Numerus clausus (nauka)

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Numerus clausus (łac. zamknięta liczba) - zasada ograniczania liczby studentów uniwersytetów, motywowana przyczynami politycznymi lub czysto praktycznymi, stosowana zarówno w okresie międzywojennym, jak i po drugiej wojnie światowej. Stosowano ją w Polsce, Rosji, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, na Węgrzech i w Rumunii.

W Niemczech zasada ta była stosowana z powodów praktycznych, gdyż brakowało zarówno nauczycieli akademickich, jak i funduszy. W tej sytuacji starano się zwykle nie ograniczać liczby studentów nauk humanistycznych, natomiast na niektórych kierunkach, np. medycynie, stosowano numerus clausus, aby zapewnić wyższy poziom nauczania. W niektórych dyscyplinach zasada była ograniczona do wybranych uczelni.

W okresie międzywojennym, szczególnie w Europie Wschodniej, zasada numerus clausus była stosowana w oparciu o religię, co w praktyce odnosiło się do kandydatów pochodzenia żydowskiego. Po drugiej wojnie światowej stosowano z kolei "pozytywną" wersję zasady, preferując np. kandydatów pochodzenia robotniczo-chłopskiego w krajach komunistycznych czy mniejszości etniczne w USA.

Kraje stosujące prawne ograniczenia w stosunku do Żydów

• W Rosji zasada numerus clausus została wprowadzona w 1887 roku i stwierdzała, że Żydzi mogą stanowić nie więcej niż 10% studentów w miastach, gdzie wolno im było mieszkać, ale już tylko 3% w Moskwie i Sankt Petersburgu. Ograniczenia te usunięto po rewolucji październikowej.
• Na Węgrzech numerus clausus wprowadzono w 1920 roku, za rządów Pála Teleki, w okresie gwałtownego wzrostu nastrojów antysemickich. Żydzi mogli stanowić jedynie 6% studentów, gdy przed wojną aż 30%. Ograniczenia złagodzono w 1928 roku.
• W Rumunii ograniczenia wprowadzono w 1926 roku.
• W Stanach Zjednoczonych ograniczenia stosowano nieoficjalnie od lat 20. do końca lat 50. XX wieku, szczególnie na uczelniach w północno-wschodniej części kraju (m.in. Harvard i Columbia) gdzie limit przyjmowanych Żydów wahał się w granicach 12-17%. W ostatnich latach szereg uniwersytetów amerykańskich rozważa wprowadzenie podobnej zasady w odniesieniu do studentów z mniejszości azjatyckich, którzy stanowią bardzo wysoki odsetek wszystkich studentów. Według wielu źródeł, nieformalna dyskryminacja studentów pochodzenia azjatyckiego ma miejsce od dawna, i by dostać się na najlepsze amerykańskie uniwersytety, przeciętnie muszą oni legitymować się o wiele wyższym poziomem wyników testów wymaganych przez uczelnie niż kandydaci z innych grup etnicznych.

Żydzi starali się obejść przepisy, zmieniając religię lub wyjeżdżając na studia do krajów, które nie stosowały dyskryminacji. Przykładem są Węgry, skąd po wprowadzeniu numerus clausus wyjechało 5 tys. młodych Żydów, w tym późniejszy twórca bomby wodorowej, Edward Teller.

• W Polsce próbowano formalnie wprowadzić numerus clausus w 1923 roku, ale spotkało się to z zastrzeżeniami ze strony Ligi Narodów, a także protestami oświeconych warstw społeczeństwa. Stało się to jednak w 1937 roku, gdy niektóre uniwersytety przyjęły limit 10 procent, zgodny z udziałem ludności żydowskiej w kraju. Przedtem udział studentów żydowskich sięgał 20-40 procent. Spowodowany tym wyjazd wielu młodych ludzi na studia zagraniczne, paradoksalnie, uratował im życie w czasie wojny.

Oficjalnym powodem takiej polityki była chęć wyrównania szans młodzieży polskiej, która była dyskryminowana jeszcze w czasach carskich, oraz promowania młodzieży z małych ośrodków, która miała mniejsze szanse w porównaniu z miejską młodzieżą żydowską. Pomimo ograniczeń inteligencja pochodzenia żydowskiego stanowiła przed drugą wojną światową niemal połowę całej inteligencji, ale wskutek wymordowania ludności żydowskiej przez nazistów odsetek ten drastycznie spadł.

Specyficzną formą numerus clausus w państwach komunistycznych były tzw. punkty za pochodzenie społeczne. Inną formą było wymuszanie równego udziału płci na studiach medycznych, chociaż badania wykazywały, że kobiety lepiej radzą sobie na egzaminach. Wszystkie formy "pozytywnej dyskryminacji" zostały zaniechane po 1989 roku.