Mandragora lekarska

Mandragora lekarska
Owoce mandragory lekarskiej
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	mandragora
Gatunek	mandragora lekarskie
Nazwa systematyczna
Mandragora officinarum L.
Galeria zdjęć i grafik

Mandragora na starych rycinach

XII wieczna księga ilustrująca metodę wyrywania mandragory

Mandragora lekarska (Mandragora officinarum L.) - bylina śródziemnomorska należąca do rodziny psiankowatych.

Spis treści

Pokrój: Bylina o wysokości do 30 cm i bardzo skróconej łodydze.
Liście: Krótkoogonkowe, zwykle nagie, na końcach zaostrzone^[1]. Duże, podługowatojajowate, karbowanoząbkowane.
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo na długich szypułkach, mają 5-wrębny kielich, brudnobiałą lub zielonkawobiałą koronę, 1 słupek i 5 pręcików znajdujących się w rurce korony. Kwitnie od czerwca do lipca^[1].
Owoc: Duże, kuliste, żółtawe jagody o nieprzyjemnym zapachu. Osiągają 2–3 cm średnicy^[1].
Korzeń: Gruby, mięsisty, brązowy, często rozwidlony^[2], wrzecionowaty, o długości do 60 cm^[1].
Roślina trująca: Zawiera m.in. atropinę i alkaloidy z grupy tropanów. Spożywana w większych ilościach może wywołać podrażnienie dróg oddechowych, podobno także delirium, a nawet może doprowadzać do szaleństwa.

Roślina uprawiana dla korzeni i jadalnych jagód.
Roślina lecznicza: stosowana w produkcji środków przeciwbólowych, zwłaszcza w chorobach reumatycznych. Jako roślina lecznicza mandragora jest obecnie prawie zapomniana, używana sporadycznie jako składnik o działaniu rozkurczowym.
- Surowiec zielarski: korzeń (Radix Mandragorae). Jest jednym z surowców tropanowych, podobnie jak liście bielunia, lulka czarnego i korzeni i liści pokrzyku wilczej jagody. Zawiera alkaloidy (ok. 0,37%), w tym hioscyjaminę, skopolaminę, atropinę.
- Zbiór i suszenie: korzeń wykopuje się jesienią i suszy w cieniu, a następnie w ogrzewanych suszarniach. Korzenie o przeznaczeniu farmaceutycznym przed suszeniem kroi się na plastry.^[1]

Jako roślina lekarska wymieniona jest już w staroegipskim papirusie Ebersa z 1550 r. p.n.e. Hipokrates zalecał stosowanie małych doz nalewki dla opanowania depresji i stanów lękowych. Teofrast zalecał stosowanie na rany po zmieszaniu z mąką. Zauważył też, że jest silnym afrodyzjakiem.

W starożytności mandragorę uważano za środek przeciwbólowy i nasenny. Używano jej więc do ukojenia chronicznych bólów, a także przepisywano na melancholię, reumatyzm i drgawki.

Rzymianie używali mandragory jako środka znieczulającego, podając pacjentom przed operacją kawałek jej korzenia do żucia. Była także popularnym składnikiem miłosnych eliksirów, a najsilniejsze z nich miała sporządzać sama Kirke, toteż mandragorę nazywano Kirkaia, tj. roślina czarodziejskiej Kirke.

Mandragora była atrybutem bóstw podziemnych, zsyłających śmierć, takich jak Hekate, w której czarodziejskim ogrodzie rosła. Mandragora zwana była przez Greków również Apollinaris od stanów transu Pytii delfickiej, wieszczki Apollina.

W średniowieczu i później silnie zgrubiały, rozgałęziony korzeń (tzw. alrauna) tej rośliny był uważany za środek magiczny. Korzeń przypomina ludzką postać i to prawdopodobnie było źródłem przypisywanych jej magicznych mocy. Przypuszczalny składnik owianej mgłą tajemnicy maści czarownic.
Wiąże się z nią legenda, według której roślina ta wydaje z siebie zabójczy krzyk, kiedy jest wyrywana z ziemi. Nazywano ją wilczą jagodą i wierzono, że rośnie zawsze pod szubienicami.

Jagody nazywane "jabłkami miłości" były uważane za środek przeciw bezpłodności, pobudzający żądze miłosne, próżność w małych dozach i głupotę w dużych. Użyta we właściwych dawkach może działać silnie erotyzująco.

Wzmianki na jej temat można znaleźć m.in. w:

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.