Klawesyn

Z Wikipedii

Klawesyn flamandzki

Na tę stronę wskazuje przekierowanie ze strony Cymbał. Zobacz też: Cymbały.

Klawesyn (wł. cembalo, clavicembalo) - znany już powszechnie w Europie od okresu renesansu instrument strunowy szarpany wyposażony w klawiaturę, zaliczany do cytr.

W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w piórka, które wprawione w ruch za pomocą mechanizmu klawiszowego szarpią struny naciągnięte nad korpusem rezonansowym. W formie wykształconej ostatecznie pod koniec wieku XVII, klawesyn miał co najmniej podwójny naciąg strun, często także - podobnie jak w organach dwa manuały (klawiatury). Uderzając jeden klawisz można było wydobyć jednocześnie dźwięk z jednej, dwóch lub nawet kilku strun, które niekiedy transponowały w interwale oktawy. Strojono je w unisonie (8' - rejestr ośmiostopowy); w niektórych instrumentach, przeznaczonych do solowej gry używano także strun strojonych oktawę wyżej (4' - rejestr czterostopowy). W brzmieniu rejestr ośmiostopowy odpowiadał wysokości dźwięku zapisanej w nutach, zaś czterostopowy rejestr transponował oktawę w górę - przykładowo dźwiękowi c1 ("c razkreślne") w pisowni odpowiadał w rzeczywistości ton c2 ("c dwukreślne").

Klawesyn nie miał możliwości różnicowania dynamicznego poprzez siłę nacisku klawisza (siłę uderzenia), tak jak to jest możliwe podczas gry na fortepianie. Mocniejsze lub słabsze uderzenie w klawisze nie powodowało zwiększenia lub zmniejszenia wolumenu. Zmian w sile brzmienia dokonywano wyłącznie poprzez dołączanie kolejnych naciągów strun (zmiana registrów) oraz wzbogacanie faktury muzycznej. Technika gry przypominała pod tym względem organową, chociaż na klawesynie dużo częściej wykorzystywano grę arpeggio oraz wiele rodzajów ornamentów muzycznych. Barwa dźwięku klawesynu stapiała się dobrze z innymi instrumentami strunowymi, zwłaszcza z: lutnią, chitarrone, gitarą a także ze smyczkami. Klawesyn był, obok organów i lutni, jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów do realizacji partii basso continuo. Pod koniec wieku XVIII klawesyn wyszedł z użycia ze względu na rozpowszechnienie się fortepianu, który miał inne możliwości interpretacyjne, odpowiadające potrzebom kompozytorów okresu klasycyzmu.

Renesans klawesynu nastąpił na początku XX wieku głównie za sprawą polskiej klawesynistki Wandy Landowskiej. Obecnie instrument ten wchodzi zazwyczaj w skład tzw. orkiestr barokowych czyli zespołów zajmujących się stylową interpretacją muzyki dawnej.

Polski budowniczy klawesynów Romuald Greiss z siostrą przy instrumencie własnej produkcji.

[edytuj] Odmiany klawesynu

• gravicembalo, używany w XVI i XVII w. głównie przez dyrygentów zespołu instrumentalnego do realizacji generałbasu (basso continuo)
• unison, instrument o zdwojonych strunach strojonych w unisonie
• wirginał, miał prostokątne pudło bez nóg, jego skala obejmowała 4 oktawy; popularny w XVI i XVII w., głównym ośrodkiem budowy wirginału była Antwerpia, a centrum twórczości - Anglia
• szpinet (spinet, w Polsce nazywany excellencikiem), z pudłem prostokątnym lub sześciokątnym na nogach i skalą do 5 oktaw, jedną klawiaturą i jednym systemem strun (8' - rejestr ośmiostopowy), popularny w domowym muzykowaniu w XV-XVII w.
• klawicyterium (claviciterium) - ze strunami ustawionymi pionowo; prototyp pianina, popularny w Europie w XVI i XVII w.
• klawesyn właściwy, posiadał duże pudło rezonansowe o kształcie zbliżonym do trójkąta i struny naciągnięte prostopadle do klawiatury

[edytuj] Historia

Od końca XVI w. klawesyn posiadał dwie klawiatury, a także możliwość zmiany barwy dźwięku (tzw. rejestry). Niemożność różnicowania dynamicznego dźwięków w pewnym stopniu kompensowało zdwajanie dźwięków w oktawach (równoczesne uderzanie dźwięku właściwego oraz dźwięku o oktawę niżej lub wyżej).

W XVII i pierwszej połowie XVIII w. klawesyn pełnił podstawową funkcję w orkiestrze operowej i symfonicznej, realizując basso continuo, był też używany jako instrument solowy i kameralny.

W XVIII w. został wyparty przez fortepian, jednak wciąż jest niezastąpiony przy wykonywaniu dzieł muzyki dawnej.

[edytuj] Klawesyn w muzyce popularnej

• Jimi Hendrix - Burning of the Midnight Lamp
• Tori Amos - Blood Roses
• The Beatles - Because, Piggies
• Linda Ronstadt - Long, Long Time
• The Beach Boys - Pet Sounds, Good Vibrations
• Queen - Fairy Feller's Master Stroke
• Paula Abdul - Blowing Kisses In The Wind
• The Stranglers - Golden Brown
• Deep Purple - Blind
• Sonata Arctica - UnOpened
• Björk - Scary
• Red Hot Chili Peppers - Eskimo
• ABC - Tears Are Not Enough

[edytuj] Zobacz też

• muzyka
• instrument muzyczny