Jus
Z Wikipedii
Mały jus (Ѧѧ) i wielki jus (Ѫѫ) były literami reprezentującymi samogłoski nosowe w języku prasłowiańskim. Występowały one we wczesnej cyrylicy i głagolicy. Mogą występować też w postaci zjotyzowanej tworząc odpowiednie ligatury: Ѩѩ (ję) i Ѭѭ (jǫ).
Spis treści |
[edytuj] Wymowa
Mały jus reprezentuje samogłoskę nosową przednią /ɛ̃/ (ę), natomiast wielki jus samogłoskę nosową tylną /ɔ̃/ (ǫ – polskie ą).
[edytuj] Pochodzenie nazw
Nazwy liter nie pochodzą od kapitalizacji: jusy występowały pod postaciami minuskuł i majuskuł.
[edytuj] Jus w różnych językach
Wielki jus występował w alfabecie bułgarskim aż do roku 1945, kiedy usunięto go z powodu zaniku samogłoski nosowej tylnej. W niektórych dialektach bułgarskich lub macedońskich niedaleko greckich miast Saloniki i Kastorii wciąż istnieje nosowa wymowa.
W Rosji mały jus reprezentował zjotyzowaną ja w środku lub na końcu wyrazu. Współczesna litera Я została dodana w XVII wieku podczas reformy ortografii w roku 1709. Z tego powodu litera Я w języku rosyjskim czasem odpowiada polskiemu ę.(przykład: пять – pięć).
W Polsce, w której używa się języka polskiego będącego językiem słowiańskim pisanym alfabetem łacińskim, podobne dźwięki są zapisywane następująco: litera Ę ma wartość fonetyczną małego jusu, a Ą – wielkiego jusu. Formy zjotyzowane są zapisywane kolejno: ię (ję), ią (ją). Należy jednak pamiętać, że nie odpowiadają one pierwotnym głoskom. Polskie Ę odpowiada dawnej krótkiej samogłosce nosowej (obojętne, czy przedniej czy tylnej), a Ą – długiej. Ponadto spółgłoski przed prasłowiańskim Ę uległy zmiękczeniu. Dlatego w uproszczeniu polskie ę, ą odpowiadają starocerkiewnemu ѫ, a ię, ią, ję, ją – ѧ, ѩ, ѭ.
[edytuj] Unicode
W Unicode litery są zakodowane:
- Mały jus:
Ѧ – wielka litera cyrylicy mały jus – U+0466 ѧ – mała litera cyrylicy mały jus – U+0467
- Zjotyzowany mały jus:
Ѩ – wielka litera cyrylicy zjotyzowany mały jus – U+0468 ѩ – mała litera cyrylicy zjotyzowany mały jus – U+0469
- Wielki jus:
Ѫ – wielka litera cyrylicy wielki jus – U+0470 ѫ – wielka litera cyrylicy wielki jus – U+0471
- Zjotyzowany wielki jus:
Ѭ – wielka litera cyrylicy zjotyzowany wielki jus – U+0472 ѭ – mała litera cyrylicy zjotyzowany wielki jus – U+0473
Аа • Бб • Вв • Гг • Ѓѓ • Ґґ • Дд • Ђђ • Ее • Єє • Ёё • Жж • Зз • Ѕѕ • Ии • Іі • Її • Йй • Јј • Кк • Ќќ • Лл • Љљ • Мм • Нн • Њњ • Оо • Пп • Рр • Сс • Тт • Ћћ • Уу • Ўў • Џџ • Фф • Хх • Цц • Чч • Шш • Щщ • Ъъ • Ыы • Ьь • Ээ • Юю • Яя
Ӑӑ • Әә • Ӕӕ • Ҕҕ • Ӗӗ • Ғғ • Ӏӏ • Ӂӂ • Җҗ • Ӝӝ • Ҙҙ Ӟӟ • Ӡӡ • Ӣӣ • Ӥӥ • Ҋҋ • Ҡҡ • Ққ • Ҟҟ • Ҝҝ • Ңң • Ҥҥ • Ӧӧ • Өө • Ӫӫ • Ҧҧ • Ҫҫ • Ҷҷ • Ҹҹ • Ӵӵ • Ҽҽ • Ҿҿ • Ҩҩ • Ҳҳ • Һһ • Ҭҭ • Ҵҵ • Ӳӳ • Ӯӯ • Үү • Ұұ • Ӱӱ • Ԅԅ • Ԇԇ • Ҍҍ • Ӹӹ
Ҁҁ • Ѹѹ • Ѡѡ • Ѻѻ • Ѣѣ • Ѥѥ • Ѧѧ, Ѫѫ, Ѩѩ, Ѭѭ • Ѯѯ • Ѱѱ • Ѳѳ • Ѵѵ • Ѷѷ • Ѿѿ
