Jezioro
Z Wikipedii
Jezioro – naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych.
Spis treści |
Największe i najgłębsze są jeziora pochodzenia tektonicznego. Jest w nich zgromadzonych ponad 95% zasobów wód jeziornych. Wypełniają zagłębienie powstałe w wyniku ruchów tektonicznych. Największym pod względem powierzchni i zasobów jest Morze Kaspijskie (jest to jezioro wód słonych). Najniżej (około 400 m p.p.m.) położone jest lustro wody słonego Morza Martwego, najgłębiej – dno jeziora Bajkał (1620 m poniżej lustra wody i 1160 m p.p.m.), które jest również jeziorem gromadzącym najwięcej w świecie słodkiej wody – 23 tys. km³ (~20% zasobów światowych). Jednym z najwyżej położonych dużych jezior jest Titicaca w Andach (3812 m n.p.m.). Najliczniejsze są jeziora polodowcowe. Występują zarówno w górach, np. w Tatrach, jak i na nizinach, gdzie tworzą duże skupiska zwane pojezierzami.
Jeziora są młodym elementem krajobrazu, tylko nieliczne głębokie jeziora sięgają swym wiekiem trzeciorzędu (Bajkał – 20-30 mln lat). W klimacie suchym wysychają, a w klimacie wilgotnym ulegają zasypywaniu i zarastaniu roślinnością wodną przekształcając się w bagna.
Bagna i jeziora są naturalnymi zbiornikami wodnymi gromadzącymi wody wtedy, gdy jest ich nadmiar i oddającymi je w okresach bezopadowych. Regulują więc przepływ rzek i wyrównują go w czasie. Zapobiegają ponadto powodziom i nadmiernemu obniżeniu stanu wód w okresach suszy, co podnosi znaczenie rzek z nich wypływających. Duża powierzchnia wodna sprawia, że klimat pojezierzy jest wilgotniejszy niż na obszarach z nim sąsiadujących. Tworzą one swoiste ekosystemy z bogatą florą i fauną wodną.
[edytuj] Strefy jezior
Warunki ekologiczne panujące w jeziorach są bardzo zróżnicowane, co związane jest z istnieniem charakterystycznych stref i warstw w obrębie jeziora. Wyróżniamy:
- strefę litoralną - jest to strefa wody płytkiej, prześwietlonej do samego dna,litoral, zwłaszcza jego płytkie części,jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych, a w związku z dużym nagromadzeniem szczątków organicznych-wahaniom stężenia tlenu, a nawet okresowym i krótkotrwałych całkowitym deficytom tlenowym.Płytsza część litosferu podlega również bezpośrednim wpływom lądu.
- strefę pelagiczną - strefa wody otwartej, niestykającej się ani z brzegami, ani z dnem zbiornika,
- strefę profundalną - strefa wody głębokiej stykającej się z dnem i znajdującej się poza zasięgiem promieniowania słonecznego,
- strefę denną (bental) - strefa obejmująca warstwę osadów i mułów wyściełających dno jeziora.
[edytuj] Znaczenie gospodarcze
Jeziora mają również znaczenie gospodarcze – stanowią obszary rekreacyjno-sportowe, są wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwo dostępnym źródłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym życiu organicznym są źródłem żywności.
[edytuj] Klasyfikacje jezior
Jeziora klasyfikuje się według sposobu powstania niecki, lub też według cech hydrologicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oficjalnie nie stosuje się w klasyfikacji minimalnej powierzchni, chociaż często spotyka się zdanie, że jeziorem powinny być zbiorniki powyżej 1 hektara. (zobacz też typologia jezior).
Jeziora mogą być odpływowe, przepływowe, bezodpływowe.
[edytuj] Rodzaje jezior ze względu na pochodzenie
- meteorytowe (kosmiczne) – powstałe wskutek uderzeń meteorytów, np. Pingualuit w Quebecu w Kanadzie
- tektoniczne (ryftowe) – wypełniają zagłębienia pochodzenia tektonicznego. Ich misy stanowią zapadnięte części skorupy ziemskiej w formie rowów lub rozległych zapadlisk, np. w rowie: Bajkał, Tanganika, Martwe, Malawi (Niasa); w płaskim zagłębieniu: Wiktorii, Ładoga, Górne
- reliktowe – stanowią część dawnego morza, np. Kaspijskie, Aralskie, Ilmen
- polodowcowe – wypełniają zagłębienia pozostawione przez lodowce
- rynnowe – w rynnach polodowcowych. Wąskie, długie, o stromych brzegach, głębokie, np. Gopło, Jeziorak, Hańcza
- morenowe – w zagłębieniach wśród wałów morenowych, np. Śniardwy, Mamry, charakteryzują się dużą powierzchnią, stosunkowo małą głębokością i urozmaiconą linią brzegową, np. Morskie Oko
- wytopiskowe (oczka) – z wytopienia bryły martwego lodu np. Sasek Mały,
- cyrkowe – w cyrkach (kotłach) lodowcowych, np. Czarny Staw
- polodowcowe górskie:
- cyrkowe
- morenowe
- wulkaniczne
- przybrzeżne – wskutek odcięcia zatoki przez narastającą mierzeję, Łebsko, Gardno, Resko Przymorskie,
- deltowe – wskutek nierównomiernej akumulacji w delcie rzeki, np. Druzno, Dąbie,
- wydmowe – wypełniają obniżenia między pagórkami wydmowymi
- osuwiskowe – na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko np. Sareskie (Tadżykistan), Duszatyńskie (Bieszczady),
- krasowe – w zagłębieniach krasowych np. Jezioro Ochrydzkie (Półwysep Bałkański) oraz jezioro Firlej.
