Jan Jenczio

Z Wikipedii

Jan Jenczio (1797 – 1884), ewangelicki gospodarz mazurski w przygranicznej, pruskiej wsi Markowskie pod Oleckiem. Był miłośnikiem polskiej książki i bibliofilem, autorem wierszy i artykułów, jako człowiek głęboko religijny wcielał w życie chrześcijańskie ideały w swoim najbliższym otoczeniu. Walczył z nałogami i zabobonami wśród Mazurów, w jego działalności widoczne było dążenie do zrozumienia zasad wiary oraz do moralnego udoskonalenia. Jenczio mówił tylko po polsku (mimo, że mieszkał na terenie Prus), był lojalnym poddanym Królestwa Prus. Pisywał artykuły i wiersze do "Kalendarza Królewsko-Pruskiego".

Był postacią nietuzinkową , doczekał się licznych wzmianek w pracach naukowych i popularnonaukowych. Pozostawił po sobie obszerną korespondencję. Udzielał się na rzecz sanacji Kościoła (ewangelickiego). Miał silnie wykształcone poczucie świadomości państwowej i czuł się Prusakiem. Był lojalnym poddanym monarchii pruskiej – można mówić o pewnego rodzaju patriotyzmie dynastycznym – przywiązaniu do państwa poprzez osobę panującego, obdarzonego sankcją boską „Kto się Królowi sprzeciwia, Bożemu się postanowieniu sprzeciwia”. Swoje poglądy na państwo Jenczio przedstawił w wydanej w 1862 r. broszurze swojego autorstwa, wydrukowanej z okazji wyborów do sejmu („Odezwa do oborców wiejskich” – nakład 1500 egz.). W 1866 r. w Ełku wygłosił do ponad 200 osób („walhmanów”) na tematy religijne, nawiązując do zbliżających się wyborów. W rezultacie, jak sam napisał „ja prawie wszystkich wyborców przeciągnąłem na prawą stronę, a w następnych wyborach mogliśmy wybrać na posła konserwatystę”. Jego postawa została dostrzeżona i nagrodzona przez przedstawicieli lokalnych władz. 28 października 1866 r. w jego domu odwiedził go prezydent rejencji von Maurach oraz landrat z Olecka i w imieniu król wyrazili mu podziękowania. Otrzymał też Order Orła Czerwonego Klasy IV (w tym czasie odznaczani nim byli zasłużeni urzędnicy, nauczyciele i duchowni).

Dzięki jego działalności (głęboko osadzonej w protestanckim podejściu do pracy) wieś, którą zamieszkiwał, stała się zasobniejsza. Stan budynków wyraźnie się poprawił, poprawa widoczna była także w uprawie roli i hodowli zwierząt gospodarskich. Nawet niezagospodarowane użytki zmieniały się w "kwitnące ogrody". Jego poczynania zwracały uwagę wielu osób i zyskiwały uznanie. Naczelne władze kościelne (ewangelickie), do których wysyłał listy, z powagą traktowały jego starania o to, by Mazurom zapewnić lepszą opiekę duchową. W pewnym sensie był chłopskim kaznodzieją, cieszącym się dużym autorytetem w społeczności lokalnej.

Większość artykułów prasowych o Janie Jenczi i wsi Markowskie, opierało się na sprawozdaniu pastora Fryderyka (Friedricha) Salomo Oldenberga z Centralnego Komitetu do spraw Misji Wewnętrznej w Berlinie. W swoim sprawozdaniu, pozostającym w rękopisie pod tytułem "Zur Kunde Masurens", poświęcił on osobny rozdział dokonaniom Jana Jenczi. W podróży z 1865 r. pastorowi pomagał Karol Sembrzycki, nauczyciel i poeta ludowy. Olsztyński historyk Grzegorz Jasiński poszerzył dotychczasową wiedzę o Janie Jenczio w publikacji ogłoszonej w "Komunikatach Mazursko-Warmińskich" (1992 nr 2), gdzie przytoczył materiały dotychczas nieznane.

Jenczio podkreślał swoje ścisłe związki z Kościołem. Zawsze gorliwie uczęszczał na nabożeństwa. Jego działalność miała także charakter misyjny. Otrzymał zgodę konsystorza królewieckiego i organizował „godziny pobożności” w swoim własnym domu, na które zjawiało się przeciętnie około 60 osób. "Zacny Jan Jenczio" - jak go określał jeszcze za jego życia historyk Max Toeppen - pełnił także rolę świeckiego kaznodziei.

