Mniejszość niemiecka w Polsce

Z Wikipedii

Mniejszość niemiecka jest największą liczebnie spośród ustawowo uznawanych mniejszości narodowych w Polsce.

[edytuj] Dane statystyczne i ich wizualizacja (2002)^[1]

Według wyników spisu powszechnego z 2002 roku narodowość niemiecką deklarowało 152 897 osób (0,4% mieszkańców Polski), spośród których 147 094 miało obywatelstwo polskie.

Najwięcej Niemców zamieszkuje w województwie opolskim – 106 855 osób (69,9% wszystkich zamieszkałych w Polsce Niemców) oraz w województwie śląskim – 31 882 osób (20,8% ogółu Niemców w Polsce), w pozostałych województwach mieszka ich łącznie 14 160 (9,3% ogółu Niemców w Polsce).

Znaczący udział w ogóle mieszkańców Niemcy mają tylko w województwie opolskim – 10%. W pozostałych województwach stanowią niewielki odsetek mieszkańców: 0,67% w województwie śląskim, 0,32% w warmińsko-mazurskim i 0,1% w pomorskim. Najniższy odsetek (0,005%) Niemcy stanowią w województwie lubelskim i świętokrzyskim.

[edytuj] Organizacja

Rozmieszczenie Niemców w gminach województwa opolskiego i śląskiego; na pomarańczowo zaznaczono te jednostki administracyjne, w których niemiecki został uznany za język pomocniczy

Obecnie największym stowarzyszeniem mniejszości niemieckiej w Polsce jest Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN)^[2], zaś "jedyną organizacją Mniejszości Niemieckiej w Polsce, która nie jest finansowana przez rząd niemiecki"^[3], lecz przez 11 112 płacących składki członków i Departament Kultury Mniejszości Narodowych w Warszawie, jest Rada Niemców Górnośląskich z Siedzibą w Katowicach.

Głosy na listę Mniejszości niemieckiej w wyborach parlamentarnych w 2007 w poszczególnych gminach województwa opolskiego

TSKN regularnie (od 1991) zgłasza swoich kandydatów w wyborach parlamentarnych z listy komitetu wyborczego "Mniejszość Niemiecka". Komitet wyborczy mniejszości narodowej nie jest związany klauzulą zaporową 5% głosów w skali kraju, determinującą prawo do uczestniczenia w podziale mandatów w wyborach do Sejmu.

Mniejszość Niemiecka uzyskiwała:

• w 1991 – 7 mandatów poselskich (6 mandatów w okręgach wyborczych i 1 mandat z listy ogólnopolskiej przy 1,18% głosów, oraz 1 mandat senatorski (Gerhard Bartodziej)
• w 1993 – 3 mandaty dla TSKN (i 0,44% głosów) i 1 mandat senatorski oraz 1 mandat poselski dla DFK
• w 1997 – 2 mandaty (16,96% głosów na Opolszczyźnie, 0,39% w skali kraju)
• w 2001 – 2 mandaty (13,62% głosów na Opolszczyźnie, 0,36% w skali kraju)
• w 2005 – 2 mandaty (12,92% głosów w województwie opolskim, 0,29% w skali kraju)
• w 2007 – 1 mandat (8,81% głosów w województwie opolskim, 0,20% w skali kraju)

[edytuj] Historia

Przed II wojną światową jedną z reprezentacji mniejszości niemieckiej w Polsce była partia Jungdeutsche Partei in Polen (Partia Młodoniemiecka w Polsce), założona w 1931 r. w Bielsku-Białej (kontynuowała tradycje powstałego na Śląsku Cieszyńskim w 1921 r. Niemieckiego Związku Narodowo-Socjalistycznego).

