Operacja Harpoon

Z Wikipedii

Operacja Harpoon II wojna światowa
Data	11-18 czerwca 1942
Miejsce	Morze Śródziemne
Wynik	taktyczne zwycięstwo Osi, minimalne osiągnięcie celu operacyjnego aliantów
Przyczyna	próba aliantów zaopatrzenia Malty
Strony konfliktu Wielka Brytania Polska Włochy III Rzesza Dowódcy wadm. Alban Curteis kmdr Cecil Hardy wadm. Alberto da Zara Siły 1 pancernik, 2 lotniskowce, 4 krążowniki lekkie, 1 stawiacz min, 17 niszczycieli, 4 trałowce, 4 kutry trałowe, 6 statków 2 krążowniki lekkie, 5 niszczycieli, okręty podwodne, lotnictwo Straty 2 niszczyciele i 4 statki zatopione, 1 krążownik, 3 niszczyciele, 1 trałowiec i 1 statek uszkodzone 1 niszczyciel uszkodzony, nieznane straty lotnictwa

Operacja Harpoon - aliancka operacja na Morzu Śródziemnym podczas II wojny światowej, mająca na celu dostarczenie konwoju z zaopatrzeniem na Maltę, z kierunku zachodniego - z Wielkiej Brytanii przez Gibraltar. Trwała między 11 a 18 czerwca 1942, w tym główne walki lotniczo-morskie toczyły się w dniach 14-15 czerwca, a 15 czerwca miała miejsce morska bitwa pod Pantellerią. Konwój dotarł na Maltę z 15 na 16 czerwca z dużymi stratami większości statków i części okrętów eskorty. Operacja ta towarzyszyła operacji zaopatrzeniowej Vigorous, prowadzonej ze wschodu.

Spis treści 1 Podłoże 2 Rozpoczęcie operacji 3 Pierwsze walki 4 Bitwa pod Pantellerią 5 Straty koło Malty 6 Podsumowanie 7 Siły 7.1 Alianci 7.2 Włosi 8 Zobacz też 9 Źródła 10 Przypisy

[edytuj] Podłoże

Malta była najważniejszym alianckim punktem oporu na Morzu Śródziemnym w środkowym okresie II wojny światowej, stanowiąc wysuniętą bazę dla okrętów i lotnictwa zagrażających zaopatrywaniu przez państwa Osi wojsk w Afryce Północnej. Była też bazą dla okrętów alianckich w drodze między Gibraltarem a portami egipskimi, aczkolwiek w 1942, wskutek ciągłych bombardowań, jej rola jako bazy floty zmalała. Zaopatrywanie Malty stanowiło jednak duży problem dla aliantów, przede wszystkim wobec panowania lotnictwa niemieckiego i włoskiego nad centralnym i wschodnim Morzem Śródziemnym, operującego z licznych baz na okolicznych wyspach i w Afryce Północnej. Zagrożenie stwarzały też silne włoskie okręty nawodne oraz niemieckie i włoskie okręty podwodne. Dlatego też zaopatrywanie Malty odbywało się w drodze silnie bronionych konwojów organizowanych od wschodu z portów egipskich, a od zachodu poprzez Gibraltar, przybierających formę całych operacji z powodu angażowania znacznych sił alianckich. Ze strony Gibraltaru przeprowadzono w 1941 m.in. operacje Substance i Halberd.

W połowie 1942 sytuacja zaopatrzeniowa na Malcie stała się krytyczna, szczególnie dotyczyło to benzyny dla bazujących tam samolotów. Alianci zaplanowali wobec tego na czerwiec 1942 dużą operację zaopatrzeniową, składającą się z dwóch równoczesnych operacji konwojowych w celu rozproszenia sił Osi, nazwanych Harpoon - z Gibraltaru (konwój WS-19) i Vigorous - ze wschodu (konwój MW-11).

[edytuj] Rozpoczęcie operacji

Pięć statków konwoju WS-19Z operacji Harpoon wypłynęło z Clyde w Wielkiej Brytanii 5 czerwca 1942, pod eskortą krążowników lekkich HMS "Liverpool" i "Kenya" i 10 niszczycieli^[1]. 11 czerwca konwój wpłynął przez Cieśninę Gibraltarską na Morze Śródziemne, gdzie dołączył do niego szósty statek z Gibraltaru - amerykański tankowiec "Kentucky", wiozący benzynę lotniczą.

