Karkonosze
Z Wikipedii
| Karkonosze (Krkonoše) | |
 Panorama Karkonoszy – widok od strony Wielkiego Szyszaka w kierunku Śnieżki |
|
 Zasięg regionu w obrębie Polski |
|
| Megaregion | Pozaalpejska Europa Środkowa |
| Prowincja | Masyw Czeski |
| Podprowincja | Sudety z Przedgórzem Sudeckim |
| Makroregion | Sudety Zachodnie |
| Mezoregion | Karkonosze Krkonoše |
Karkonosze (pol. n. tradyc. do 1946 Góry Olbrzymie, czes. Krkonoše, czes. gwar. góral. Kerkonoše, niem. Riesengebirge, ang. Giant Mountains) (332,37) – najwyższe pasmo górskie Sudetów, położone na pograniczu Czech i Polski. Ich najwyższy szczyt to Śnieżka (1603,45 m n.p.m.).
Spis treści |
[edytuj] Położenie Karkonoszy
Karkonosze położone są w Sudetach Zachodnich, stanowiąc ich centralną część. Od północy graniczą z Kotliną Jeleniogórską, od północnego zachodu poprzez Przeł. Kowarską z Rudawami Janowickimi, od wschodu ze Wzgórzami Bramy Lubawskiej, od południowego wschodu poprzez Przełęcz Lubawską z Górami Kruczymi, od południa z Podgórzem Karkonoskim i od zachodu poprzez Przeł. Szklarską z Górami Izerskimi.
[edytuj] Rzeźba Karkonoszy
W rzeźbie Karkonoszy wyróżnia się dwa grzbiety o przebiegu wschód-zachód oraz grzbiety południowe, tzw. "Rozsochy". Grzbiet główny rozciąga się od Przełęczy Szklarskiej do Przełęczy Okraj; dzieli się na Grzbiet Śląski, Grzbiet Czarny i Grzbiet Kowarski. Biegnie nim granica polsko-czeska. Na południe od niego rozciąga się równoległy Czeski Grzbiet, przecięty przełomową doliną Łaby.
[edytuj] Budowa geologiczna Karkonoszy
Karkonosze należą do jednostki geologicznej zwanej blokiem karkonosko-izerskim. W skład bloku karkonosko-izerskiego wchodzą również Góry i Pogórze Izerskie, Kotlina Jeleniogórska oraz Rudawy Janowickie. Same Karkonosze zbudowane są ze skał masywu karkonoskiego i wschodniej osłony granitu karkonoskiego. Ta ostatnia zbudowana jest ze skał metamorficznych proterozoicznych: gnejsów, granitów rumburskich, łupków łyszczykowych i amfibolitów oraz staropaleozoicznych – ordowickich i sylurskich: amfibolitów, fyllitów, zieleńców, marmurów i in. Tworzy ona południową i wschodnią część Karkonoszy. Zachodnia część głównego grzbietu gór oraz północne pogórze jest zbudowane z granitu warycyjskiego. Łączna powierzchnia masywu wynosi ok. 650 km², z czego na terytorium Polski znajduje się niecała 1/3 – ok. 185 km². W Polsce jest on nazywany granitem karkonoskim, a w Czechach karkonosko-izerskim. Południowo-wschodnia część Karkonoszy (Lasockiego Grzbietu) zbudowana jest z osadowych serii skalnych należących do niecki śródsudeckiej: zlepieńców, piaskowców, mułowców i łupków ilastych.
Skały proterozoiczne i staropaleozoiczne zostały razem przefałdowane i zmetamorfizowane w czasie orogenezy waryscyjskiej. W czasie waryscyjskich ruchów górotwórczych, w górnym karbonie nastąpiła intruzja granitu karkonoskiego. Spowodowała ona m.in. przeobrażenie łupków w hornfelsy. Potem nastąpił okres denudacji i erozji, który doprowadził do zniszczenia skał okrywy i odsłonięcia głębinowych granitów.
Zasadniczy masyw został ponownie wydźwignięty w orogenezie alpejskiej (trzeciorzęd), ale jego poszczególne części podniosły się nierównomiernie, podzielone uskokami i spękaniami, częściowo wypełnionymi przez skały wylewne. Ruch ten objął Karkonosze, Góry Izerskie i Rudawy Janowickie, ale Kotlina Jeleniogórska nie została podniesiona.
