Miklós Horthy
Z Wikipedii
Miklós Horthy de Nagybánya (ur. w Kenderes 18 czerwca 1868, zm. w Estoril (Portugalia) 9 lutego 1957) - węgierski admirał, regent państwa w latach 1920 - 1944.
Spis treści |
[edytuj] Wczesne lata
Wykształcenie odebrał w Akademii Morskiej w Fiume (obecnie Rijeka). W czasie I wojny światowej (1914-18) pełnił funkcje admirała floty austro-węgierskiej, kilkakrotnie pokonał wówczas flotę włoską i został ranny w czasie bitwy morskiej w cieśninie Otranto.
[edytuj] Dojście do władzy
Po wojnie Horthy wrócił do ojczyzny i zorganizował kontrrewolucję przeciwko komunistycznej Węgierskiej Republice Rad rządzonej przez Bélę Kuna. Razem z wojskami rumuńskimi i czechosłowackimi w sierpniu 1919 zdobył Budapeszt rozpoczynając okres "białego terroru" skierowanego przeciwko socjalistom, komunistom, związkowcom i Żydom w wyniku którego zamordowano 5000 osób. Po przejęciu władzy został mianowany głównodowodzącym węgierskich sił zbrojnych, a w 1920 Zgromadzenie Narodowe wybrało go na Regenta Królestwa Węgier. Jako regent, przy współudziale rządu, uniemożliwił powrót na tron byłemu cesarzowi Austrii i królowi Węgier Karolowi I Habsburgowi (marzec i październik 1921 r.).
[edytuj] Rząd Horty'ego
Podczas rządów Horthyego Węgry stały się pierwszą po wojnie prawicową dyktaturą w Europie. Rząd Horthyego, niesiony na fali silnych żądań narodowych, zamierzał dokonać rewizji traktatu z Trianon z 1920, chciano m.in. zwrotu części Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii, gdzie zamieszkiwało łącznie ponad trzy miliony Węgrów.
Po konferencji w Monachium (wrzesień 1938) Węgry bezskutecznie zabiegały u mocarstw zachodnich o przyznanie im południowej części Słowacji, która po traktacie z Trianon należała do Czechosłowacji i była w większości zamieszkiwana przez mniejszość węgierską. Po tym niepowodzeniu Horthy postanowił się zwrócić o pomoc do Niemiec. Hitler i Mussolini zgodzili się na rolę arbitrów w sporze węgiersko - czechosłowackim (pierwszy arbitraż wiedeński). Zgodnie z ich rozstrzygnięciem w listopadzie 1938 Węgry zaanektowały sporne terytorium południowej Słowacji i południowej Rusi Zakarpackiej. W marcu 1939 Węgry uzyskały resztę terytorium Rusi Zakarpackiej i wspólną granicę z Polską.
[edytuj] II wojna światowa
We wrześniu 1939 Horthy odmówił przepuszczenia Wehrmachtu przez terytorium Węgier przeciwko Polsce, czego domagali się Niemcy i nakazał zaminowanie tuneli kolejowych i ich wysadzenie w przypadku próby przedarcia się Niemców siłą. W sierpniu 1940 Węgry otrzymały w wyniku drugiego arbitrażu wiedeńskiego północną część rumuńskiego Siedmiogrodu, w zamian Węgry musiały przystąpić do Paktu Trzech - sojuszu Niemiec i Włoch (trzecim członkiem paktu była Japonia), które po klęsce Francji w czerwcu 1940) zdominowały cały kontynent europejski.
Od września 1939 rząd Horthyego, przychylnie nastawiony do Polski, udzielał schronienia polskim uchodźcom. Mimo nacisków niemieckich rząd Horthyego do końca listopada 1940 zezwalał na oficjalne funkcjonowanie poselstwa polskiego w Budapeszcie i przyjmował posła polskiego Orłowskiego. Z Węgier do Francji, przy czynnym udziale polskiego poselstwa i potajemnej aprobacie władz węgierskich, ewakuowano do maja 1940 około 35 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, oficjalnie internowanych we wrześniu 1939.
W Budapeszcie działała do 19 marca 1944 - do czasu niemieckiej wojskowej okupacji Węgier - główna ekspozytura wywiadu polskiego w Europie Środkowej, prowadząca łączność kurierską z okupowanym krajem, polskie szkoły i instytucje kulturalne. Było to tolerowane przez władze węgierskie, pomimo formalnego sojuszu Węgier z III Rzeszą.
W kwietniu 1941 Węgry po raz pierwszy zaangażowały się militarnie po stronie Osi przeciw Jugosławii, przepuszczając wojska niemieckie przez swoje terytorium - oznaczało to nieunikniony konflikt z Wielką Brytanią. Świadomy dalekosiężnych konsekwencji decyzji zerwania z neutralnością kraju, premier Węgier Pál Teleki popełnił samobójstwo.