Z Gibraltaru dołączyły też dalsze okręty eskorty, którą przeformowano. Bezpośrednią eskortę konwoju stanowił Zespół X (Force X) w składzie krążownika przeciwlotniczego HMS "Cairo" (okręt flagowy komandora Hardy'ego), 9 niszczycieli: HMS "Bedouin", "Ithuriel", "Marne", "Matchless", "Partridge", "Middleton", "Badsworth", "Blankney" i polski ORP "Kujawiak" (w tym 4 ostatnie - niszczyciele eskortowe), 4 trałowców HMS "Hebe", "Hythe", "Rye", "Speedy" i 6 kutrów trałowych typu Fairmile B. Dodatkowo dołączono szybki stawiacz min HMS "Welshman", który na pokładzie przenosił dodatkowy ładunek na Maltę. Kutry trałowe miały być holowane przez statki w celu oszczędzania paliwa, lecz okazało się to problematyczne. Spośród okrętów, tylko HMS "Cairo", "Welshman", "Partridge" i 4 niszczyciele eskortowe (typu Hunt II) miały całą artylerię przystosowaną do ognia przeciwlotniczego, a w pewnym stopniu także dwa niszczyciele typu M.

Drugim zespołem był zespół dalszej osłony (Force W) wiceadmirała Curteisa w składzie pancernika HMS "Malaya", lotniskowców HMS "Argus" i "Eagle", krążowników lekkich HMS "Kenya" (okręt flagowy), "Liverpool" i "Charybdis" i 8 niszczycieli, głównie starszych typów: HMS "Onslow", "Icarus", "Escapade", "Antelope", "Vidette", "Westcott", "Wishart", "Wrestler". Nadto, między Sycylią a Sardynią patrolowały 4 brytyjskie okręty podwodne (P211 , P42, P43, P46).

Na obszarze na zachód od Malty operowało w tym czasie co najmniej 20 włoskich i 6 niemieckich okrętów podwodnych^[2], które jednak pozostały bez wpływu na przebieg operacji.

[edytuj] Pierwsze walki

Konwój został wykryty przez niemieckie rozpoznanie lotnicze już 12 czerwca na południe od Balearów^[2]. Mimo to, 13 czerwca krążownik "Cairo" i niszczyciele bez przeszkód uzupełniły paliwo z wysłanego w tym celu na zachodnie Morze Śródziemne pod osłoną dwóch korwet zbiornikowca floty "Brown Ranger". Tego dnia skierowano przeciw konwojowi pierwszy atak lotnictwa, lecz samoloty torpedowe z Sardynii nie odnalazły go, nie odnalazły go też okręty podwodne. Włoski 7. Dywizjon krążowników przeszedł natomiast z Cagliari do Palermo.

Od rana 14 czerwca rozpoczęły się ataki lotnictwa na konwój. Włoskie samoloty torpedowe Savoia-Marchetti SM.79 zatopiły statek "Tanimbar" (8169 BRT) i poważnie uszkodziły krążownik HMS "Liverpool". Niszczyciel "Antelope" osłaniany przez "Westcott" podjął następnie holowanie uszkodzonego krążownika do Gibraltaru. W kolejnych dniach zespół ten odpierał dalsze ataki lotnicze, krążownik został też lekko uszkodzony bliskimi wybuchami bomb. Ostatecznie krążownik z eskortującymi go okrętami oraz przybyłymi dodatkowo z Gibraltaru, dotarł na holu do Gibraltaru 17 czerwca.

Wieczorem 14 czerwca od konwoju odłączył się stawiacz min HMS "Welshman" i podążył z dużą prędkością na Maltę, gdzie wyładował wieziony ładunek. Tego dnia również od konwoju, wchodzącego w przesmyk pomiędzy Sycylią a wybrzeżem afrykańskim (półwyspem Bon), odłączyły się siły przykrycia (Zespół W) i konwój dalej płynął sam, pod ochronę lotnictwa z Malty.

[edytuj] Bitwa pod Pantellerią

W celu przechwycenia konwoju 14 czerwca z Palermo wyszedł 7. Dywizjon floty włoskiej w składzie 2 lekkich krążowników "Raimondo Montecuccoli" i "Eugenio di Savoia" i 5 niszczycieli "Alfredo Oriani", "Ascari", "Ugolino Vivaldi", "Lanzerotto Malocello" i "Premuda", pod dowództwem wiceadmirała Alberto da Zara. 15 czerwca rano o 6.40 rano Włosi napotkali konwój, ok. 30 mil morskich na południe od Pantellerii. Brytyjskie okręty eskorty postawiły gęstą zasłonę dymną i niszczyciele HMS "Bedouin", "Ithuriel", "Marne", "Matchless" i "Partridge" podjęły walkę, próbując bezskutecznie ataków torpedowych i osłaniając płynący konwój, przy którym pozostały niszczyciele eskortowe. Włosi mieli przewagę w artylerii większych kalibrów, chociaż mniejszą ilość dział^[3]. Równocześnie jednak niemieckie bombowce nurkujące Ju 87 Stuka z pułku StG.3 zatopiły statek "Chant" (5601 BRT) o 6.30 i unieruchomiły tankowiec "Kentucky" (9308 BRT)^[4]. W starciu z włoskimi okrętami poważnie uszkodzony i unieruchomiony został niszczyciel HMS "Bedouin", trafiony ok. 12 pociskami krążowników i niszczycieli. Uszkodzony i przejściowo unieruchomiony został też HMS "Partridge" i lekko uszkodzony dwoma pociskami krążownik HMS "Cairo"^[5].

