Okręt liniowy
Z Wikipedii
 |
|
|
|
|
Okręt liniowy - nazwa historycznej najsilniejszej klasy okrętów artyleryjskich, wywodząca się od ich taktyki walki w szyku liniowym, w składzie floty liniowej.
Pierwsze okręty liniowe pojawiły się w II połowie XVII wieku, kiedy to wzrost siły ognia artylerii okrętowej spowodował, że możliwe stało się całkowite niszczenie okrętów przeciwnika za pomocą samej artylerii. Podstawowym sposobem walki morskiej przestał być abordaż, a za to wprowadzono najodpowiedniejszy dla walki artyleryjskiej szyk, w którym okręty płynęły jeden za drugim w linii i prowadziły ogień do linii okrętów przeciwnika z dział, których większość umieszczona była na burtach (bateria burtowa). Taktykę tę nazwano właśnie walką w szyku liniowym. Najsilniejsze okręty, zdolne do walki w linii, nazywano "okrętami linii" (ang. ship of the line), skąd powstała nazwa "okręt liniowy" lub "liniowiec". Były to drewniane okręty żaglowe o wyporności do 2.500 ton. Okręty te miały początkowo jeden, później dwa, a w końcu trzy zakryte pokłady działowe (poziomy rozmieszczenia armat) ciągnące się na całej długości okrętu, oraz do dwóch dalszych odkrytych pokładów działowych. Ich uzbrojenie składało się z 50-120 dział, a załoga liczyła 500-900 marynarzy.
W 1852 roku pojawiły się okręty liniowe napędzane maszynami parowymi i śrubami, w dalszym ciągu drewniane i z pomocniczym napędem żaglowym.
W latach 60. XIX wieku zaczęto wprowadzać żelazne pancerne okręty liniowe - pancerniki, które szybko wyparły wcześniejsze nieopancerzone żaglowce. Pierwszym pancernikiem wykonanym całkowicie z żelaza był brytyjski HMS Warrior (zwodowany 1860, wyporność 9.200 ton). Od tej pory, termin "okręt liniowy" został w zasadzie utożsamiony z terminem "pancernik" i używany jest zazwyczaj w terminologii polskiej zamiennie, chociaż zakresy tych pojęć nie pokrywają się dokładnie ze sobą. Przez początkowy okres swojego rozwoju trudno jednak właściwie mówić o pancernikach jako o okrętach liniowych, gdyż budowane i rozwijane w wielkim tempie pancerniki różniły się znacznie własnościami i z trudem mogłyby tworzyć jednolity zespół, czyli flotę liniową. Początkowo miały one również pomocniczy napęd żaglowy, z którego jednak szybko zrezygnowano (więcej o rozwoju pancerników przy haśle: pancernik).
Przez następne 90 lat swojego rozwoju, zmieniał się radykalnie wygląd pancerników i wzrastały ich walory bojowe. W latach 80. XIX wieku, po pierwszym okresie poszukiwań, ustabilizował się typ pancernika - przeddrednota. Okręty były budowane w zbliżonych seriach, będąc znowu okrętami liniowymi w pełnym tego słowa znaczeniu.
Od 1906 roku zaczęto budować nowe pancerniki - drednoty. W tym samym okresie pojawiła się druga kategoria okrętów liniowych - krążowniki liniowe, będące okrętami o zbliżonych wymiarach i uzbrojeniu do pancerników, lecz o większej prędkości i słabszym opancerzeniu. Obie kategorie przestały być budowane po 1922 roku. W latach 30. XX wieku podjęto budowę pancerników nowej generacji, o większej odporności i szybkości (stąd nazywanej też szybkimi pancernikami).
Największym starciem nowożytnych flot liniowych była bitwa jutlandzka w 1916 podczas I wojny światowej, chociaż okręty te nie walczyły już w szyku liniowym. Była to bitwa nierozstrzygnięta, a przez to podważająca koncepcję posiadania flot okrętów liniowych.
Po I wojnie światowej termin "okręt liniowy" stracił swoje pierwotne znaczenie i używany był już tylko tradycyjnie, gdyż zanikły floty liniowe. Okręty liniowe były teraz mniej liczne i działały w składzie niewielkich zespołów okrętów różnych klas, w tym lotniskowców. Podczas II wojny doszło jedynie do nielicznych starć niewielkich zespołów okrętów liniowych, natomiast częściej ich zastosowaniem okazało się ostrzeliwanie celów nabrzeżnych przy wspieraniu desantów. Okrętami liniowymi były w tym okresie pancerniki: wywodzące się z I wojny światowej drednoty oraz nowo budowane tzw. szybkie pancerniki, a także nieliczne istniejące jeszcze krążowniki liniowe, również przeklasyfikowane na pancerniki.
Po II wojnie światowej okręty liniowe straciły ostatecznie rację bytu z uwagi na zmianę charakteru wojny morskiej, lecz klasyfikacja ta wciąż tradycyjnie używana była odnośnie nielicznych pozostających w służbie pancerników. Po raz ostatni wykorzystano tego typu okręty, jako ciężkie okręty artyleryjskie ostrzeliwujące cele lądowe podczas operacji Pustynna Burza w 1991 r. Podczas wojny w Iraku w 2003 r. nie znaleziono już dla nich żadnego zastosowania.
