Międzymorze (polityka)
Z Wikipedii
Międzymorze - idea polityczna wysuwana przez Józefa Piłsudskiego przed I wojną światową zakładająca utworzenie federacji państw Europy Środkowej i Wschodniej. Docelowo do Międzymorza należeć miał obszar między morzami Adriatyckim, Bałtyckim a Czarnym ("Morza ABC"), a konkretnie Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś, Ukraina, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Jugosławia oraz ewentualnie Finlandia.
Proponowana federacja miała nawiązywać do jagiellońskich tradycji wielokulturowej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Piłsudski uważał, że jej powstanie pozwoli uniknąć państwom Europy Środkowej dominacji Niemiec czy Rosji
Międzymorze było jednak postrzegane przez część Litwinów jako zagrożenie dla ich nowo powstałego, niepodległego państwa, zaś Ukraińcy uważali tę ideę za sprzeczną z ich niepodległościowymi dążeniami. Prócz tego sprzeciwiała się jej Rosja i większość zachodnich mocarstw z wyjątkiem Francji.
Idea Międzymorza uzupełniała się z inna geopolityczną wizją Piłsudskiego - prometeizmem, której założeniem był podział Imperium Rosyjskiego.
W ciągu dwóch dekad od porażki idei Międzymorza wszystkie państwa mające być członkami federacji znalazły się w strefie wpływów ZSRR lub III Rzeszy.
Spis treści |
[edytuj] Historia idei środkowoeuropejskiej federacji
[edytuj] Unia lubelska i Rzeczpospolita Obojga Narodów
Unia polsko-litewska i sojusz militarny powstały jako reakcja na zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego. Pierwszy sojusz został ustanowiony w 1385 w wyniku ślubu królowej Polski Jadwigi i wielkiego księcia litewskiego Jagiełły, który został królem Polski. W 1569 Polska i Litwa na mocy unii lubelskiej utworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów, stanowiącą unię realną tych państw. Rzeczpospolita Obojga Narodów istniała do roku 1795 czyli III rozbioru Polski.
W okresie istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów, jak i podczas powstania styczniowego postulowano wyodrębnienie Księstwa Ruskiego, połączonego z Polską i Litwą unią realną w ramach Rzeczpospolitej Trojga Narodów.
[edytuj] Plan Czartoryskiego
W latach 1832-61, pomiędzy powstaniem listopadowym a styczniowym, idea odnowienia wspólnoty polsko-litewskiej była popierana przez Księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, działacza politycznego stojącego na czele konserwatywnego Hôtelu Lambert w Paryżu.
Czartoryski aspirował do odtworzenia — ze wsparciem francuskim, brytyjskim i tureckim — polsko-litewskiej wspólnoty sfederowanej z Czechami, Słowacją, Węgrami, Rumunią i wszystkimi Słowianami południowymi. Według niego, Polska mogłaby mediować w konfliktach między Węgrami i Słowianami oraz Węgrami a Rumunią. Koncepcja ta wydawała się możliwa do zrealizowania podczas Wiosny Ludóww latach 1848-49, jednak przeszkodził w tym brak poparcia zachodu, węgierskie konflikty z Czechami, Słowacją i Rumunią oraz wzrost niemieckiego nacjonalizmu.
[edytuj] Międzymorze Piłsudskiego
Strategicznym celem Józefa Piłsudskiego była odnowiona wspólnota polsko-litewska oraz dezintegracja Imperium Rosyjskiego, a później ZSRR na podstawie różnic etnicznych (idea prometeizmu). Piłsudski uważał Międzymorze jako przeciwwagę dla imperialistycznych tendencji Rosji i Niemiec.
[edytuj] Opozycja
Plan Piłsudskiego spotkał się ze sprzeciwem, zwłaszcza ZSRR, w którego interesy godziła idea Międzymorza. W założeniu Ententy bolszewizm był zagrożeniem tymczasowym, nie osłabiającym jej ważnego sojusznika, Rosji. Poza tym była ona niezadowolona z powodu, iż Piłsudski odmówił pomocy Białym. Jego plany zostały uznane za nierealne, zaś Polska miała się ograniczyć do terytoriów etnicznie polskich.
Narody byłej Rzeczpospolitej nie wyrażały zainteresowania przystąpienia do unii. Litwini chcieli utrzymania niepodległości swego świeżo powstałego państwa, Ukraińcy również dążyli do samodzielności, podobnie Białorusini (mimo swojej niskiej świadomości narodowej). Szanse na realizację planu Piłsudskiego znacznie zmniejszyły graniczne konflikty między Polską a jej sąsiadami - Rosją Sowiecką, Litwą, Ukrainą i Czechosłowacją.
Również w Polsce idee Piłsudskiego napotykały sprzeciw. Roman Dmowski, lider Narodowej Demokracji, opowiadał się za jednolitym etnicznie państwem polskim, w którym mniejszości podlegałyby polonizacji.
[edytuj] Upadek
W następstwie wojny z Rosją (1919-21), koncepcja federacji państw Europy Środkowej i Wschodniej, w oparciu o Polskę i Ukrainę, straciła wszelkie szanse realizacji.
Następnie Piłsudski rozważał federację lub sojusz państw nadbałtyckich i bałkańskich. W unii tej miały się zawierać Polska, Czechosłowacja, Węgry, Skandynawia, kraje bałtyckie, Włochy, Rumunia, Bułgaria, Jugosławia oraz Grecja — rozciągała by się ona zatem nie tylko pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, ale też Oceanem Arktycznym a Morzem Śródziemnym. Ten projekt również się nie powiódł: Polska miała napięte stosunki z Litwą i Czechosłowacją. Wprawdzie z resztą państw kontakty były pozytywne, jednak one same często były skłócone między sobą. Jedynym osiągnięciem był sojusz polsko-rumuński.
Piłsudski zmarł w 1935. Późniejsza wersja jego planów była podjęta przez ministra spraw zagranicznych, Józefa Becka, który to pod koniec 1930 proponował powstanie "Trzeciej Europy" — sojuszu Polski, Rumunii i Węgier.
[edytuj] Okres II wojny światowej
Koncepcja Unii Środkowoeuropejskiej pomiędzy Bałtykiem, Morzem Czarnym, Adriatyckim i Egejskim została reaktywowana podczas II wojny światowej przez Rząd RP na uchodźstwie Władysława Sikorskiego. Pierwszym krokiem do jej zrealizowania były dyskusje w 1942 między greckim, jugosłowiańskim, polskim i czechosłowackim rządem na uchodźstwie, dotyczące powstania grecko-jugosłowiańskiej i polsko-czechosłowackiej federacji. Spotkało się to z opozycją ZSRR i obojętnością lub wrogością Aliantów.
[edytuj] Bibliografia
- Piotr Okulewicz, Koncepcja "Międzymorza" w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1926, Poznań 2001, (ISBN 83-7177-060-X).
