na świecie udany ul z ruchomą zabudową, kładąc fundamenty pod konstrukcję współczesnego ula ramowego (zobacz: snozy i Lorenzo Langstroth). Inowacje pozwoliły Dzierżonowi na zawodową hodowle pszczół – posiadał do 400 rodzin w swoich pasiekach. Poza pszczelarstwem zajmował się także innowacjami agrarnymi, m.in. wprowadził w swojej wsi uprawę łubinu. W 1872 za swoje prace naukowe otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Monachijskiego i został odznaczony orderami wielu krajów Europy. Był m.in. honorowym członkiem towarzystwa rolniczego w Krakowie i Lwowie. Teoria partenogenezy Dzierżona spotkała się początkowo z gwałtownym oporem, wywołując spory naukowe przez wiele lat, a nawet po ponad pół wieku[1]. Powodem była powszechna wiara, nawet w świecie naukowym, że wszystkie zwierzęta muszą posiadać matkę i ojca.
[edytuj] Wybór publikacji
- Sztuka zrobienia złota, nawet z zielska Tygodnik Polski Poświęcony Włościanom, Pszczyna 15 XI 1845.
- Nowe udoskonalone pszczelnictwo księdza plebana Dzierżona w Katwicach na Śląsku. Leszno 1851 i 1859 (przekład: Lompa)
- Najnowsze pszczelnictwo. Lwów 1853 (przekład: Witowski)
- Theorie und Praxis des neuen Bienenfreundes oder n eue artender Bienenzucht wydawca: von Bruckisch; 304 str. (1848)
- Nachtrag zur Theorie und Praxis... (1852)
- Rationelle Bienenzucht wydawca: Bränder; Brieg; 50 str. (1861)
- Neue verbesserte Bienen-Zucht wydawca: Otto Hendel; Halle; 5 str. (1861)
- Nationale Bienenzucht wydawca: Falchschen Buchdruckerei; 84 str. (1878)
- Der Zwillingstock (1890)
- Nachtrag zu dem Schriften der Zwillingsstock, die zweckmässigste Bienenwohnung wydawca: E.Thielmann; Kreuzburg; 16 str. (1890)
[edytuj] Literatura
- L. Brożek "Jan Dzierżon. Studium monograficzne" Opole 1978
- W. Kocowicz i A. Kuźba "Tracing Jan Dzierżon Passion" Poznań 1987
- A. Gładysz "Jan Dzierżon, pszczelarz o światowej sławie" Katowice 1957
- H. Borek i S. Mazak "Polskie pamiątki rodu Dzierżoniów" Opole 1983
- W. Chmielewski "World-Famous Polish Beekeeper – Dr. Jan Dzierżon (1811-1906) and his work in the centenary year of his death" in Journal of Apicultural Research, Volume 45(3), 2006
Przypisy
- ↑ Prace komentujące, krytykujące i wspierające odkrycia Dzierżona:
- Armbruster, Ludwig: "Die Einschränkung der Dzierzonschen-regel bei Bienen"; Freiburg; (1923)
- Armbruster, Ludwig: "Hundert Jahre Parthegenesis Dzierzon, der sparsamme Bienenkönig" ; Königsbrück; (1935)
- Busch, F.B.: "Was ist von der Dzierzonschen Bienenzucht-Methode zu halten ?"; Eisenach; (1953)
- Huber, Ludwig: "Die neue nützlichste Bienenzucht-Dzierzonstock, dessen Zwegmässigkeit zur Honiggewinnung und zur..." (1884)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Jan Dzierżon na stronach UM Kluczbork
- Biografia Jana Dzierżona (niem.)