Włosi nie chcieli ryzykować ataku krążowników przez zasłonę dymną, lecz dwa niszczyciele "Lanzerotto Malocello" i "Ugolino Vivaldi" próbowały obejść zasłonę. "Vivaldi" został w efekcie poważnie uszkodzony ogniem brytyjskich niszczycieli i przejściowo unieruchomiony. Starcie zakończyło się ok. 9.30 rozejściem się przeciwników, po czym niszczyciel "Partridge" podjął próbę holowania "Bedouina" za konwojem, a trałowiec "Hebe" - statku "Kentucky".

Konwój w tym czasie wszedł w zasięg brytyjskich myśliwców dalekiego zasięgu Beaufighter z Malty, lecz wsparcie lotnicze nie było ciągłe, pojawiały się też problemy z komunikacją między okrętami a lotnictwem. Obrona przeciwlotnicza została ponadto wzmocniona przez stawiacz min "Welshman", który powrócił z Malty. Myśliwce odparły atak o 10.40, lecz kolejny atak bombowców o 11.20 doprowadził do uszkodzenia statku "Burdwan" (5601 BRT). W celu nie opóźniania ruchu konwoju, dowództwo alianckie zdecydowało pozostawić uszkodzone "Burdwan" i "Kentucky" z niszczycielem eskortowym HMS "Badsworth" i trałowcami "Hebe" i "Hythe"^[6]. Konwój, w składzie już tylko dwóch statków, był wówczas ok. 150 mil od Malty, do której płynął z prędkością ok. 14 w, wchodząc w zasięg myśliwców bliskiego zasięgu Spitfire z wyspy.

Za konwojem podążał niszczyciel "Bedouin" holowany przez "Partridge". Ponieważ próba przywrócenia napędu "Bedouina" nie powiodła się, zespół ten zawrócił jednak na zachód. W tym rejonie przebywały też HMS "Badsworth", "Hebe" i "Hythe". Wówczas ponownie nadpłynęły włoskie krążowniki z niszczycielami "Oriani" i "Ascari" i zatopiły oba uszkodzone statki, przy czym "Kentucky" został dobity torpedą "Oriani"^[7]. Niszczyciel "Partridge" wówczas porzucił hol i uszedł pod zasłoną dymną przed włoskimi krążownikami, które ścigały go przez pewien czas. "Bedoiun", ostrzelany przez krążowniki, został w tym czasie zaatakowany przez włoski samolot torpedowy SM-79. Zdołał go zestrzelić, lecz mimo to został trafiony torpedą, po czym zatonął. Większość załogi "Bedouina" (213) została uratowana i wzięta do niewoli przez włoskie okręty, zginęło 28 ludzi.^[8] Niszczyciel "Partridge" następnie dotarł do Gibraltaru, a "Badsworth" z trałowcami dołączył do konwoju. Włoskie okręty były również atakowane przez bombowce z Malty, lecz nieskutecznie.

[edytuj] Straty koło Malty

Wieczorem 15 czerwca konwój dotarł w pobliże Malty i skierował się do Valletty. Wody wokół Malty były wcześniej intensywnie minowane przez lotnictwo państw Osi. Krążownik "Cairo" i niszczyciele według pierwotnych planów nie miały wchodzić do portu, lecz znaczne zużycie amunicji spowodowało konieczność jej uzupełnienia na wyspie. Przodem wysłano trałowce, lecz żeby nie opóźniać dalej przybycia konwoju, wystawiając go na ataki lotnicze, zdecydowano przepłynąć niedokładnie przetrałowanym torem wodnym. W efekcie, statek "Orari" (10.350 BRT) został uszkodzony na minie niedaleko falochronu - woda zalała jedną ładownię z węglem, lecz zdołał wejść do portu. Drugi statek "Troilus" dotarł nietknięty. Na minach uszkodzeniu uległy też niszczyciele HMS "Badsworth" i "Matchless" i trałowiec "Hebe", a o godzinie 0.53 16 czerwca na minę polski ORP "Kujawiak", usiłujący pomóc "Badsworthowi", po czym o 1.20 zatonął w odległości ok. 4 mil morskich od brzegu (zginęło 13 ludzi). Uszkodzone okręty dotarły do portu, gdzie skierowano je do prowizorycznego remontu.