W czerwcu 1941 Węgry zaangażowały się w wojnę z ZSRR po stronie Niemiec, wysyłając na front kilkudywizyjną 2. Armię (która została prawie całkowicie rozbita nad Donem w styczniu-lutym 1943). W konsekwencji Wielka Brytania jesienią 1941 pod naciskiem Stalina wypowiedziała wojnę Węgrom.
[edytuj] Działania w przededniu zakończenia wojny
W 1942, kiedy stało się już jasne, że Niemcy przegrają wojnę, Horthy zaczął negocjować odrębny traktat pokojowy z aliantami. Spotkało się to z bardzo ostrą reakcją Hitlera, który wysłał swoje wojsko na terytorium Węgier okupując je 19 marca 1944. Horthy zdecydował się wówczas utworzyć proniemiecki rząd Sztoyaya (dotychczasowego ambasadora Węgier w Berlinie) i nie zaryzykował otwartego, beznadziejnego starcia z Niemcami, kontynuując jednak poufne kontakty z aliantami zachodnimi (w konsekwencji np. węgierska artyleria przeciwlotnicza nie otwierała ognia do samolotów brytyjskich i amerykańskich przelatujących nad terytorium Węgier dla bombardowania Niemiec). Do czasu zajęcia kraju przez Niemców sprzeciwiał się nazistowskim planom wywozu węgierskich Żydów. Po wkroczeniu Wehrmachtu na Węgry rozpoczęły się pod osobistym kierownictwem Adolfa Eichmanna masowe deportacje kilkuset tysięcy węgierskich Żydów do Auschwitz. Latem 1944, korzystając z gwałtownie pogarszającej się sytuacji militarnej III Rzeszy Horthy zdymisjonował rząd Sztoyaya i wymusił (lipiec 1944) na Niemcach przerwanie deportacji Żydów z terytorium Węgier.
[edytuj] Zakończenie wojny
Już po konferencji w Teheranie (28 listopada - 1 grudnia 1943), gdzie Stalin wymusił na Brytyjczykach odstąpienie od lądowania aliantów zachodnich na Bałkanach (co było do tej pory planem Churchilla), los Węgier był przesądzony. Do kraju wkroczyć miała Armia Czerwona.
Gdy nastąpiło wejście Armii Czerwonej na terytorium Węgier (październik 1944), Horthy próbował poddać Rosjanom wojsko węgierskie na froncie (alianci zachodni odmówili bowiem przyjęcia odrębnej węgierskiej kapitulacji, co próbował uzyskać admirał). Niemcy, którzy od dawna obserwowali te próby, aresztowali go (po porwaniu syna przez komando pod dowództwem Otto Skorzennego) i wywieźli w głąb Rzeszy. Rządy na Węgrzech formalnie objął przywódca strzałokrzyżowców Ferenc Szálasi, w pełni podporządkowany Rzeszy. Jedynym ratunkiem dla budapeszteńskich Żydów do zdobycia miasta przez Armię Czerwoną pozostały wówczas enklawy organizowane przez Raula Wallenberga na bazie nadawanego im szwedzkiego statusu dyplomatycznego. W konsekwencji po zdobyciu miasta tylko w Budapeszcie pozostało przy życiu ok 90.000 Żydów (w dwóch gettach i enklawach dyplomatycznych).
[edytuj] Ostatnie lata
Pod koniec wojny Horthy, internowany przez Niemców w Bawarii został przejęty z ich rąk przez armię amerykańską i był przetrzymywany w niewoli aż do końca 1945, gdy ostatecznie go wypuszczono (mimo żądań komunistycznych władz Jugosławii, które chciały go sądzić jako zbrodniarza wojennego). W 1946 wziął udział w procesie norymberskim jako świadek. Resztę życia spędził na wygnaniu w Portugalii. Pozostawił po sobie autobiografię : "Życie dla Węgier" . Jego prochy po upadku paktu warszawskiego i wycofaniu wojsk sowieckich z Węgier przeniesiono w roku 1993 uroczyście do mauzoleum w Kenderes - zgodnie z testamentem regenta, który chciał być pochowany w ojczystej ziemi, gdy opuści go stopa ostatniego okupanta.
[edytuj] Mało znane fakty z życia
Przez przeciwników politycznych, nazywany był ironicznie "admirałem bez floty w kraju bez morza".
Na ramieniu miał wytatuowanego ogromnych rozmiarów węża - pozostałość jeszcze z czasów, kiedy był marynarzem na statkach floty Austro-Węgier
Był odznaczony m.in. niemieckim Krzyżem Rycerskim Krzyża Żelaznego (10.09.1941).