Od 1932 r. była ona też czynna na Górnym Śląsku i od 1934 r. również w Wielkopolsce, Łodzi i na Pomorzu. Pod silnym wpływem NSDAP z Rzeszy, stała się w szybkim tempie najsilniejszą partią mniejszościową w Polsce. W połowie lat 30. liczyła ona ok. 50 tys. członków, wśród których najliczniej reprezentowana była młodzież miejska i chłopi. Jej organem prasowym był ukazujący się od 1933 r. w Katowicach dziennik Der Aufbruch. Jej przywódcy, skupieni wokół Rudolfa Wiesnera zwalczali inne partie mniejszości i deklarowali pro forma lojalność względem państwa polskiego, de facto działając na jego szkodę. W październiku 1939 r. partia została rozwiązana przez Niemców.

Innymi partiami i związkami politycznymi Niemców w II Rzeczypospolitej były: m.in. Związek Niemczyzny dla Ochrony Praw Mniejszości w Polsce (1921-23), Niemiecka Socjaldemokratyczna Partia w Poznańskiem i na Pomorzu (1920-33), Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie dla Poznańskiego, Okręgu Noteci i Pomorza (1924-33), Niemieckie Zjednoczenie w Poznańskiem i na Pomorzu (1934-39), Związek Niemców w Polsce (1921-23), Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy w Polsce (1925-39), Niemiecki Związek Ludowy na Polskim Śląsku (1921-39), Partia Niemiecka (1922-34), Niemiecka Chrześcijańska Partia Ludowa (1934-39), Niemiecka Partia Socjaldemokratyczna (1922-25). W 1933 część partii, gł. opozycyjnych, zaprzestała działalności.

Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy (po secesji prohitlerowskiej grupy dowodzonej przez A. Kroniga) i Niemiecka Chrześcijańska Partia Ludowa opowiadały się za polsko-niemieckim porozumieniem ponad podziałami, przeciwko wspólnemu zagrożeniu ze strony hitleryzmu. Reszta działających partii poczęła sprzyjać nowemu rządowi Rzeszy i za to otrzymały znaczną pomoc finansową z Berlina. Ugrupowania pozostałe poza orbitą wpływów narodowych socjalistów traciły wpływy. Do zjednoczenia obozu hitlerowskiego w Polsce nie doszło z powodu personalnych antagonizmów i walki konkurencyjnej ugrupowań "starych" (większość stronnictw) i "młodych" (Partii Młodoniemieckiej).

Organizacje takie jak Jungdeutsche Partei (teren całej Polski), Deutsche Vereinigung (Pomorze Poznańskie), Deutscher Volksbund (Śląsk), Deutscher Volksverbarid (Łódzkie), oraz ich filialne stowarzyszenia i związki tworzyły piątą kolumnę w Polsce prowadząc działalność dywersyjną (szpiegostwo, sabotaż, prowokacje, działalność polityczno-destrukcyjna). Były one nadzorowane przez partyjne i państwowe organizacje III Rzeszy: NSDAP, Auslandsorganisation, Gestapo, SD, Abwehrą, które sprawowały nad nimi nadzór i wydawały stosowne instrukcje. Przyjmuje się że organizacje dywersyjno-sabotażowe tego typu zrzeszały 25% mniejszości niemieckiej^[4]. Niemieccy działacze (głównie z Deutscher Volksverband i z Jungdeutscher Partei) walczyli przeciw asymilacji Niemców z ludnością polską, piętnowano mówienie po polsku, kontakty kulturą polską. Polskie święta narodowe były bojkotowane, podobnie jak członkowie mniejszości niemieckiej, którzy nie przestrzegali owych zasad. W czasie wojny mniejszość niemiecka stanęła po stronie wojsk inwazyjnych nazistów, tworząc liczne organizacje dywersyjne i bojowe. Do najsłynniejszych należał Selbstschutz, złożony z około 80 do 100.000 Niemców (spośród około 740,000 ogólnej liczby Niemców w Polsce, czyli również kobiet, starców i dzieci, a nie samych mężczyzn którzy uczestniczyli w tej organizacji). Selbstschutz i mniejszość niemiecka dokonywała masowych mordów na Polakach, tworzyła również listy osób mających być wysłanych do obozów koncentracyjnych. Liczbę ofiar tych masowych mordów oblicza się na około 50,000 Polaków. 90% Polaków wysłanych do obozów koncentracyjnych podczas wczesnej okupacji zostało tam wysłanych na podstawie list stworzonych przez mniejszość niemiecką^[5]. Między innymi z tych powodów, zadecydowano iż po zakończonej wojnie dokonany zostanie transfer mniejszości niemieckiej z Polski do Niemiec, tak aby uniknąć podobnych wydarzeń w przyszłości.