Wieczorem 16 czerwca krążownik "Cairo" z jedynymi nieuszkodzonymi niszczycielami "Blankney", "Ithuriel", "Marne" i "Middleton" oraz stawiaczem min "Welshman" wyruszył do Gibraltaru, gdzie okręty dotarły 18 czerwca, pomimo ataków lotniczych po drodze, po połączeniu się 17 czerwca z krążownikami "Charybdis" i "Kenya".

[edytuj] Podsumowanie

Operacja była porażką Brytyjczyków, gdyż na skutek przeciwdziałania włoskiej floty i lotnictwa Osi, z 6 statków konwoju na Maltę doszły jedynie dwa, a pozostałe zatopiono. Zatonęły też dwa niszczyciele, w tym jeden polski, a szereg okrętów odniosło uszkodzenia. Jedynie dwa statki i stawiacz min "Welshman" dostarczyły na Maltę ładunek - ok. 25 tysięcy ton zaopatrzenia, który jednak pomógł przetrwać wyspie przez najbliższe miesiące. Wobec porażki operacji Harpoon i prowadzonej równolegle operacji Vigorous, z której żaden statek nie dotarł na Maltę, powstała konieczność przeprowadzenia w sierpniu kolejnej, silniejszej operacji zaopatrzeniowej, Pedestal.

Uszkodzony krążownik "Liverpool" remontowany był w Wielkiej Brytanii aż do lipca 1944, lecz z powodu braków kadrowych nie powrócił już do aktywnej służby przed końcem wojny. Włoski niszczyciel "Ugolino Vivaldi" był remontowany do maja 1943. Okręty i statek uszkodzone na minach naprawiono prowizorycznie na Malcie do sierpnia 1942, tak, że mogły wziąć udział w operacji Pedestal (oba niszczyciele remontowano następnie w Wielkiej Brytanii do listopada 1942).

[edytuj] Siły

• † - okręty zatopione
• # - okręty uszkodzone, ## - poważnie uszkodzone

[edytuj] Alianci

• Eskorta konwoju (Force X) - kmdr Cecil Campbell Hardy
  • krążownik przeciwlotniczy HMS "Cairo"# (okręt flagowy)
  • stawiacz min HMS "Welshman"
  • niszczyciele: HMS "Bedouin"†, "Marne", "Matchless"##, "Ithuriel", "Partridge"#
  • niszczyciele eskortowe: HMS "Blankney", "Badsworth"##, "Middleton", ORP "Kujawiak"† (typu Hunt II)
  • trałowce: HMS "Hebe"##, "Speedy" (typu Halcyon), "Rye", "Hythe" (typu Bangor)
  • 6 kutrów trałowych: ML-121, 134, 135, 168, 459 i 462 (kutry typu Fairmile B).
• Konwój:
  • statki transportowe: "Burdwan"†, "Chant"†, "Orari"##, "Tanimbar"†, "Troilus"
  • tankowiec: "Kentucky"†
• Zespół przykrycia (Force W) - wiceadm. Alban Curteis
  • pancernik HMS "Malaya"
  • lotniskowce HMS "Eagle", "Argus"
  • krążowniki lekkie: HMS "Kenya" (okręt flagowy), "Liverpool"##, "Charybdis" (krążownik przeciwlotniczy)
  • niszczyciele: HMS "Onslow", "Icarus", "Escapade", "Antelope" "Wishart", "Westcott", "Wrestler", "Vidette",
• Zespół zaopatrzeniowy (Force Y)
  • zbiornikowiec floty: "Brown Ranger"
  • korwety: HMS "Coltsfoot", "Geranium" (korwety typu Flower)

[edytuj] Włosi

• 7 Dywizjon (adm. Alberto da Zara):
  • krążowniki lekkie: "Eugenio di Savoia" (okręt flagowy), "Raimondo Montecuccoli"
  • niszczyciele: "Alfredo Oriani", "Ascari", "Ugolino Vivaldi"##, "Lanzerotto Malocello", "Premuda"

[edytuj] Zobacz też

• Kampania śródziemnomorska (II wojna światowa)
• Włochy w czasie II wojny światowej

[edytuj] Źródła

• Arnold Hague: THE SUPPLY OF MALTA 1940-1942, Part 1 of 3
• Steve Baker: RN Raimondo Montecuccoli

Przypisy