- starorzecza – wskutek odcięcia meandru rzeki np. Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie, Druzno.
- jezioro deflacyjne (eoliczne) – w wyniku wypełnienia utworzonego przez wiatr zagłębienia np. Jezioro Teke (Kazachstan)
- wytworzone przez ruchy masowe prowadzące do zatarasowania zagłębień terenowych przez osuwiska skalne
- Jeziora antropogeniczne – jeziora utworzone poprzez przegrodzenie doliny rzecznej sztuczną zaporą.
[edytuj] Rodzaje jezior ze względu na częstość cyrkulacji wody (typy miktyczne jezior)
Nazwa | Cyrkulacja wody | Występowanie | Termika |
amiktyczne | brak cyrkulacji | strefa polarna | zbiorniki przez cały rok pokryte warstwą lodu |
monomiktyczne zimne | raz w roku pełna cyrkulacja | strefa polarna i obszary wysokogórskie | temperatura wody zawsze poniżej 4°C |
dimiktyczne | dwa razy w roku | strefa umiarkowana | temperatura wody latem powyżej 4°C, zimą poniżej 4°C |
monomiktyczne ciepłe | raz w roku | strefa równikowa i międzyzwrotnikowa | temperatura wody zawsze powyżej 4°C |
oligomiktyczne | słaba (głównie górnych warstw) | strefa przyrównikowa | ciepła woda w całym przekroju zbiornika |
polimiktyczne | częsta (nawet codzienna) | różne strefy – jeziora płytkie | prawie jednakowa temperatura w całym przekroju jeziora |
[edytuj] Termiczna klasyfikacja jezior
- jeziora polarne – mają stale odwrócone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4 °C
- jeziora umiarkowane – mają najbardziej rozwinięty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zimą odwrócone, wiosną i jesienią stan homotermii
- jeziora subtropikalne – nie mają uwarstwienia odwróconego, cały rok występują w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczną cechą tego uwarstwienia jest duża różnica temperatury pomiędzy wodą powierzchniową a denną, która jest zbliżona do +4 °C
- jeziora tropikalne – cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe różnice pomiędzy temperaturą epilimionu i hypolimnionu, którego wody są cieplejsze niż w subtropikalnych jeziorach.
[edytuj] Rodzaje jezior ze względu na trofię
- jezioro dystroficzne (zobacz też jezioro humotroficzne)
- jezioro eutroficzne
- jezioro hypertroficzne
- jezioro mezotroficzne
- jezioro oligotroficzne (zobacz też jezioro lobeliowe)
- jezioro saprotroficzne
Badaniem jezior zajmuje się dział hydrologii – limnologia.
[edytuj] Bibliografia
- Zdzisław Kajak, Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-01537-3.
[edytuj] Zobacz też
- jeziora Polski
- typologia jezior
- największe jeziora świata
- największe polskie jeziora, najgłębsze polskie jeziora, Śniardwy, Mamry, Łebsko, Jeziorak, Gopło, Miedwie
- przegląd zagadnień z zakresu geografii
- staw
- stratyfikacja termiczna wody w jeziorze
- zbiornik retencyjny,
- Typy rybackie jezior (Europa Środkowa)
- Katedra Limnologii Uniwersytetu Gdańskiego
Ze względu na pochodzenie: ałasowe • deltowe • eworsyjne • fiordowe • karowe • krasowe • krawędziowe • lagunowe • limanowe • lodowcowe • meandrowe • meteorytowe • morenowe • osuwiskowe • peryglacjalne • poljowe • polodowcowe • progracjalne • przybrzeżne • reliktowe • rynnowe • supraglacjalne • tektoniczne • wulkaniczne • wydmowe • wytopiskowe • zapadliskowe • zaporowe
Ze względu na produktywność: dystroficzne • eutroficzne • politroficzne • hypertroficzne • mezotroficzne • lobeliowe • oligotroficzne • saprotroficzne
Ze względu na obecność minerałów: gorzkie • słodkie • słone
Ze względu na dopływ i odpływ wód: przepływowe • endoreiczne • okresowe • pluwialne