Jan Jenczio - dzięki powszechnemu uznaniu, mimo młodego wieku, gdy jeszcze jego ojciec prowadził gospodarstwo (nie był więc jeszcze samodzielnym gospodarzem) - wybrany został na przewodniczącego rady parafialnej przy kościele w Wieliczkach. Funkcję tę sprawował do końca życia. Jak wielu Mazurów ze starszego pokolenia, nie znał języka niemieckiego. Nie przeszkodziło mu jednak to, aby od 1840 roku zostać wójtem z wyboru (brak znajomości języka urzędowego bez wątpienia był utrudnieniem w sprawowaniu tej funkcji). Jego działalność musiała spotkać się z aprobatą, skoro po dziesięciu latach stanowisko wójta piastował jego starszy syn. W tym czasie Jan Jenczio kilkakrotnie był wybierany na ławnika w sądzie wiejskim.

Jenczio gromadził literaturę religijną w języku polskim. Zgromadził 90 różnych tytułów, w tym czternaście zbiorów kazań. Za największy swój skarb uważał postyllę Lutra (wydanie w 1574 roku w tłumaczeniu Hieronima Maleckiego). Miał również kazania Grzegorza z Żarnowca (z XVI w.), popularne na Mazurach dzieła Jana Arndta "O prawdziwym chrześcijaństwie", kazania Samuela Dambrowskiego oraz Davida Hollaza "Zbawienny Łaski Ewangeliczney Porządek". Tę ostatnią w 1859 r. wznowił własnym sumptem w oleckiej drukarni Edwarda Peglaua, w nakładzie 2 tys. egzemplarzy. Udało mu się sprzedać jedynie 540 egz. Przyczyną tego był brak pomocy (i zainteresowania) okolicznych pastorów i nauczycieli oraz bieda mazurskiej wsi.

Dzięki staraniom Jenczi w Markowskich gorzałkę usunięto nawet z karczmy, a karczmarz podawał gościom tylko piwo oraz herbatę - nieznanej dotąd na mazurskiej wsi.

Uzyskawszy zgodę władz kościelnych w 1867 roku wyruszył w podróż po Mazurach. Spotykał się i prowadził rozmowy z Mazurami. Oprócz wygłaszanych kazań, religijne treści przekazywał też w formie wierszowanej.

Jan Jenczio nie znalazł naśladowców i współpracowników. Zdaniem historyków, jego działalność była czym wyjątkowym i zgoła sensacyjnym w skali całych Mazur. Jego śmierć (7 lutego 1884), stała się głośnym wydarzeniem w okolicy. Jeden z ludowych poetów mazurskich, Tobiasz Stullich, uczcił jego pamięć wierszem.

[edytuj] Synowie

Wpływ wychowawczy Jana Jenczi najlepiej dokumentują jego synowie. W przeciwieństwie do ojca posługiwali się już także językiem niemieckim (poza polskim w gwarze mazurskiej). Starszy syn, jako wójt czytał prenumerowaną niemiecką gazetę rolniczą. Zdobyta w ten sposób wiedzą dzielił się ze społecznością lokalną (dla wielu język niemiecki nie był zrozumiały, pomijając umiejętności czytania). Często zwoływał chłopów ze wsi i tłumaczył im na język polski to, co przeczytał o nowych metodach gospodarowania. Oddaje to ducha niesienia edukacji dla "prostego ludu", nie znającego języka i często nie potrafiącego czytać. Wpływ "pozytywistycznego" wychowania dotyczy wielu dziedzin, także technicznych. Młodszy syn był "złotą rączką". Ozdobił szczyt domu rodzinnego pomysłowym zegarem słonecznym. Zbudował też fisharmonię, na której akompaniował śpiewającym podczas domowych nabożeństw. Znając się na technice, reperował zegary ścienne. Najprawdopodobniej był także utalentowany artystycznie, gdyż sporządzał udane kopie dzieł malarskich. Na wojnę z Austrią powołano do wojska wielu Mazurów, w tym dwóch synów Jana Jenczio. Ojciec ze zrozumieniem przyjął ten fakt i martwił się jedynie, że sam będzie musiał pracować na gospodarce.

Bibliografia:

• „Jan Jenczio czyli przykładny gospodarz, który odmienił wieś” Erwin Kruk
• Grzegorz Jasiński „Mazurzy w drugiej połowie XIX wieku. Kształtowanie się świadomi narodowej”, Olsztyn, 1994
• Max Toeppen „Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej.” Wspólnota Kulturowa Borussia, Olsztyn 1995.

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. warmińsko-mazurskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.