Obecnie na mniejszość niemiecką w Polsce składają się głównie rdzenni mieszkańcy i ich potomkowie tzw. ziem odzyskanych, którzy ze względu na przywiązanie do miejsc zamieszkania zgodzili się przyjąć obywatelstwo polskie i uniknęli wysiedlenia po II wojnie światowej. Jest to głównie ludność małych miejscowości koło Opola, mająca tzw. podwójne obywatelstwo.

Ze względów ekonomicznych część mniejszości niemieckiej wyemigrowała na stale do Niemiec po wprowadzeniu stanu wojennego.

Po upadku komunizmu i otwarciu granic w latach dziewięćdziesiątych ożywiły się kontakty mniejszości niemieckiej z Niemcami, co się objawiło w szczególności w postaci masowych wyjazdów do pracy w Niemczech. Obecnie stawia to w specyficznej sytuacji gospodarczej cały region opolski, gdzie jednocześnie notuje się bezrobocie i brakuje rąk do pracy.

Wg środowisk związanych z LPR przedstawiciele mniejszości niemieckiej swymi wypowiedziami dalej stanowią powód kontrowersji i zaniepokojenia w Polsce. W Szczedrzyku na pomniku poświęconym pamięci niemieckich żołnierzy poległych podczas wojen światowych pojawiła się nazwa z okresu nazistowskiego – Hitlersee^[6]. Próba lokalnego starosty wybranego z mniejszości niemieckiej, polegająca na zdjęciu herbu polskiego z budynku rządowego dzień przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i zastąpieniu go herbem powiatu strzeleckiego, wywołała oburzenie przedstawicieli polskich partii politycznych i stała się przedmiotem debaty w Sejmie. Do innych incydentów, które wywołały kontrowersje zaliczyć można także próbę nazwania dwujęzycznej szkoły imieniem Noblistów śląskich; wśród nich znalazł się także Fritz Haber^[7], Noblista (synteza amoniaku) i jednocześnie człowiek odpowiedzialny za stworzenie broni chemicznej podczas Pierwszej Wojny Światowej. Przedstawiciel polskich władz Andrzej Przewoźnik, odpowiedzialny za konserwacje i opiekę nad miejscami pamięci, nazwał próbę uhonorowania człowieka o pseudonimie "Doktor Śmierć" skandalem.
Z drugiej strony polskie radykalne prawicowe środowiska młodzieżowe od kilku lat wywołują skandale podczas majowych uroczystości na Górze Świętej Anny – pozdrawiając się w hitlerowskim gestem i wznosząc okrzyki: "Śląsk Opolski zawsze polski" czy "Niemcy won z opolskich stron".

Mimo zdarzających się konfliktów mniejszość niemiecka nie budzi już tak dużych emocji w okolicach Opola jak na początku lat 90. XX wieku. Obecnie kilka gmin oczekuje na wprowadzenie na ich terenie dwujęzycznych nazw miejscowości i języka niemieckiego jako drugiego języka urzędowego.

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Działalność mniejszości niemieckiej w Polsce: fakty i liczby
• Witryna Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK)
• Witryna Związku Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w RP (ZMMN) / Bund der Jugend der Deutschen Minderheit (BJDM)
• Masurische Storchenpost (Mazurska Poczta Bociania)

[edytuj] Źródła

Alastair Rabagliati, "A Minority Vote. Participation of the German and Belarusian Minorities within the Polish Political System 1989-1999", Zakład Wydawniczy NOMOS ISBN 83-88508-18-0 Kraków 2001