Po ustaniu alpejskich ruchów górotwórczych nastąpił okres silnej erozji, nasilony zwłaszcza w czasie zlodowaceń i po ustąpieniu lądolodu. Powstały wtedy najbardziej atrakcyjne elementy rzeźby Karkonoszy, nadające niektórym ich fragmentom znamiona wysokich gór typu alpejskiego. Najbardziej charakterystycznymi śladami tego okresu są kotły polodowcowe o skalistych ścianach, u których podnóży leżą stożki usypowe i napływowe, niżej zaś moreny denne, czołowe i boczne, stawy i jeziora cyrkowe, średnie i wysokie torfowiska. Wietrzenie w wysokogórskim, niemal polarnym, klimacie doprowadziło do powstania znamiennych wieńców gruzowych, kopców darniowych (thufurów), gruntów strukturalnych, gołoborzy, rynien gruzowych, a przede wszystkim niezliczonych skałek, którymi Karkonosze są wręcz usiane i które stanowią o ich turystycznej atrakcyjności. Na ich powierzchniach można znaleźć dobrze wykształcone kociołki wietrzeniowe, a w łożyskach rzek i potoków – marmity, czyli garnki polodowcowe, będące lejowatymi zagłębieniami w skałach koryta o średnicach oraz głębokościach dochodzących nawet do kilku metrów. Wytworzone zostały głównie w okresie polodowcowym przez wirujące w wodzie kamienie, żłobiące studzienki.
[edytuj] Wody
Głównym Grzbietem i Lasockim Grzbietem przebiega dział wód między Morzem Bałtyckim a Morzem Północnym. Polska strona w całości leży w dorzeczu Odry. Odwadniana jest przez Bóbr i jego dopływy: Złotna, Kamienną z Kamieńczykiem, Szklarką, Wrzosówką i innymi oraz Łomnicę z Jedlicą, Łomniczką i innymi. W czeskich Karkonoszach znajdują się źródła Łaby (czes. Labe), Małej Łaby, Upy, Jizerki i Mumlawv. Po polskiej stronie znajdują się jeziora polodowcowe Wielki Staw i Mały Staw. Na wielu potokach występują wodospady, z których najbardziej znane, to: Wodospad Kamieńczyka, Wodospad Szklarki, Wodospad Podgórnej, Wodospad Wrzosówki, Wodospady Łomniczki, Wodospad Piszczaka a po stronie czeskiej Mumlavský vodopád, Wodospad Łaby, Wodospad Panczawy.
[edytuj] Flora
Chociaż szata roślinna Karkonoszy została znacznie przekształcona przez działalność człowieka, należy do najbogatszych i najcenniejszych w całych Sudetach. Góry te, mimo niewielkiej wysokości, posiadają wyraźnie ukształtowane i zróżnicowane piętra roślinne. Ze względu na ostry klimat, położone są one nawet o kilkaset metrów niżej niż w innych górach wysokich (choćby Tatrach). Przeważnie im wyższe piętro, tym lepiej zachowana jest pierwotna przyroda, ale w Karkonoszach szczytowe i grzbietowe partie są łatwo dostępne i zostały już znacznie przekształcone przez człowieka.
Piętro podgórskie (do ok. 500 m n.p.m.) zostało praktycznie w całości zamienione w łąki i pola uprawne, występują tylko nieliczne zagajniki mieszane.
Piętro regla dolnego (do ok. 1000 m n.p.m.) dawniej stanowiły lasy mieszane, z przewagą buka, zaś obecnie zostały w większości zastąpione borami świerkowymi. Pierwotne fragmenty regla dolnego zachowały się w rejonie enklaw parku narodowego – na Chojniku i w okolicach Wodospadu Szklarki.
Piętro regla górnego (do ok. 1250 m n.p.m.) stanowiły zwarte lasy świerkowe, wcześniej zastąpione już świerkami sadzonymi przez człowieka, często z odmian nizinnych, a więc niedostosowanych do tutejszych warunków. Między innymi to stało się przyczyną łatwego ich zniszczenia w końcu lat 70. Tutejsze lasy, od lat narażone na kwaśne deszcze spowodowane przemysłową emisją zanieczyszczeń z licznych niemieckich, czeskich i polskich elektrowni opalanych węglem brunatnym, padły łatwą ofiarą masowo występującej wskaźnicy modrzewianeczki. Larwy tego owada zjadają młode igliwie, w wyniku czego usychają całe wyrośnięte drzewa. Na górnej granicy regla świerki przyjmują postać karłowatą, kształtowaną przez wiejące tu wiatry. Towarzyszą im gatunki typowo górskie, na przykład brzoza karpacka, wierzba śląska, czy jarzębina.
Jeszcze wyżej (do ok. 1450 m n.p.m.) sięga piętro kosodrzewiny, w którym przeważają połacie tego gatunku sosny górskiej oraz zioło- i traworośla.
Wreszcie w najwyższym piętrze subalpejskim dominują gatunki zielne i porosty naskalne. Zresztą właśnie roślinność zielna i krzewiasta jest tu gatunkowo najbogatsza i wśród niej występuje najwięcej typowo górskich, chronionych, a czasem nawet endemicznych odmian. Interesujące są też torfowiska wysokie z niewielkimi stawkami-oczkami.
