Rynek Główny w Krakowie

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°03'42" N 19°56'14" E

Kraków

Rynek Główny

Stare Miasto

kościół Mariacki i sąsiednie kamienice

mapa

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Rynek Główny w Krakowie – rynek miejski położony w centrum Krakowa. Jest to najważniejsza przestrzeń publiczna tego miasta, miejsce o wyjątkowym znaczeniu historycznym, kulturowym i społecznym.

[edytuj] Rynek i jego otoczenie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kamienice przy Rynku Głównym w Krakowie.

Widok na rynek od strony ul. Sławkowskiej

Niemal wszystkie kamienice i pałace wokół Rynku to kilkusetletnie obiekty zabytkowe. Mieszczą się w nich m.in.: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa i Międzynarodowe Centrum Kultury oraz renomowane sklepy z ekskluzywnymi towarami. Najbardziej znane restauracje to Wierzynek (nr 15) i Hawełka – Tetmajerowska (nr 34). Inne: Wentzl (nr 19), Redolfi (nr 38) i Pod Słońcem (nr 43). Kawiarnia Vis a Vis pod nr 29 była ulubionym miejscem Piotra Skrzyneckiego, twórcy Piwnicy Pod Baranami. Jego figura w charakterystycznym kapeluszu na głowie przesiaduje nadal w tym lokalu lub też w kawiarnianym ogródku na Rynku.

Na Rynku znajdują się:

Natomiast wokół rynku znajdują się:

Od czasu powstania placu, jego poziom podniósł się w niektórych miejscach o ponad 5 m (najłatwiej to zauważyć koło Kościoła św. Wojciecha oraz obok Kościoła Mariackiego). Pod Rynkiem znajdują się olbrzymie piwnice, m.in. sławna Piwnica pod Baranami. Mieści się tam także kawiarnia Pod Ratuszem i teatr Maszkaron oraz mini-muzeum archeologiczne w podziemiach kościoła św. Wojciecha.

Istnieje podziemne połączenie wieży ratuszowej i sukiennic, a poniżej głównej ich hali znajduje się długa na 100 m i wysoka na 5 m hala średniowieczna. Inna ukryta pod powierzchnią Rynku przestrzeń w okolicach sukiennic to leżące od strony ul. Siennej, tzw. Kramy Bogate (ok. 1200 m²).

W celu podniesienia atrakcyjności, zwiększenia bezpieczeństwa oraz ograniczenia zanieczyszczeń, na Rynku Głównym w Krakowie i w okolicy wprowadzono strefy piesze i strefy pieszo-rowerowe.

[edytuj] Historia

Rynek Główny to największy z placów Krakowa, a zarazem największy rynek w średniowiecznej Europie. Kraków lokowano na prawie magdeburskim 5 czerwca 1257, a dokonał tego książę krakowski Bolesław Wstydliwy. Rynek został wytyczony przez ówczesnych wójtów Gedko Stilvoyta, Jakuba z Nysy i Dytmara z Wrocławia w oparciu o regularną siatkę mierniczą jako kwadratowy plac o boku nieznacznie przekraczającym 200 metrów, z deformacjami wynikającymi z konieczności dostosowania do pozostałości osadnictwa (kościół Mariacki i kościół św. Wojciecha). Powstał z myślą, aby miejscowi oraz podążający szlakami handlowymi kupcy mieli dość miejsca, by móc sprzedawać tu swe towary. Pozostałością licznych niegdyś kramów kupieckich są znajdujące się w centrum Rynku Sukiennice.

Rynek Główny początkowo był własnością władcy. W 1358 Kazimierz Wielki zrzekł się prawa do większości obiektów na Rynków Głównym na rzecz miasta. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1300 występuje on pod nazwą Rynek, Ring, Circulus lub Forum, nazwy te zachowały się aż do 1882 roku. Później występuje pod nazwą Rynek Główny.

Ówczesna nazwa Ring pochodzi od ulicy obiegającej rynek, która dziś pokrywa się z chodnikiem i jezdnią. Z każdego boku placu wychodzą trzy równoległe do siebie ulice, wyjątek stanowi ulica Grodzka, która najprawdopodobniej istniała i była powszechnie użytkowana przed lokacją miasta. Cztery ulice (Św. Jana, Sienna, Bracka oraz Szewska) przecinające się w środku tworzą cztery kwartały administracyjne: Sławkowski, Rzeźniczy, Grodzki i Garncarski. Jest to pozostałość po rzymskiej tradycji wytyczania miast w oparciu o dwie krzyżujące się osie (w Krakowie skrzyżowanie przypadło w tzw. krzyżu Sukiennic). W drugiej połowie XIII w. powstały pierwsze obiekty murowane: Sukiennice, sąsiadujące z nimi od wschodu Kramy Bogate (do handlu towarami luksusowymi, o formie zbliżonej do Sukiennic, z 64 komorami handlowymi) i niektóre kamienice. W XIV w. wzniesiono przeważającą część kamienic, ratusz z domem notariusza, Wagę Wielką (Ołowianą), pomiędzy Sukiennicami i kościołem Św. Wojciecha, Wagę Małą (Woskową) po wschodniej stronie Kramów Bogatych. Około połowy XIV w. Sukiennice uzyskały formę, która z pewnymi modyfikacjami w XVI i XIX przetrwała do dziś. Zachowany ciąg kramów zamykały od południa i północy postrzygalnie (pomieszczenia urzędu pomiaru sukna), północną z nich nazwano później Syndykówką. Murowaną zabudowę handlową otaczała gęstwina drewnianych kramów (jatek), użytkowanych przez przedstawicieli różnych profesji.

Rynek Główny skupiał znaczną część krakowskich, średniowiecznych rezydencji (kamienica Margrabska, pałac Pod Krzysztofory, pałac Zbaraskich, Szara Kamienica) oraz znajdowały się tu również okazałe pałace związane z władzą miejską i królewską (kamienica Hetmańska i kamienica Montelupich). Posiadanie rynkowej kamienicy było bowiem dowodem prestiżu patrycjuszy, urzędników królewskich oraz szlacheckich rodów.

Pierwszy bruk założono w drugiej połowie XIV. W 1373 roku wydano zarządzenie o obowiązku utrzymywania czystości na ulicy przez właścicieli przyległych kamienic. W wieku XVI i pierwszej połowie XVII została zmieniona forma i dekoracja architektoniczna wszystkich budynków Rynku Głównego z wyjątkiem kościoła Mariackiego. Największą budowlą niesakralną stał się ratusz powiększony o spichlerz. W pobliżu narożników Rynku Głównego znajdowały się drewniane zbiorniki na wodę (rząpia), zasilane z rurmusu (wodociągi). Ich pozostałości zostały ujawnione w badaniach archeologicznych. Od połowy XVI w. parterowe pomieszczenia kamienic zamieniane były na sklepy, składy i kantory (w pałacach magnackich, m. in. w Szarej Kamiennicy pomieszczenia wynajmowali głównie kupcy żydowscy, stąd na początku XVII u wylotu ul. Siennej powstał Targ Żydowski). W kamienicach i pałacach rynkowych znajdowały siedzibę pierwsze w państwie instytucje nowożytne (kantor bankowy w kamienicy Pod Krukiem, poczta w kamienicy Montelupich).

Hołd pruski

Przysięga Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794

W epoce renesansu i wczesnego baroku na Rynku Głównym odprawiane były uroczyste ingresy monarsze, hołdy składane królom, triumfy i parady. Był miejscem wielu okazałych uroczystości i wydarzeń historycznych I Rzeczypospolitej. Tu 10 kwietnia 1525 książę Prus Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny królowi Polski Zygmuntowi I. Odbyła się tutaj także przysięga wojskowa na wierność konstytucji 3 maja (1791). 24 marca 1794 Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę Narodowi, rozpoczynając powstanie. Rynek Główny pamięta także wjazd księcia J. Poniatowskiego i zajęcie odwachu przez wojska polskie 1809 r., bale w Sukiennicach na cześć Napoleona.

Rynek znajdował się na osi tzw. Drogi Królewskiej, wiodącej od Barbakanu na Wawel, którędy odbywały się uroczyste wjazdy króla i legacji zagranicznych.

Był miejscem wydarzeń militarnych rewolucji krakowskiej (1846) i Wiosny Ludów (1848).

Na Rynku Głównym wykonywano publiczne wyroki śmierci, często połączone z torturami (m. in. ścięcie Mikołaja Wierzynka). Nożem kaleczono skazańców (obecnie nóż ten zawieszony jest w przejściu w Sukiennicach).

Na przełomie XVII i XVIII w. powstało kilka okazałych pałaców późnobarokowych (Pałac Spiski), przebudowano kilka starszych pałaców (Kamienice: Hetmańska, Margrabska, Pod Ewangelistami, Szara Kamienica).

Za uchwałą senatu wyburzono w latach 1817-1820 ratusz bez wieży. Po 1830 roku powstały pierwsze postoje dorożek. Większość kamienic przeszła na przełomie XVIII i XIX w. w ręce nowych w Krakowie rodzin kupieckich. Część pałaców wykupiły nowe rodziny arystokratyczne (Potoccy – Pałac pod Baranami).

W 1882 r. oficjalnie wprowadzono numerację kamienic przy Rynku, a także podział pierzei na tzw. linie:

linia A-B – pierzeja między ul. Floriańską i Sławkowską
linia C-D – pierzeja między ul. Szczepańską i św. Anny
linia E-F – pierzeja między ul. Wiślną i Grodzką
linia G-H – pierzeja między ul. Grodzką i pl. Mariackim

Również w 1882 r. uruchomiono pierwszą w Krakowie wąskotorową linię tramwaju konnego, a jej trasa wiodła przez Rynek Główny. Tramwaje jeździły po Rynku do 1952 r, kiedy to ukończono budowę obwodnicy tramwajowej wokół Plant i tam przeniesiono cały ruch.

W 1898 r. powstał pomnik Adama Mickiewicza.

W 1940 r. niemieccy okupanci przemianowali Rynek Główny na Adolf-Hitler Platz. Po wyzwoleniu Krakowa 18 stycznia 1945 r. przywrócono starą nazwę tego miejsca (jak zresztą wszystkich ulic i placów Krakowa których nazwy zmienił okupant).