[edytuj] Fauna
Świat zwierzęcy Karkonoszy jest skromniejszy, a wynika to z faktu, iż od dawna Karkonosze były penetrowane przez ludzi. Dlatego od kilku stuleci nie pojawiają się tu duże drapieżniki – ich śladem są tylko nazwy takie, jak Niedźwiadki, Wilcza Poręba, Gawry. Żyje tu natomiast sporo zwierzyny płowej, niżej dzików i drobniejszych ssaków. Na początku XX w. sprowadzono z Korsyki muflony, zwane także owcami górskimi. Bogaty jest świat ptaków, a najbogatszy – bezkręgowców, wśród których znajduje się najwięcej gatunków chronionych i endemicznych. Najlepiej obecnie przyrodniczo zachowanymi rejonami Karkonoszy są rezerwaty ścisłe oraz podnóża Lasockiego Grzbietu (doliny Złotnej i Srebrnika).
[edytuj] Klimat
Chociaż Karkonosze nie należą do gór wysokich, klimat w nich panujący odpowiada właśnie europejskim górom wysokim – jest znacznie ostrzejszy, niż wynikałoby to z ich wysokości. Średnia roczna temperatura dla Śnieżki wynosi 0,4°C, dla Szrenicy 1,9°C, zaś dla Karpacza czy Szklarskiej Poręby oscyluje już wokół 6,0°C. Roczna suma opadów na Śnieżce przekracza 1200 mm, na Szrenicy i Wielkim Szyszaku nawet 1400 mm. Jeżeli dodać do tego częste silne wiatry (nierzadko huraganowe), zjawiska fenowe (odpowiednik halnego w Tatrach) i gwałtowne zmiany pogody, to Karkonosze mogą okazać się dla wędrowców bardzo niebezpieczne.
Charakterystyczne dla Karkonoszy są w zimie osady w postaci szreni lub szadzi, pokrywające lodowymi igiełkami drzewa i budynki.
[edytuj] Park narodowy
W celu ochrony najcenniejszych elementów tamtejszej przyrody utworzono 16 stycznia 1959 roku Karkonoski Park Narodowy, który w roku 1992 został włączony do transgranicznego rezerwatu biosfery UNESCO Karkonosze/Krkonoše.
[edytuj] Miejscowości w Karkonoszach
po stronie polskiej
po stronie czeskiej:
[edytuj] Szczyty
W Karkonoszach znajduje się 54 głównych szczytów i 15 pobocznych wierzchołków o wysokości przekraczającej 1000 metrów.
|
|
[edytuj] Atrakcje turystyczne
Głównymi ośrodkami turystycznymi Karkonoszy są: po polskiej stronie Jelenia Góra, Szklarska Poręba oraz Karpacz. Oprócz krajobrazów Karkonosze znane są z wód leczniczych i uzdrowisk (na przykład w Cieplicach Śląskich, śladów działalności górniczej np. sztolnia nieczynnej kopalni uranu w Kowarach. Po stronie czeskiej: Špindlerův Mlýn, Pec pod Sněžkou, Harrachov, Rokytnice nad Jizerou, Vrchlabí, Trutnov, Svoboda nad Úpou. Najciekawsze miejsca: Śnieżka, Śnieżne Kotły, Kocioł Łomniczki, Wodospad Szklarki, Wodospad Kamieńczyka, Mały Staw, Zamek Chojnik, Kozí hřbety, Sedmídolí, źródło Łaby.
[edytuj] Pochodzenie nazwy
Nazwa Karkonosze ma długi rodowód. Pierwsza nazwa gór pojawia się w II w. n.e. – grecki geograf Ptolemeusz, Karkonosze opisał na mapie Korkonotoi. Następnie używane były też nazwy: Montes Niviferi (Góry Śnieżne), Gigantei (Góry Olbrzymie), bądź w języku niemieckim Schneegebirge lub Riesengebirge. W polskich opisach podróżniczych z wieków VIII-XIX używana jest nazwa Karkonosze (Kornel Ujejski, 1847 r.) jak i Góry Olbrzymie (Wincenty Pol, 1847 r.). Prawdopodobnie nazwa wywodzi się z prastarego pierwiastka Kar, oznaczającego kamień lub górę.
[edytuj] Miejscowości w Karkonoszach
po stronie polskiej
po stronie czeskiej:
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Karkonosze – informacja, opisy, historia
- Karkonosze – serwis turystyczny
- Karkonosze – legendy, miejsca, szlaki, geologia, klimat
- Karkonosze – Serwis miłośników Karkonoszy
- Karkonosze i okolice – polska strona IT
- Karkonosze historia, przyroda, turystyka, sport
Góry Żytawskie • Grzbiet Jesztiedzki • Kotlina Liberecka • Góry Izerskie • Góry Kaczawskie • Kotlina Jeleniogórska • Karkonosze • Rudawy Janowickie • Podgórze Karkonoskie
